تثبیت جایگاه طنزپردازان با تاسیس دفتر طنز

بیستم فروردین‌ سالروز شهادت سید شهیدان اهل قلم؛ سیدمرتضی آوینی به نام «روز هنر انقلاب اسلامی» نامگذاری شده و سرآغاز هفته هنر انقلاب است، این روز و هفته هر ساله با برگزاری نشست های مختلف در زمینه ادبیات و هنر و معرفی چهره سال هنر انقلاب همراه است.
همزمان با این مناسبت به همت حوزه هنری انقلاب اسلامی و همكاری موسسه خانه كتاب نشست‌های تخصصی با موضوع كتاب و رسانه برگزار می‌شود.
سرای اهل قلم در اولین نشست از این سلسله نشست‌ها به نام نشست بررسی «شعر طنز بعد از انقلاب»، با حضور شعرای نام آشنای معاصر میزبان یوسفعلی میرشكاك، مرتضی امیری اسفندقه، ناصر فیض و اكبر كتابدار به عنوان طنزپرداز و مجری بود.
كتابدار در ابتدا با بیان تاریخچه‌ای از شعر طنز در ادبیات فارسی و اشعار طنزگونه زیادبن ربیعه حمیری (شاعر عصر اموی) ساكن ایران، اظهار داشت: عنوان طنز واژه ای است كه طی یك قرن اخیر در ایران رایج شده است و پیش از آن برای این نوع اشعار از واژه های هزل و هجو استفاده می‌شد.
وی در این نشست كه عصر سه شنبه برگزار شد، ادامه داد: اما وقتی پرویز ناتل خانلری (محقق ادبیات فارسی. 1299 تا 1369) قصد بررسی بیشتر اشعار عبید زاكانی (شاعر قرن هشتم هجری) را داشت عنوان طنز را به اشعار این شاعر اطلاق كرد.
نویسنده كتاب «حالا حكایت آشنایی ماست» در ادامه به رشد شعر طنز در عهد مشروطه اشاره كرد و به دوران مبارزات انقلاب اسلامی رسید و گفت: حتی بعضی شعارهای مردم در دوران مبارزه مانند این شعار «ما می‌گیم شاه نمی خوایم، نخست وزیر عوض می شه، ما می‌گیم خر نمی‌خوایم و...» مایه طنز داشت. با وجود همه این تلاش‌ها و رگه‌ها؛ شعر طنز با تشكیل دفتر طنز در حوزه هنری و نشست‌های حلقه رندان به همت مرحوم ابوالفضل زرویی نصرآباد (طنزپرداز معاصر 1348 تا 1397) جدی شد.

**دفتر طنز و حلقه رندان؛ اهداف و فعالیت‌ها
در ادامه ناصر فیض شاعر طنزپرداز با اشاره به شكوفایی شعر طنز در روزگار ما گفت: شعر طنز در گذشته جایگاه رسمی و متمركزی نداشت و در طول تاریخ ادبیات در كنار دیگر اشكال شعر مطرح بود.
وی با تاكید بر وجود آثار طنز در دوران‌های مختلف زبان فارسی گفت: حتی عده ای از منتقدان منظومه درخت آسوریك به زبان پهلوی را طنز می‌دانند؛ اما اوج شعر طنز در قرن هفتم و هشتم و در شعر عبید زاكانی است، اگر این خط را پی بگیریم در مطبوعات دوره مشروطه نیز روند قابل توجهی دارد؛ ولی هیچ یك از این تحولات باعث نشد طنزپردازان جایگاه ویژه ای داشته باشند.
نویسنده مجموعه طنز «ام‍ل‍ت‌ دس‍ت‍ه‌دار» نیز به اهمیت جایگاه زنده یاد زرویی نصرآباد اشاره كرد و گفت: با پیشنهاد او و موافقت مدیریت وقت حوزه هنری دفتر طنز تاسیس شد تا نه فقط از شعر طنز بلكه از دیگر آثار هنری در قالب طنز مانند كاریكاتور یا فیلم‌های طنز حمایت شود؛ هر چند توجه و علاقه مخاطبان بیشتر به سمت شعر طنز بود و دفتر طنز نیز در این جهت حركت كرد.
وی یكی از اهداف دفتر طنز را استعدادیابی و پرورش استعدادها برشمرد و گفت: بعد از آغاز این كار در دفتر طنز توجه به شعر طنز در نهادهای دیگر فرهنگی مانند فرهنگسراها قوت گرفت و اگرچه ضعف‌هایی در این روند بود انجام و ادامه این كار مزایای فراوانی غیر از تثبیت جایگاه شعر طنز در جامعه مانند برگزاری جشنواره‌های شعر طنز، شب‌های شعر طنز و توجه بیشتر به ابعاد و فرم‌های شعر طنز، داشت.
شاعر مجموعه «فیض بوك» با اشاره به اهمیت توجه به موضوعات جدی‌تر در طنز اظهار داشت: شاعر طنزپرداز دغدغه‌های همراهی با مردم و مشكلات آنها را دارد اما مسائل را از زاویه جدی‌تر و بزرگ‌تری می‌بیند.
وی افزود: اگر به روند طنزپردازی از زمان نشریه «توفیق» (نشریه فكاهی و طنز از 1302 تا 1350) به بعد توجه كنیم طنزپردازان از نگاه‌های دم دستی فاصله گرفته‌اند و به تازگی هم از ظرفیت‌های زبان فارسی برای طنزآفرینی استفاده كردند؛ رحیم رسولی با همه تغییرات در شعرش تجربیات زبانی جدی داشته است.

