اين در حالي است كه متأسفانه تعداد بسيار زيادي از مبتلايان به اين بيماري را كودكان تشكيل مي‌دهند. اگرچه آسم و آلرژي دو بيماري خطرناك و كشنده نيستند ولي كيفيت زندگي بيماران را به ميزان زيادي كاهش مي‌دهند.
كارشناسان معتقدند، آلرژي سر منشاء آسم است و آسم آلرژيك، شايع‌ترين نوع آسم است كه حدود 90درصد از كودكان و 50درصد از بزرگسال به آن مبتلا هستند. آنان مي‌گويند،بيماران بايد از اقدام خودسرانه يا تجويز افراد غير متخصص پرهيز كنند زيرا كه استفاده خودسرانه از گياهان دارويي ممكن است داراي عوارض و تداخلات شديد باشد.
**آسم و زمينه‌هاي ابتلا به آن
دكتر ناهيد محمدي فر متخصص آسم و آلرژي به گزارشگر روز نامه اطلاعات مي‌گويد: آسم بيماري ناشي از التهابات كم و بيش جدي مجاري تنفسي در سطح نايژه‌ها و نايژك‌هاست كه با مشكل در نفس كشيدن، نفس‌نفس زدن يا احساس فشار در سينه بروز مي‌كند. اين بيماري را مي‌توان واكنش غيرعادي مجاري تنفسي نسبت به محرك‌هاي مختلف مانند عوامل حساسيتزاي هوا، دود سيگار وآلودگي هوا دانست.
وي با بيان اين مطلب كه اين بيماري مزمن در بيشتر موارد به شكل دوران‌هاي بحراني ظاهر مي‌شود مي‌افزايد: آسم در بعضي افراد به مشكلي هميشگي تبديل شده و مانع انجام فعاليت‌هاي روزمره مي‌شود. بحران آسم معمولا با سرفه خشك و سپس مشكل در نفس كشيدن آغاز مي‌شود و درنهايت به نفس‌نفس زدن واضح مي‌انجامد كه ممكن است با خروج خلط نيز همراه باشد. در زمان بحران آسم، بازشدن نايژه‌ها به‌دليل واكنش التهابي جدي و انقباض ديواره نايژه‌ها كاهش مي‌يابد. اگرچه بحران آسم غالبا با مصرف دارو بهبود مي‌يابد، اما اصولا حالت خطرناكي، به خصوص در افراد ضعيف مانند سالمندان و بيماران مبتلا به عفونت‌هاي تنفسي است.
اين متخصص آسم و آلرژي با اشاره به اين مطلب كه دوران كودكي و سنين حدود 40 سال با شيوع بالاتري از اين بيماري همراه است ياد آوري مي‌كند: آسم نخستين بيماري مزمن كودكان است به طوري كه از هر 8 كودك، يكي دچار علائم آن مي‌شود. خوشبختانه نيمي از آنان تا دوران نوجواني به طور كامل بهبود مي‌يابند، اما همچنان جزو افراد در معرض خطر خواهند بود.
وي در مورد علل بروز اين بيماري مي‌گويد: اگرچه علل بروز آسم به طور دقيق شناخته نشده، اما به نظر مي‌رسد عوامل وراثتي و محيطي در آن دخيل هستند. حدود 80درصد موارد آسم با حساسيت‌هاي تنفسي همراه است، اما يك واكنش آلرژيك محسوب نمي‌شود. افراد مبتلا به آسم دچار حساسيت بسيار شديدي در نايژه‌ها هستند و نسبت به برخي مواد حساسيت دارند.
عوامل زير مي‌توانند در بروز يا تشديد ناراحتي‌هاي تنفسي دخيل باشند، اما هميشه عامل ابتلا به آسم نيستند: عوامل حساسيتزاي هوا (گرد و غبار، موي حيوانات و گرده گياهان)،آلاينده‌هاي جوي،برخي داروها مانند آسپيرين و ديگر داروهاي ضدالتهاب غيراستروئيدي، عفونت‌هاي مجاري تنفسي(سرماخوردگي، سينوزيت، برونشيت) زيرا سبب التهاب موضعي مي‌شود،تمرينات جسماني، به‌خصوص در محيط باز هنگام هواي سرد و خشك،هيجانات شديد مانند خنده، خشم و گريه، به‌خصوص در كودكان.
