آداب مهماني خدا در شهر گنبدهاي فيروزه اي

به گزارش ايرنا، تنها گاهنامه رمضان است كه همه آداب و ترتيب هاي دلچسب آن، غبار روزمرگي را از ثانيه هاي عمر مي زدايد، آنجا كه با آمدن وقت هاي سحر و افطار طعم دلچسب نجواهاي نيمه شب و شوق شيرين روزه گشودن ها، بهار راستين را به جان خسته آدميان مهمان مي كند.
رمضان، اين ماه سرشار از توبه و استجابت، اكنون در دو قدمي باغ لحظه ها رسيده است و دوباره اين شانه هاي لرزان و چشم هاي باراني است كه فاصله ها با معبود را كوتاه و كوتاهتر مي كند، گويي هر دقيقه كه مي گذرد اين صداي قدم هاي خداست كه گوش فطرت ها را نوازش مي دهد.
رمضان فرصت يك ماه مهماني در جوار سفره اي است كه قرن ها عظمت ميزبانش بر سر زبان ها جاري و حال خوش عبوديتش در تار و پود سجاده زمان خزيده است.
ماه رمضان از آنجا كه با فرهنگ و سنن ملت هاي مسلمان عجين شده ، گذر معنوي خارق العاده اي است كه علاوه بر جلوه هاي بندگي، تجلي آيين ها و خره فرهنگ هاي بيشمار است.
روزه داري و روزه گشايي، به عنوان بارزترين نماد ماه مبارك رمضان يك عبادت شرعي است كه اثرات و بركات آن از مرزهاي فردي عبور مي كند و با وجود اينكه در گوشه و كنار ايران به يك شكل خاص برگزار مي شود اما در نهايت به سرزندگي، وحدت و همبستگي اجتماعي مي رسد.
بازخواني و مرور چگونگي پاسداشت اين ماه دريچه چشمان را به دنيايي شگفت انگيز از آيين ها مي گشايد كه در بطن هر يك مي توان عمق باروهاي ديني را يافت، در اين بين اگرچه بسياري از اين آداب در گذر زمان به فراموشي سپرده شده اما رمضان همچنان ماه سرشار از تنوع آداب و نشاط و عبادت است.
مردم گوشه و كنار ايران با آيين هاي خاصي ماه رمضان را گرامي مي دارند.
به گفته محققان در گذشته تكاپوي مردم براي استقبال از ماه مبارك رمضان همچون جنب و جوش آنها براي استقبال از نوروز بوده است آنجا كه چند صباحي مانده به آغاز اين ماه، نظافت و غبارگيري از خانه ها و مساجد انجام مي شد، تمام شهرها و روستاها رنگ و بوي صميمت مي گرفت آنقدر كه كاسب ها از حساب و كتاب هاي دقيق خود دست مي كشيدند و مردم با آوردن آب و آيينه و سبزه به روي پشت بام ها مشتاقانه به جست و جوي هلال ماه مي پرداختند.
روشنايي تمام وقت شب هاي رمضان در تهران، تعزيه خواني، پرداختن به تفريحات و سرگرمي و بازي هاي بومي محلي به ويژه در خوزستان، دوخت كيسه مراد در سمنان، سحرخواني در قم، سنت ' كاسمسا' در لرستان(تبادل افطاري بين همسايگان)، طبخ و توزيع انواع غذاها و خوراك ها و شربت هاي سنتي، شب خواني در خراسان براي دعوت مردم به سحري خوردن، برگزاري آيين 'علم شمشيري' در شمال كشور، پخت نان 'كوليره' در كردستان و تعيين زمان افطار با رشته هاي سياه و سفيد نخ در زنجان از جمله سنت هاي قديمي ايرانيان براي گذران ماه رمضان بوده است كه برخي از آن ها همچنان به قوت خود باقي و برخي ديگر نيز به فراموشي سپرده شده است.
مردم مومن اصفهان، نيز از گذشته تا به امروز با برگزاري آيين ها و سنت هاي خاصي ماه رمضان را گرامي مي دارند.
بررسي اسناد تاريخي نشان مي دهد علاوه بر انجام آداب مشترك اين ماه هر يك از شهرها و روستاهاي اصفهان به شيوه خاصي رمضان را گرامي مي داشتند.
بر اين اساس، تكاپو براي ورود به مهماني خدا با خانه تكاني و آراستگي مساجد اصفهان آغاز مي شد،در برخي نقاط اصفهان از جمله كاشان مردم براين باورند كه اگر دختران دم بخت در خانه تكاني ماه رمضان مشاركت كنند بخت آنها باز مي شود، مردم اصفهان از چند روز مانده به اين ماه مايحتاج خود مانند برنج، خرما، گوشت، ميوه و غيره را خريداري مي كردند.
