روح و جان ايرانيان از ديرباز با هنر و هنرهاي دستي عجين شده است، به طوري كه با مطالعه در مناطق تاريخي و ميراثي كه از گذشتگان برجاي مانده به ردي از هنرهاي بومي در هر منطقه برخورد مي شود كه مختص به آن منطقه جغرافيايي است.
فرقي ندارد كه خلق و توليد صنايع دستي توسط زنان اين سرزمين شكل گيرد يا مردان خالق اثر هنري باشند، نكته قابل توجه اين است كه هنر اصلي جدانشدني در كالبد ايرانيان به شمار مي رود.
مصالح و مواد تشكيل دهنده صنايع دستي بيشترطبيعي و حاصل توليد مردم هر خطه است و بهره گيري از ظرفيت مواد اوليه در هر خطه اي به رونق توليد و خودكفايي مردم منطقه منجر مي شود و اين، كاربردي ترين مولفه هنرهاي دستي است.
احيا و رمزگشايي از صنايع دستي منسوخ شده به عنوان سرمايه فرهنگي و تاريخي براي اين مهم امري ضروري و نيازمند همكاري مسئولان متولي در اين زمينه است.
استان مركزي به گواه تاريخ رد پايي از تمدن هفت هزار ساله ايران را در گذر زمان در آغوش خود دارد كه حفظ و احياي آن امري ضروري است و از اين رهگذر، احياي صنايع دستي منسوخ شده به عنوان تبلور و تجسم عيني از هويت مردمان اين ديار در دستور كار قرار دارد.
هنرمندان استان مركزي در 110 رشته صنايع دستي فعاليت دارند و با توليد محصولاتي از اين قبيل مي توانند تصوير زيباتري از استان را به دنيا نشان دهند و ناگفته هاي فرهنگي و هنري اين خطه را با بهترين شيوه و با زبان هنرهاي ظريف ارائه دهند.
يك سوم از 295 رشته صنايع دستي فعال كشور در اين خطه حيات هنري دارند و از جمله دست بافت هاي داري، گليم كف ساده، گل برجسته و لباف بافي، كيسه و كرباس بافي، قدك بافي، كار بافي جاجيم بافي، آثار چوبي خراطي، ساز سازي، گره چيني و منبت مس چكشي، قلم زني و رودوزي سنتي مرواريد دوزي، بخارا دوزي، تفرشي دوزي و سكه دوزي در اين استان رونق دارد.
معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: 11 رشته منسوخ شده صنايع دستي اين استان با به كارگيري استادكاران ماهر در پنج سال اخير احيا شده است.
«قاسم كاظمي» رشته هاي احيا شده را شامل سفالگري، رودوزي سنتي، گره چيني چوب، جاجيم بافي، قدك بافي نيم ور، زره بافي، قدك بافي نراق، آينه كاري، ساخت ساز سنتي، ميناكاري و تفرش دوزي عنوان كرد.
وي اظهار داشت: ميراث فرهنگي استان مركزي براي احياي صنايع دستي منسوخ شده دوره هاي آموزشي توسط 11مربي و استادكاران ماهر در طول سال برگزار مي كند.
معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: طرح احيا گليم گل برجسته «بند ريحان» امسال در دستور كار صنايع دستي استان قرار دارد تا نشان ملي اين صنعت دستي اخذ شود.
كاظمي افزود: قالي در زمره فعاليت صنعت، معدن و تجارت است و ميراث فرهنگي اجازه ورود به اين عرصه را ندارد ولي براي احيا قالي بند ريحان، مذاكره اي با استادكار آن در شهرستان خمين انجام شده است تا قالي بند ريحان در قالب گليم گل برجسته احيا شود.
وي اظهار داشت: صنايع دستي داراي ماهيتي مستقل و بومي است كه توان اشتغالزايي دارد و با توجه به اينكه نياز به سرمايه اندكي دارد، رونق آن در استان مد نظر است.
معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: 2 هزار هنرمند صنايع دستي استان از مجموع هشت هزار هنرمند تحت پوشش خدمات بيمه هستند.
كاظمي افزود: سفال برجك و نقاشي پشت شيشه از رشته هاي منسوخ شده استان مركزي است كه در فهرست ثبت ميراث ناملموس قرار گرفته اند.
معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: تاريخ مصرف برخي رشته هاي صنايع دستي مانند ندافي و خورجين حيوانات گذشته و متقاضي براي اين صنعت دستي وجود ندارد.
قاسم كاظمي افزود: در گذشته حيوانات يكي از ابزار و وسايل مهم كشاورزي به شمار مي رفتند و در كنار آن وسايل، ابزار و صنايع دستي رواج داشت اما امروز استفاده از كمباين سبب شده تا اين صنايع مانند ندافي و خورجين ويژه حيوانات كاربرد نداشته باشد.
وي اظهار داشت: در قيد حيات نبودن برخي استادكاران نيز باعث شده تا امكان احيا صنايع دستي همچون نمد مالي ممكن نباشد و نبود استادان اين رشته مربوط به دهه اخير نيست بلكه مربوط به 40 سال گذشته است.
معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: سفال زرين فام و سفال سلطان آباد توسط يكي از هنرمندان خوش ذوق در گذر 6 بازار تاريخي اراك در منزل قنبري با حمايت اين اداره كل احيا شده است.
كاظمي افزود: استان مركزي در رشته صنايع دستي شيشه گري سنتي هنرمند ندارد و هنرمندان اين رشته به ورامين مهاجرت كرده اند و اين رشته در شهرستان ساوه براي احيا نيازمند استادكار است.
وي اظهار داشت: كرباس بافي از رشته هايي سنتي نساجي استان مركزي به شمار مي رود كه در كارگاهي توسط ميراث فرهنگي استان در روستاي صدرآباد ساوه احيا شده و با همكاري استادكاري از تهران و تجهيز كارگاه، آغاز به كار مي كند.
معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: نقاشي پشت شيشه توسط فرزند يكي از استادكاران نقاشي قهوه خانه اي در روستاي آهنگران اراك راه اندازي شده و اين اداره كل پيگير ثبت ملي اين صنعت كهن دستي است.
كاظمي افزود: 17 هزار صنعتگر در استان مركزي در صنايع مختلف به صورت غيررسمي فعال هستند كه هشت هزار و 500 نفر از آنان مجوز دارند.
وي اظهار داشت: براي فراهم كردن زمينه عرضه، معرفي و فروش صنايع دستي 12 بازارچه صنايع دستي در استان مركزي با هدف حمايت و معرفي كارآفرينان داير شده است و چهار بازارچه ديگر نيز راه اندازي مي شود.
كاظمي بيان كرد: پروانه توليد انفرادي براي 6 هزار و 855 هنرمند صنايع دستي اين استان و صدور و 264 كارت صنايع دستي براي صنعتگران اين خطه از فعاليت هاي انجام شده است.
معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان مركزي گفت: حمايت از صنايع دستي موجب گستردگي فرهنگ بومي است و صنعتگران اين حوزه سرمايه هاي ملي محسوب شده كه با توسعه صنايع دستي و ايجاد بستر براي صادرات هدفمند، اشاعه هويت ملي و ميهني را رقم مي زنند.
رئيس ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شهرستان تفرش گفت: تفرشي دوزي از صنايع دستي احيا شده در استان مركزي است كه توسط «زهرا محب علي» هنرمند صنايع دستي اين خطه احيا و چرخه توليد صنايع دستي آن در شهرستان تفرش در كارگاه توليدي فراهم شده است.
«مريم كريم زاده» افزود: اين بانوي كارآفرين با رويكرد احياي تفرش دوزي براي 40 هنرمند زن در اين شهرستان اشتغال ايجاد كرده است.
«زهرا محب علي» هنرمند صنايع دستي با بهره گيري از هنر تفرشي دوزي و تلفيق با چرم و چوب موفق شد، صنايع دستي منحصر به فردي را توليد و روانه بازار فروش كند.
وي اظهار داشت: اين بانوي كارآفرين در يك سال اخير با همكاري ميراث فرهنگي و آموزش فني و حرفه اي دوره هاي آموزش مقدماتي و تخصصي ويژه بانوان تفرش را برگزار كرده است.