**علايم بيماري آسم
دكتر محمدي‌فر در مورد علائم آسم مي‌افزايد: اين علايم ممكن است متناوب يا دائمي باشند و پس از تمرين جسماني يا در صورت وجود يكي از عوامل زمينه‌ساز بروز كند. اين علائم عموماً در شب يا صبح زود بارزتر هستند. از جمله مهم‌ترين آنها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: مشكل در نفس كشيدن يا نفس‌نفس زدن،تنفس سوت‌مانند،احساس تنگي و فشار قفسه سينه و سرفه خشك. در صورتي كه علايم آسم در زمان بحران بيماري با تعريق، افزايش ضربان قلب، اختلال در صحبت كردن يا سرفه كردن، اضطراب شديد و تشنج (به‌خصوص در كودكان) و كبودي لب‌ها و انگشتان همراه باشد، بيمار بايد فورا به مركز درماني منتقل شود.
آسم كنترل‌نشده ممكن است علائم هميشگي را داشته باشد و در موارد نادر به‌دليل مشكلات حاد تنفسي حيات فرد را به خطر بيندازد. البته خوشبختانه بيشتر مبتلايان به آسم با رعايت اصول درماني مي‌توانند به زندگي عادي خود ادامه دهند و فعاليت‌هاي روزمره داشته باشند. گاهي اوقات يافتن عامل حساسيت بسيار دشوار و علائم شديد است.
**راه‌هاي تشخيص آسم
وي در مورد راه‌هاي تشخيص آسم تاكيد مي‌كند: آزمايش خون يكي از عوامل تشخيصي اين بيماري است. نوع ديگر نيز انجام تست‌هاي پوستي است.
شايع‌ترين دارويي كه استفاده مي‌شود، آنتي‌هيستامين است. اين دارو بي‌ضرر است و مي‌توان براي هر نوع حساسيتي از آن استفاده كرد. براي كنترل رينيت آلرژي مي‌توان از داروهاي استنشاقي نيز استفاده كرد. در بيماري آسم دارو بسيار موثر است وداروهاي حاوي كورتون نيز معمولا براي اين بيماري تجويز مي‌شود. كودكاني كه به آسم مبتلا هستند حتما بايد واكسن آنفلوانزا بزنند. البته بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه كودكان قبل از 2سالگي معمولا دچار آسم نمي‌شوند و ممكن است به علت عفونت ويروسي دچار علائمي مانند آسم شوند. هيچ كدام از درمان‌ها قطعي نيستند و فقط بايد منتظر ماند تا به احتمال زياد سيستم ايمني بدن در آينده بتواند بر بيماري غلبه كند.
اين متخصص آسم و آلرژي در مورد حمله آسم هم مي‌افزايد: وقتي شدت علائم آسم از حد معمول بيشتر شود، به آن حمله آسم گفته مي‌شود. حمله‌هاي آسم معمولا شدت متفاوتي دارند. بعضي از آنها گاهي آنقدر شديد مي‌شوند كه حتي مي‌توانند خطرناك شوند.
اما بيشتر حمله‌هاي آسم از چنين شدتي برخوردار نيستند. در هر صورت، علائم حمله شديد آسم عبارتند از: تنگي نفس شديد و تنفس سطحي و سريع، عرق سرد، خس خس پيشرونده، استفاده از عضلات تنفسي فرعي كه نشانه‌اش كشيده شدن پوست قفسه سينه و عضلات بين دنده‌اي به درون قفسه سينه است. ناتواني در بيان يك جمله و افت سطح هوشياري نيز بخش ديگري از نشانه‌هاست.
**كودكان و آسم
دكتر محمدي‌فر در مورد كودكاني كه مبتلا به آسم هستند مي‌گويد: علاوه بر مراقبت‌هاي درماني و سلامت كه در منزل رعايت مي‌شود، لازم است والديني كه فرزند آنها مبتلا به آسم است اين مساله را با اولياي مدرسه در ميان بگذارند. همچنين داروهاي ضروري، به‌خصوص اسپري آسم بايد همراه كودك باشد تا در صورت بروز حمله تنفسي دچار مشكلات حادتري نشود. از طرفي، ممكن است كودك تمايلي به بازگو كردن بيماري‌اش نداشته باشد پس بهتر است در اين‌باره با او صحبت كنند تا اطلاعات دقيقي در مورد بيماري داشته باشد و بتواند در اين زمينه با ديگر همكلاسي‌ها و مربيان مدرسه صحبت كند.