به گفته مورخان، آيين 'كلوخ اندازان' كه در زمان حاضر همچنان در برخي نقاط اصفهان اجرا مي شود، مشخصه بارز ماه رمضان در نصف جهان بوده است، در اين آيين خانواده ها چند روز پيش از ماه مبارك رمضان دور هم جمع مي شوند و با تناول خوراكي هاي متنوع جشن استقبال از ماه رمضان را برگزار مي كنند.
يكي از سنت هاي جالب اصفهاني ها در گذشته آيين' دق الباب' بود كه در آن درب منزل همسايگان را براي نويد وقت سحر مي كوبيدند، بررسي ها نشان مي دهد اين سنت همچنان در برخي محله هاي قديمي اصفهان رواج دارد.
پخت نان جو و هديه آن به خانه هاي اطراف، يكي از آيين هاي ماه رمضان در شرق اصفهان است كه همچنان نيز در برخي شهرهاي كويري اصفهان انجام مي شود.
از آيين هاي ويژه رمضان در اصفهان مي توان به بردن هديه و ميوه براي خانواده هايي كه تازه عروس و تازه داماد دارند اشاره كرد، آييني كه همچنان در بيشتر نقاط اصفهان رواج دارد و در برخي شهرها به آن ' روزه واكني' نيز مي گويند.
بر اساس اسناد موجود، در كاشان رسم بود كه شب 27 ماه رمضان، زنان تازه عروس را براي سفيد بختي به مسجد مي بردند و سعي داشتند عروس را در صف اول جماعت جاي دهند، پس از خواندن نماز مغرب و عشا، مقداري شيريني يا خرما بين نمازگزاران تقسيم مي كردند. آنگاه عروس را به خانه باز مي گرداندند و معتقد بودند كه بين زن و شوهر هرگز جدايي نمي افتد و هميشه در صلح و صفا به سر خواهند برد.
'هومبابايي' از آيين هاي خاص شهرهاي شرق اصفهان به ويژه كاشان، آران و بيدگل و نياسر است. در
آيين 'هومبابائي' يا ' شب نيمه' كه از شب اول ماه رمضان آغاز و تا شب پانزدهم ادامه دارد كودكان، نوجوانان و جوانان در دسته‌ هاي مختلف چهار تا بيست نفره به هومبابائي مي روند.
بر اساس اسناد موجود، هر محله براي خود دسته اي دارد، اين عده بنا به قول و قراري كه بين خودشان مي گذارند بعد از افطار در محل معيني جمع مي شوند و از بين خود يك صندوق دار و يك ميدان دار انتخاب مي كنند.
وظيفه صندوق دار جمع آوري پول يا خوراكي هايي مثل برگه زرد آلو، برگه قيصي، جوزقند، كلوچه، خرما، گردو و بادام است.
ميدان دار هم بايستي خوش صدا باشد و وظيفه اش خواندن اشعار هوم بابايي است.
پس از انتخاب صندوق دار و ميدان دار، بچه ها سه صلوات بلند مي فرستند تا اگر از افراد گروه كسي جا مانده باشد، حاضر شود.
پس از اينكه همه جمع شدند از اولين خانه هوم بابايي را آغاز مي كنند.
در هر خانه را مي كوبند و پس از شنيدن جواب، ميدان دار شروع به خواندن مي كند و بقيه جواب مي دهند:
ميدان دار: امشب، شبِ نيمه است كه ما ميهمانيم
بچه ها: هوم بابا، هوم بابا
ميدان دار: از ما حرجي نيست كه ما طفلانيم
بچه ها: هوم بابا، هوم بابا
ميدان دار: بشقاب را پر از كلوچه و حلوا كن
بچه ها: هوم بابا، هوم بابا
ميدان دار: بردار و بيار به دامن ماها كن
بچه ها: هوم بابا، هوم بابا
بعد از خواندن اين اشعار ميدان دار شروع مي كند به دعا كردن به صاحب خانه و بچه ها آمين مي گويند و با نيت بهره جستن از بركات اين ماه مقداري از طعام سفره افطاري را طلب مي كنند كه طعام هاي جمع آوري شده بين فقرا و خانواده هاي بي بضاعت تقسيم مي شود.
'آشتي كنان' و حلاليت طلبيدن يكي ديگر از سنت هاي اصفهاني ها در ماه رمضان است كه در آن افرادي كه از هم كدورت و ناراحتي داشته باشند با ديدار يكديگر حلاليت مي طلبند، همچنين بزرگتر خانواده و يا بزرگتر محله با دادن مهماني و دعوت از كساني كه در فاميل و بستگان با يكديگر قهر هستند آنها را آشتي مي دهند.