اين بانوي هنرمند نيز معتقد است: تفرش دوزي يا سوزن دوزي درويشي از هنرهاي ظريف و از رودوزي هاي سنتي ايران است كه به وسيله سوزن انجام مي شود.
«زهرا محب علي» افزود: در گذشته درويش دوزي در شهرهاي قزوين، مشهد، گناباد، سنندج و اراك رايج بود اما مركز آن، شهرستان تفرش بوده و به همين دليل به آن تفرش دوزي مي گويند و به عبارتي مي توان گفت، شهرستان تفرش زادگاه و خاستگاه اين هنر چشم نواز است.
وي اظهار داشت: اهل تفرش هستم و با بازنشستگي همسرم دوباره به تفرش نقل بازگشتم و اكنون 2 سال است كه در تفرش به آموزش صنايع دستي مشغول هستم.
وي توضيح داد: در اين مدت بانوان متقاضي تفرشي دوزي را در مدارس و مساجد تفرش و برخي روستاها به صورت رايگان با هدف توانمندسازي آموزش داده ام.
وي اظهار داشت: ضروري است براي جذب سليقه متقاضيان، صنايع دستي توليد شود كه كاربردي و از حوزه تزئين خارج شود به همين منظور توليدات در تفرشي دوزي در 2 بخش مدرن و سنتي در يك كارگاه آغاز شد.
اين كارآفرين خوش ذوق تفرشي گفت: تفرش دوزي سنتي شامل جانماز، سجاده، سفره نان، رويه بالش و كوسن است و در تفرشي دوزي مدرن، تلفيق چوب و چرم براي توليد قاب تلفن همراه، سرويس زيورآلات، كيف و كمربند را شامل مي شود.
محب علي افزود: اكنون تعدادي از شاگردانم موفق به گرفتن مجوز مشاغل خانگي از ميراث فرهنگي شهرستان تفرش شده اند و به توليد صنايع دستي تفرش دوزي مشغول هستند.
وي اظهار داشت: سفارش توليد محصولات صنايع دستي از جمله تفرشي دوزي با بهره گيري از فضاي مجازي و شبكه هاي اجتماعي دنبال مي شود.
محب علي افزود: مشترياني از استان هاي تهران، كرج، اصفهان، مشهد، شيراز، مازندران و زاهدان در شبكه هاي اجتماعي به سفارش تفرشي دوزي مبادرت مي كنند.
وي اظهار داشت: انتشار صنايع دستي تفرشي دوزي در شبكه هاي اجتماعي باعث شده تا سفارش هايي از تركيه و ايتاليا نيز دريافت شود.
اين بانوي كارآفرين گفت: حمايت از مشاغل خانگي با پرداخت تسهيلات ارزان قيمت، همكاري نهادها متولي در آموزش دختران و بانوان علاقه مند و فراهم كردن زمينه فروش محصولات صنايع دستي از جمله مطالبات زنان هنرمند شهرستان تفرش است.
استاد هنر گره چيني استان مركزي با 20 سال فعاليت در اين رشته گفت: مهارت فني در اين رشته را نزد استادان خطه هنرپرور اصفهان فرا گرفته ام و با همكاري اداره كل ميراث فرهنگي استان مركزي اين هنر احيا شد.
محمد نوري افزود: 30 مهارت آموز در حال آموزش اصول و شيوه هاي گره چيني در استان مركزي هستند و پس از گذراندن 2 سال، كارت مهارت را از اداره كل ميراث فرهنگي استان اخذ مي كنند.
وي اظهار داشت: ساخت 12 لنگه به سفارش عتبات عاليات استان البرز براي حرم شاهزاده محمدحسن علي النقي (ع) دراين استان حال انجام است.
وي، گره عربي كُند، شمسه هشت پر و قلم زني را از ويژگي هاي شاخص براي ساخت اين درها با بهره گيري از هنر گره چيني عنوان كرد و افزود: اين سفارش در مجموع 16 تا 17 مترمربع وسعت دارد و انجام آن حدود سه ماه به طول مي انجامد.
نوري افزود: ساخت ضريح امامزاده مجاب در شعاع 10 متري ضريح مطهر اباعبدالله الحسين(ع) و درب مسجد توفيق نكا در استان مازنداران از ديگر آثار توليد شده است.