نكته ديگر اينكه بعضي از والدين چنين كودكاني تصور مي‌كنند ورزش براي فرزندانشان ممنوع است، در حالي كه بايد كودك را به انجام تمرينات جسماني تشويق كرد. در واقع، بي‌تحركي و اضافه وزن جزو عوارض شايعي است كه كودكان مبتلا به آسم دارند. پس توجه به اين مسأله بسيار اهميت دارد، اما بايد با پزشك معالج در مورد محدوديت‌هاي احتمالي مشورت كرد. همچنين به جز موارد آسم شديد كه به مراقبت‌هاي خاص نياز دارد، كودك مبتلا به آسم مي‌تواند در اردوها و فعاليت‌هاي فوق‌برنامه مدرسه شركت كند. البته مربيان بايد در اين مورد به كودك توجه داشته باشند.
وي ياد آوري مي‌كند: بروز علائم آسم در همه كودكان يكسان نيست، اما به‌طور كلي بايد محرك‌هاي زمينه‌ساز آسم را در منزل كاهش داد. خودداري از نگهداري حيوان خانگي، تهويه منظم و مناسب در محيط منزل، اجتناب از رطوبت شديد در منزل مانند خشك كردن لباس در فضاي داخلي و توجه به حذف آلاينده‌هاي شيميايي و به‌خصوص دود است.
**كنترل و درمان آسم
اين متخصص آسم و آلرژي در مورد كنترل و درمان آسم خاطر نشان مي‌كند: آسم بيماري مزمني است كه تا كنون راه حلي براي ريشه‌كن كردن آن پيدا نشده، اما اين بيماري را مي‌توان به شكلي درمان و كنترل كرد كه از بروز علائم و حمله‌هاي آن پيشگيري شود. در صورت كنترل بيماري آسم مي‌توان از زندگي مطلوبي برخوردار بود، اما بايد دانست كه داروها تنها راه كنترل آسم نيستند، بلكه پرهيز از عوامل محركي كه سبب التهاب مجاري هوايي و تشديد آسم مي‌شوند، بسيار اهميت دارند.
يكي از اصول اوليه كنترل آسم، انجام اقدامات پيشگيرانه است. مهم‌ترين اقدامات پيشگيرانه براي كنترل آسم شامل اين موارد هستند: براي مقابله با مايت (موجوداتي ميكروسكوپي هستند كه با چشم غيرمسلح نمي‌توانيم آنها را ببينيم) موجود در گردوخاك خانه‌ها بايد بالش‌ها و تشك‌ها در پوشش‌هاي غيرقابل نفوذ مثل پوشش پلاستيكي پيچيده شوند. تمام ملحفه‌ها هفته‌اي يكباردرآب داغ 60درجه سانتيگراد شسته و در آفتاب خشك شوند. در صورت امكان نبايد از قالي به عنوان كفپوش استفاده كرد و وسايل فراوان مانند اسباب بازي، كتاب و مبلمان نيز نبايد در داخل اتاق كودك نگهداري شوند.
سطح رطوبت خانه بايد كاهش يابد و هنگام نظافت منزل نيز بهتر است فرد مبتلا به آسم در منزل نباشد. بايد از نگهداري حيوانات خانگي در محيط داخل منزل خودداري شود و به هيچ وجه اجازه ورود حيوانات دست آموز مانند گربه و سگ به رختخواب داده نشود. از به كار بردن بالش يا تشك حاوي پر، پشم و كرك نيز بايد اجتناب شود. سوسك نيز يكي از عوامل حساسيت‌زا است كه بايد با روش‌هاي مناسب براي دفع آن از محل كار و زندگي تلاش كرد. بايد از مصرف دخانيات يا قرار گرفتن در معرض دود سيگار ساير افراد خودداري شود.
همچنين اجازه سيگاركشيدن در خانه يا فضاهاي بسته نبايد به ديگران داده شود. هنگام آلودگي شديد هوا بايد از خروج از منزل و ورزش در فضاي آزاد اجتناب كرد. به منظور پيشگيري از آلودگي هواي داخل منزل نيز بايد از مصرف سوخت‌هاي بيولوژيك مانند چوب، فضولات و زباله خودداري كرد. تغذيه انحصاري با شير مادر، بخصوص در شش ماه اول زندگي، خطر بروز آلرژي و آسم را كاهش مي‌دهد؛ به همين دليل براي پيشگيري از آسم بهتر است از شيرخشك استفاده نشود.