'هديه دادن ' از آيين هاي پسنديده مردم اصفهان است كه در آن از طرف بزرگتر خانواده به فردي كه براي نخستين بار روزه مي گيرد، هديه داده مي شود، ريش سفيدان كاشان معتقدند در شب نيمه ماه رمضان امام حسن(ع) و امام حسين(ع) در سنين كودكي به منزل پيامبر خدا(ص) رفته و از جد بزرگوارشان هديه اي گرفته اند لذا طبق آن سنت اين روش در اين شهر رواج پيدا كرده است.
در كاشان هنگام افطار روزه دار تا هديه خود را از بزرگتر نگيرد روزه خود را باز نمي كند و بعد از گرفتن هديه دست و صورت بزرگتر خانواده را مي بوسد و بزرگتر براي او دعا مي كند.
'دوخت پيراهن مراد' از ديگر آيين هاي خاص ماه رمضان در اصفهان بود كه در آن بستگان زنان بيمار همچنين زناني كه بچه دار نمي شدند و يا اينكه فرزندشان در كودكي از دنيا رفته بود پارچه اي را به مسجد مي بردند و پس از اقامه نماز مغرب و عشا آن را مي بريدند و مي دوختند كه به آن ' پيراهن مراد' مي گفتند.
سپس روحاني مسجد روضه حضرت ابوالفضل(ع) مي خواند و همه نمازگزاران با قرائت همزمان آيه ' ام يجيب' براي بيمار دعا مي كردند، صاحب نذر نيز مقداري خرما بين مردم توزيع مي كرد و سپس با همراهي روحاني و نمازگزاران بر بالين بيمار مي رفتند و پيراهن مراد را به تن او مي پوشاندند و اعتقاد داشتند كه خدا او را شفا خواهد داد.
از ديگر آيين هاي مردم اصفهان بنا به اسناد موجود، برگزاري جشن باشكوه و حنابندان در شب 27 ماه مبارك رمضان بوده است، چرا كه آنان اعتقاد داشتند 'ابن ملجم مرادي' قاتل امام علي(ع) در اين شب به قصاص رسيده است.
وجه تمايز اصفهاني ها در برنامه هاي ويژه ماه رمضان سنت نيك كمك به فقرا و نيازمندان بويژه كمك به آزادي زندانيان است بشكلي كه هرساله خيرين فعال در اين زمينه با شركت در مراسم گلريزان به جمع آوري وجوهي براي آزادي زندانيان جرايم غيرعمد مي پردازند.
سفره كرم امام حسن مجتبي(ع) در روز 15 رمضان مصادف با ميلاد آن امام برپا مي شود و بسياري از نانوايي‌هاي اصفهان مطابق رسم موسوم به 'سفره كرم امام حسن(ع)' به عرضه نان رايگان به عموم مردم مي‌پردازند. در اين طرح واحدهاي سياربين افراد نيازمند و مراكزي از جمله بيمارستان‌ها، مراكز بهزيستي و زندان‌ها نان توزيع مي كنند.
آيين 'نخل گرداني' نيز از ديگر آداب برجا مانده در كاشان است كه در شب 21 ماه رمضان و مقارن با شب قدر و شهادت مولاي متقيان برگزار مي‌شود.
در اين رسم مردم نياسر نخل عزا را از محله سركمر به محله تالار مي‌برند و در مسجد اين محل به عزاداري مي‌پردازند سپس بارديگر اين نخل را به محله نو برده و در اين مكان عزاداري مي‌كنند و بدين شكل با گرداندن نخل عزا در محلات مختلف در اين شب به عزاداري براي حضرت علي(ع) مي‌پردازند.
برگزاري جلسات قرائت قرآن در مساجد و يا منازل براي مردان و زنان مومن اين ديار اهميت بسياري دارد.
از روز اول ماه رمضان بانوان در منزل يكي از داوطلبان گرد هم مي آيند و در طول سي روز، يك جزء از كلام الله مجيد قرائت مي شود تا قرآن ختم شود و آقايان هم در مساجد و حسينيه ها به اين امر مي پردازند.
كاچي، شله زرد، برياني، گوشت و لوبيا، عدسي، حليم بادمجان، انواع آش محلي، ماش و قمري، خورش ماست، حلوا، نان محلي، آبگوشت، زولبيا و باميه از غذاها و خوراك هاي بومي اصفهان در ماه مبارك رمضان است.
افطاري دادن به دوستان، خويشان و آشنايان از ديگر امور پسنديده و متداول در پهنه اصفهان است.
در شب هاي قدر و همزمان با شهادت حضرت علي(ع)، مراسم احيا و عزاداري از شور و حال و هواي خاصي برخوردار است.