**روحیه ایرانی مشكلات حل نشدنی را به سخره می‌گیرد
یوسفعلی میرشكاك نیز با اشاره به روحیات مردم ایران گفت: هر زمان مشكلی عمده پیش آید كه نتوانیم آن را حل كنیم آن را به سخره می‌گیریم. مشكلات چند دهه اخیر به خودی خود باعث تقویت طنز، هجو و هزل شده است و در هیچ دوره‌ای به اندازه 30 سال اخیر جوك، لطیفه، متلك و اشعار هزل و هجو نداشته‌ایم؛ البته كسی هم این میزان تولیدات را جمع آوری نكرد.
نویسنده كتاب «آزمون سرخ» به تاریخچه طنز در دوران معاصر پرداخت و گفت: نشریه «توفیق» كه بیشتر شروع طنز مطبوعاتی را به این نشریه نسبت می‌دهند بیشتر از اینكه طنز باشد فكاهی بود؛ زیرا طنز اثری ماندگار است. در ادامه عده ای طنزپرداز و بیشتر كیومرث صابری (طنزپرداز ایرانی 1320 تا 1383) كه پیش از آن ستون «دو كلمه حرف حساب» در روزنامه «اطلاعات» را می‌نوشتند دور هم جمع شدند تا نشریه «گل آقا» را منتشر كنند كه به نوعی احیای توفیق بود و زمینه‌ای برای به میدان آمدن استعدادهای جوان فراهم كرد هر چند بیشتر به وضعیت سیاسی می‌پرداخت.
وی با اشاره به تاسیس دفتر طنز حوزه هنری اظهار داشت: تلاش زنده یاد زرویی باعث شكوفایی فعالیت‌های این دفتر شد و در ادامه حضور و تلاش‌های ناصر فیض موجب برگ و بار دادن دفتر طنز شد.
میرشكاك با تاكید بر تفاوت طنز و فكاهه گفت: طنزپرداز باید روحیه و دغدغه‌های به شدت جدی داشته باشد، همچنین از سوژه‌های مقطعی مانند گرانی و كمبود این جنس و آن كالا دوری كند. در نهایت هم به ظرافت‌هایی نیاز دارد كه تعلیمی نیست.

** عناصر مهم در طنز
شاعر مجموعه «آخرین دوران رنج» همچنین به استقبال بیشتر از شعر طنز نسبت به نثر طنز اشاره كرد و گفت: قوم ایرانی با وزن و قافیه انس بیشتری دارد و حكمت، ایمان، عرفان، تصوف و عشق را در ساحت شعر بیشتر می پسندند و بهتر می‌بیند.
وی به سه عنصر مهم در طنز اشاره كرد و گفت: طنز باید از حكمت برخوردار باشم و مثلا این بیت از حافظ را می‌توان مصداق حكمت در طنز دانست؛ ت«رسم كه روز حشر عنان بر عنان رود/ تسبیح شیخ و خرقه رند شرابخوار». عنصر دیگر انتزاع است یعنی شاعر از هیچ در طنز استفاه كند مانند شعر «كلید» از ناصر فیض؛ «وا می‌شود به عادت معمول با كلید/ هر قفل و در، به دست شما هست تا كلید» كه از یك مورد بدیهی طنز می‌سازد و عنصر سوم استعاره است و شاعر باید حتما زبان مستعار را جدی بگیرد. طنز درنمی‌گیرد مگر اینكه شاعر زبان مستعار پیدا كند و در غیر اینصورت فكاهه است.

**طنز برای طبایع دردمند
امیری اسفندقه طنز را خواست طبایع دردمند و هوشمند دانست و گفت: آنچه از طنز دریافت می‌شود قبل از خواندن دل مخاطب را می‌لرزاند و اعتراض عمیق در آن نهفته است؛ مانند این بیت از سنایی (شاعر قرن ششم)؛ «گوگرد سرخ خواست ز من سبز من پریر/ امروز اگر نیافتمی روی زردمی// گفتم كه نیك بود كه گوگرد سرخ خواست/ گر نان خواجه خواستی از من چه كردمی». این شعر هر چند در نظر اول طنز نیست با تعریف امروز ما از طنز در این قالب می‌گنجد. یعنی گوگرد سرخ كه این قدر نایاب است راحت‌تر از نان خانه خواجه به دست می‌آید.
وی با اشاره به وجود رگه‌های طنز در آثار شعرای معاصر گفت: اشعار علی موسوی گرمارودی، مرحوم عمران صلاحی، زنده یاد سیدحسن حسینی و قیصر امین پور همه نشانه‌هایی از طنز در خود دارد و در هیچ دوره‌ای به اندازه ایام جاری، میدان برای بیان اشعار طنز فراخ نبوده است كه از احترام رهبران سیاسی و اجتماعی جامعه به مقوله طنز ناشی می‌شود.
این نشست با شعرخوانی‌های امیری اسفندقه و فیض همراه بود و میرشكاك نیز اشعار فیض را نمونه‌های خوبی از اشعار طنز دانست و قطعه‌هایی از وی را خواند.
فراهنگ**9157** 9053