**تغذيه بيماران مبتلا به آسم
بابك مهرآورمتخصص تغذيه در مورد تغذيه بيماران مبتلا به آسم به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: شيوع ابتلا به آسم طي 10 سال گذشته در بسياري از كشورهاي دنيا افزايش يافته كه نشان‌دهنده آلودگي محيط زيست است. اين در حالي است كه با تغيير شيوه زندگي مي‌توان اين بيماري را كنترل كرد. وي با بيان اين مطلب كه تغذيه نقش مهمي در بروز اين بيماري دارد مي‌افزايد: تغيير عادات غذايي يكي از جنبه‌هاي حائز اهميت در بهبود كيفيت زندگي مبتلايان به آسم است و مي‌تواند به پيشگيري و كاهش علائم بيماري كمك كند.
توجه به تغذيه كاملا سالم باعث پيشگيري از فعاليت خيلي زياد سلول‌هاي ايمني مي‌شود تا واكنش به آلودگي‌هاي هوا و عوامل حساسيت‌زا كاهش يابد. بعضي از ريزمغذي‌ها و ويتامين‌ها نيز مانع از عملكرد راديكال‌هاي آزاد مي‌شوند، شدت و وخامت حملات آسم را كاهش مي‌دهند و فعاليت ريه‌ها را بهبود مي‌بخشند. خوراكي‌هايي مانند گوجه فرنگي، چغندر، كاهو و سبزيجات برگ‌دار سبز مانند كلم بروكلي براي بهبود اين بيماري مفيد هستند. اين خوراكي‌ها سرشار از فلاونوييدها هستند كه به كاهش راديكال‌هاي آزاد كمك مي‌كنند. سيب، پرتقال، توت‌فرنگي و موز ميوه‌هاي غني از آنتي‌اكسيدان‌ها هستند كه به محافظت از بدن در برابر تاثيرات منفي آلودگي‌هاي محيطي كمك مي‌كنند. ميوه‌ها همچنين مقدار بالايي ريزمغذي و انواع بتاكاروتن‌ها دارند كه براي ريه‌ها مفيد هستند.
ماده غذايي ديگري كه بايد در تغذيه بيماران مبتلا به آسم گنجانده شود ماهي است. ماهي مهم‌ترين منبع اسيدهاي چرب امگا3 است كه به ريه‌ها كمك مي‌كنند واكنش بهتري به محرك‌هاي عامل بروز آسم داشته باشند. اين چربي‌ها مي‌توانند با گرفتگي مجاري تنفسي و التهابات مقابله كنند. البته گردو، دانه‌هاي كتان و سويا نيز سرشار از امگا3 هستند. زنجبيل، زردچوبه، سير، فلفل و پياز نيز به‌علت خواص ضدالتهابي مي‌توانند سلول‌هاي عصبي ريه‌ها را تحريك كنند و علائم آسم را تسكين دهند. همچنين افرادي كه مقدار فراواني ويتامين E دريافت مي‌كنند و كساني كه دخانيات مصرف نمي‌كنند، كمتر در معرض ابتلا به مشكلات تنفسي از جمله آسم هستند.
اين متخصص تغذيه درمورد ممنوعيت‌هاي غذايي براي بيماران آسمي تاكيد مي‌كند: بيماران مبتلا به آسم بايد از مصرف مواد غذايي كه واكنش‌هاي حساسيت‌زا درپي‌دارد پرهيز كنند. غذاهاي ادويه‌دار به‌خصوص اگر در وعده شام ميل شوند بسيار تحريك‌كننده هستند. همچنين مصرف شير و لبنيات، شكلات، نان، شكر سفيد، تخم‌مرغ و گندم نيز بايد به حداقل برسد. همه اين خوراكي‌ها باعث توليد بسيار زياد مخاط مي‌شود كه مي‌تواند مجاري تنفسي را مسدود و وضعيت بيمار را وخيم‌تر كند.
همچنين بايد از مصرف نمك زياد پرهيز كرد زيرا مطالعات نشان مي‌دهد شرايط آسم با مصرف سديم ارتباط نزديكي دارد. مصرف زياد نمك تاثير منفي بر ريه‌ها دارد زيرا نمك باعث مي‌شود مايعات بيشتري در بافت‌هاي ريه جمع شوند. به‌علاوه، نمك تشكيل مخاط‌ها را نيز تشديد مي‌كند كه باعث تورم مي‌شود و در ريه‌ها انسداد ايجاد خواهد كرد.