راه اندازي هيات هاي عزاداري، سينه زني، تعزيه، نوحه خواني و نخل برداري از جمله آيين هايي است كه در سالروز شهادت حضرت علي(ع) انجام مي شود.
پخت و توزيح حلوا در شب هاي بيست و سوم و بيست و هفتم ماه رمضان كه به شب ختم و هفتم امام علي(ع) مشهور است از ديگر آيين هاي ويژه شب هاي قدر در اين خطه است.
پخت اين حلوا در كاشان مهارت ويژه اي مي خواهد، در قديم نيز افرادي كه در پخت حلوا ماهرتر بودند از چند روز قبل براي اين كار دعوت مي شدند.
شب عيد فطر را بسياري از مردم اصفهان به دعا و نيايش سپري مي كنند. برگزاري نماز عيد فطر با شركت پرشور مردم نيز از ديگر آيين هاي ماندگار مردم اصفهان در ماه مبارك رمضان است كه ابتدا در ميدان نقش جهان و اكنون در مصلاي اصفهان برگزار مي‌شود.
در روز عيد سعيد فطر، بعد از نماز جماعت صبح، نمازگزاران در مسجد به صرف صبحانه مي پردازند و با طلوع آفتاب به همراه امام جماعت به مصلي رفته و به نماز عيد فطر مشغول مي شوند. بعد از مراسم عيد فطر همه مردم اين شهر كنار قبور اموات و گذشتگان خود رفته و با توزيع انواع شيريني و خرما به فاتحه خواني مي پردازند. در برخي نقاط اصفهان نيز در روز عيد فطر مردم به ديدار خانواده هاي داغدار مي روند كه به اصلاح به آن ' عذر برداشتن' و يا ' عيد اموات' مي گويند.
در طول ماه رمضان نيز نهادها و دستگاه هاي مختلف با برنامه هاي خاص خود به اين ماه رونقي خاص مي دهند.
يكي از كهنسالان اصفهاني كه خود را 'حاج ابراهيم عليزاده' معرفي مي كند با بيان اينكه ماه رمضان در اصفهان ماه خوش اخلاقي و محبت بوده است، در گفت و گو با ايرنا اظهار داشت: همه آيين ها و رسم هايي كه در گذشته همزمان با آغاز اين ماه انجام مي شد براي آن بود كه الفت و همدلي مردم به بطن جامعه منتقل شود.
وي مهرورزي، تواضع، رعايت حقوق ديگران و توجه به ارزش هاي ديني اخلاقي را از مواردي بيان كرد كه در ماه مبارك رمضان بيش از هر زمان ديگري در همه سطوح جامعه احساس مي شود.
عليزاده افزود: روزه داري به معناي پرهيز از عادت هاي روزمره و توجه به اصل عبوديت تاثير بسزايي در انعكاس بروني ارزش هاي انساني و اسلامي دارد.
به گفته وي وجود آداب و رسوم متنوع در اصفهان در ماه مبارك مضان ريشه در عمق باورهاي ديني مردم اين ديار دارد.
يك كارشناس ارشد جامعه شناسي در گفت و گو با ايرنا اظهار داشت: علاوه بر بعد معنوي ماه رمضان يعني تقويت تقوا پيشگي و پر رنگ شدن ارزش هاي ديني مانند ترك محرمات و انجام واجبات، كاركردهاي بسياري در اين ماه نهفته است.
سيما نكويي افزود: وقت شناسي و نظم و انضباط، انسجام اجتماعي براي برپايي آداب اين ماه، كمرنگ شدن فساد اخلاقي و بزهكاري، افزايش بركت و روزي، تقويت و توسعه روابط اجتماعي و صله رحم، احياي سنت هاي ديرينه اسلامي مانند توزيع غذا بين نيازمندان جامعه، توجه بيشتر به بهداشت فردي و افزايش امور عام المنفعه از مهم ترين كاركردهاي ماه مبارك رمضان است.
اين جامعه شناس افزود: از سوي ديگر روزه داري تاثير بسزايي در بهبود وضعيت سلامت افراد دارد به طوري كه منجر به تقويت حافظه، طول عمر، شادابي، دفع سموم بدن، كاهش ميزان افسردگي، استرس و اضطراب مي شود.
وي خاطر نشان كرد: ماه رمضان فرصتي مناسب براي كنارزدن عادت هاي روزمره و پرداختن به امور مهم است، مساله اي كه در بسياري از موارد از انجام آن عاجزيم و يا بسيار سخت مي توانيم انجام دهيم.
نكويي افزود: در ماه رمضان انرژي معنوي جامعه افزايش پيدا مي كند كه در سايه آن مي توان براي بسياري از اهداف خرد و كلان برنامه ريزي كرد.
6026/9861