مدير تعاوني فرش و گليم نقش برجسته خمين گفت: سال 81 همراه سه شاگرد و راه اندازي سه دار گليم برجسته با همكاري ميراث فرهنگي، احيا اين هنر دستي زيبا در دستور كار قرار گرفت.
«زهرا عسگري» افزود: با ارايه آموزش هاي ابتدايي و مهارتي به بانوان علاقمند در روستاها و شهر خمين آرام آرام اين هنر دست توسعه يافت.
وي اظهار داشت: اكنون 40 دار گليم برجسته در شهرستان خمين داير شده و 30 خانواده از محل درآمد آن امرار معاش مي كنند و با تامين تسهيلات ارزان قيمت امكان برپايي 200 دار گليم و اشتغال زنان اين خطه وجود دارد.
وي تصريح كرد: محصولات توليدي زنان هنرمند شهرستان خمين به سراسر كشور ارسال مي شود و حتي كانادا، چين و اتريش مقصد صنايع دستي اين خطه است.
اين هنرمند افزود: ارزش هر مترمربع گليم گل برجسته خمين 6 ميليون ريال است كه سالانه به طور متوسط 200 مترمربع توليد و به بازار عرضه مي شود.
عسگري افزود: حفظ احيا اين هنر زيبا نيازمند تامين امكانات عرضه و فروش صنايع دستي توليدي است تا هنرمندان با انگيزه بيشتر به فعاليت ادامه دهند و رونق توليد محقق شود.
رضا چاوشي هنرمند ميناكار استان مركزي با هشت سال سابقه كار معتقد است: هنر ميناكاري با قابليت هاي كاربردي در زندگي روزمره مردم توانسته جايگاه خود را در اشتغالزايي و توليد ثروت بيابد و اين اتفاق بايد با كمي ظرافت و خلاقيت براي ساير رشته هاي صنايع دستي به ويژه رشته هاي منسوخ شده، رخ دهد.
وي افزود: با احياي اين رشته صنايع دستي در استان مركزي اكنون 90 هنرجو سالانه به طور ميانگين، سه هزار قطعه اثر نفيس سنتي و دستي را توليد و روانه بازارهاي مصرف داخلي و خارجي مي كنند.
چاوشي افزود: محصولات ميناكاري استان مركزي به آمريكا، كانادا و كشورهايي اروپايي ارسال مي شود و صادرات چمداني در اين حوزه رونق دارد.
علي اكبر محمدي از هنرمندان زره باف استان مركزي مي گويد: توليد زره و ابزار تعزيه براي طيف خاصي مانند تعزيه خوان ها قابل استفاده است اما با رونق هنر شبيه خواني و همكاري صنايع دستي استان، اين صنعت احيا شده است.
وي افزود: 700 تا 800 قطعه در سال محصولات زره بافي شامل لباس، كلاه خود و كاسه كلاخود به سفارش شهرهاي مذهبي از جمله قم و مشهد با همكاري 50 هنرجو توليد مي شود.
اين هنرمند زره باف اظهار داشت: توليدات زره بافي در هنر تعزيه بيشترين كاربرد را دارد و بعد از انقلاب اسلامي و نيز با ثبت جهاني تعزيه، اين هنر رونق گرفت و در نتيجه توليدات اين صنعت فراگير شد.
محمدي گفت: توليد وسايل و تجهيزات براي فيلم هاي پرمخاطب از جمله روز رستاخيز، شامل 300 زره جنگي، 500 قبضه و 500 عدد كلاه خود از جمله توليدات هنرمندان اين خطه است.
وي افزود: صادرات محصولات زره بافي به كشور تركيه نيز بخشي از تلاش هايي است كه با احيا اين صنعت در استان مركزي قابل توجه است.
6991/3075
گزارش از: معصومه ابراهيمي
اراك - ايرنا - صنايع دستي بخش غيرمنفك از هويت استان مركزي را با خود به همراه دارد كه برخي از اين صنايع به دلايل متعدد دستخوش فراموشي شدند كه احياي آن ها مي تواند حمايت از توليد و ترويج استفاده از كالاي ايراني باشد.