مصرف چربي‌هاي اشباع در بيماران مبتلا به آسم و ناراحتي‌هاي تنفسي بايد كاهش يابد زيرا مطالعات نشان مي‌دهد تنها يك وعده غذاي حاوي چربي‌هاي اشباع مي‌تواند التهابات را افزايش دهد و علائم آسم مانند سرفه و تنگي نفس را تشديد كند. انسداد موقت مجاري هوايي كه اكسيژن را به ريه‌ها مي‌رسانند، عامل چنين مشكلي است. بهتر است به همين دليل گوشت‌ها و لبنيات چرب كمتر در برنامه غذايي اين بيماران گنجانده شود. نتايج مطالعات روي كودكان و نوجوان كشورهاي مختلف نشان مي‌دهد كودكاني كه فست‌فود مي‌خورند بيشتر در معرض ابتلا به حساسيت، اگزما و آسم هستند.
در مورد گروهي كه 3 بار يا بيشتر در هفته از اين غذاها استفاده مي‌كنند، احتمال ابتلا به آسم شديد تا 39درصد افزايش مي‌يابد. اين در حالي است كه مصرف حداقل 3 ميوه در هفته اين خطر را به‌طور قابل‌توجهي كاهش مي‌دهد. به نظر مي‌رسد مصرف فست‌فودها بيشتر بر شدت بيماري تاثير دارد تا شيوع آن.
خوراكي‌هاي حاوي سولفيت‌ها نيز اصلا توصيه نمي‌شوند زيرا واكنش‌هاي آسم دارند. سولفيت‌ها به‌عنوان نگهدارنده استفاده مي‌شوند و در خوراكي‌هاي فراوري‌شده مانند چاشني‌ها، انواع سس و ميوه‌ها و سبزيجات خشك وجود دارند. در اين‌باره بايد به برچسب مواد غذايي توجه كرد و اگر نام بي‌سولفيت پتاسيم، سولفيت سديم، دي‌اكسيدگوگرد، متابيسولفيت سديم، بي‌سولفات سديم و متابيسولفيت پتاسيم درج شده بود بايد از مصرف آنها پرهيز كرد. گلوتامات سديم و آسپارتام نيز ديگر افزودني‌هاي تشديد‌كننده علائم آسم هستند.
**پيشگيري از بيماري آسم
- كاهش حضور خانم‌هاي باردار و نوزادان در معرض دود دخانيات
- شيردهي انحصاري نوزادان تا 6 ماهگي با شير مادر و پس از آن رعايت اصول تغذيه كمكي
- رعايت شيوه زندگي سالم، رژيم غذايي سرشار از اسيدهاي چرب امگا 3، آنتي اكسيدان‌ها، به خصوص ويتامين‌هاي C، E، A و سلنيوم و كاش مصرف نمك به دليل تاثير مثبت در كاهش التهاب مجاري تنفسي
- انجام منظم تمرينات ورزشي و بهبود سلامت عمومي، به خصوص در صورت ابتلا به آسم
- نظافت منزل از آلودگي‌ها، گرد و غبار و كنه‌ها و استفاده از تهويه مناسب در محيط زندگي
- كاهش حضور در خيابان‌هاي پرتردد و استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي براي كمك به سلامت عمومي جامعه
- كاهش فعاليت‌هاي خارج از منزل در شرايط هواي ناسالم
- استفاده از ماسك هنگام حضور در محيط‌هاي آلوده
- بيماري آسم بايد براساس شدت و عوامل تاثيرگذار و برخي آزمايش‌ها توسط پزشك متخصص درمان شود بنابراين از هر نوع خوددرماني بپرهيزيد.
منبع: روزنامه اطلاعات؛ 1398،02،14
گروه اطلاع رساني**2059**2002
تهران- ايرنا- هر سال با فرا رسيدن اولين سه‌شنبه ماه مه مصادف با 12 ارديبهشت ماه روز جهاني آسم با هدف كمك به شناخت اين بيماري ودرمان بهتر آن در سراسر جهان گرامي داشته مي‌شود. بررسي‌هاي انجام شده توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي حاكي از اين است كه آسم و آلرژي از 3 دهه قبل تاكنون افزايش چشمگيري يافته به‌خصوص در كلانشهري مانند تهران شيوع آن حدود 35 درصد برآورد مي‌شود.
