ظاهر روزه داري تمرين خودداري از خوردن و آشاميدن از سپيده صبح تا شامگاه و پرهيز از ساير ممنوعات است. اما حقيقت آن پايش گوش،چشم و همه اندام‌ها از حرام و ناشايستگي هاست.
كارشناسان تغذيه معتقدند، ماه مبارك رمضان فرصت مناسبي براي عادت دادن معده به كم خوري، استراحت دادن به دستگاه گوارش به همراه بهره مند شدن از فيوضات و بركات معنوي آن است و از اين رو به روزه داران توصيه مي‌كنند كه در اين ماه حداقل 20 درصد كمتر از ماه‌هاي ديگر غذا بخورند.
آنان مي‌گويند، با رعايت تغذيه مناسب در رمضان، بدن به هيچ عنوان دچار كمبود ويتامين و ريزمغذي ها نخواهد شد، مگر اشتباه صورت بگيرد و ضمن رعايت نكردن رژيم غذايي، چربي و شيريني زيادي خورده شود. فرا رسيدن ماه مبارك رمضان ما را بر آن داشت تا گفت و گويي داشته باشيم با كارشناسان و متخصصان كه در پي مي‌آيد.
** فوايد روزه گرفتن
كاميار فتحي متخصص تغذيه در مورد تغذيه صحيح در ماه مبارك رمضان به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: روزه داري براي كساني كه عادات غلط غذايي، چاقي و افزايش وزن دارند مفيد است. مطالعات محققان نشان مي‌دهد، روزه گرفتن براي افرادي كه مبتلا به چربي خون بالا هستند، بسيار مفيد است. روزه به مبارزه عليه چربي‌هاي بد خون ال دي ال پرداخته و برعكس ميزان چربي هاي مفيد خون اچ دي ال را افزايش مي‌دهد. بدن در مدت زمان روزه داري از چربي هاي ذخيره شده، استفاده مي‌كند كه اين كار كاهش توده‌هاي چربي بدن و همينطور كاهش وزن را به دنبال دارد.
وي در مورد تاثير روزه گرفتن بر دستگاه گوارش مي‌افزايد: دستگاه گوارش را مي‌توان يكي از پركارترين دستگاه‌هاي بدن ناميد زيرا گوارش دائما در حال هضم غذاست تا بتواند مواد مورد نياز ساير قسمت‌هاي بدن را تامين كند. دستگاه گوارش روزه داران در ماه رمضان مي‌تواند استراحت كرده تا بدن از ابتلا به بيماري‌هاي گوارشي در امان بماند. روزه همچنين مي‌تواند به تنظيم كنترل ترشح هورمون‌ها پرداخته زيرا بسياري از اختلالات هورموني به علت رژيم غذايي نامناسب و همينطور وزن زياد بروز مي‌كند. اين در حالي است كه در ماه رمضان با دنبال كردن يك رژيم غذايي متعادل مي‌توان فعاليت هورمون‌ها را تنظيم كرد. از ديگر فوايد روزه داري مي‌توان به تنظيم متابوليسم بدن اشاره كرد كه باعث كاهش قند خون و همينطور كنترل فعاليت كبد مي‌شود. بــه طور كلي پيروي از يك برنامه غذايي صحيح در ايام ماه مبارك رمضان از اهميت ويژه‌اي برخوردار است تا هم بتوان عادات غذايي غلط را اصلاح كرد و هم از بركات معنوي اين ماه بهره برد.
اين متخصص تغذيه ياد آوري مي‌كند: يكي از نكات پر اهميت در روزه داري رعايت رژيم غذايي صحيح است كه بر اساس آن روزه داران بايد ازغذاهاي متنوع و مغذي استفاده كنند زيرا غذاهاي گوناگون، داراي مواد مغذي مختلفي است كه هر كدام از آنها براي سلامت انسان لازم است و از ميان آنها مي‌توان به ميوه‌ها، سبزيجات، غلات و حبوبات اشاره كرد، چرا كه همه اين مواد داراي كربوهيدرات پيچيده، فيبر، ويتامين و عناصر معدني و كم چرب و بدون كلسترول است و از اين رو كالري زيادي را براي بدن فراهم مي‌آورد. روزه داري حتي در كساني كه لاغر و يا داراي وزن طبيعي هستند نيز به بدن فرصت مي‌دهد تا بدن آنان اين چربي‌ها را بسوزاند و پس از پايان دوره روزه داري، بجاي آنها چربي لطيف و تازه و مناسبتري را جايگزين نمايد. براي افرادي كه چربي بيش از حدي را در بدن خود ذخيره دارند نيز فرصت مغتنمي فراهم مي‌شود تا مقداري را براي توليد انرژي به مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بكاهند.
** تغذيه در ماه مبارك رمضان
فتحي در مورد تغذيه در ماه مبارك رمضان مي‌گويد: همانگونه كه در حالت عادي استفاده از 5 گروه غذايي توصيه مي‌شود درماه مبارك رمضان و ايام روزه داري نيز استفاده از 5 گروه غذايي اصلي براي حفظ سلامت بدن ضروري است. تغذيه صحيح دراين ايام مانند ساير اوقات به معني رعايت دو اصل تنوع و تعادل در برنامه غذايي است. تنوع به معني استفاده از گروه‌هاي غذايي اصلي شامل نان و غلات، شير و لبنيات، سبزي‌ها، ميوه‌ها، وگروه گوشت وجايگزين‌هاي آن است و تعادل به اين معني است كه از همه گروه‌هاي غذايي به مقداركافي مصرف شده و از كم خوري و پرخوري پرهيز شود.
** انواع گروه‌هاي غذايي وجايگزين هاي آن
عبارتند از: گروه نان و غلات: انواع نان، برنج، ماكاروني، گندم و جو دراين گروه قرار دارند كه اين گروه تامين‌كننده انرژي، بعضي از ويتامين‌هاي گروه ب، آهن و مقداري پروتئين است. ازاينرو توصيه مي‌شود افراد بزرگسال روزانه 6 تا 11 واحد از مواد غذايي اين گروه را مصرف كنند. گروه شير و لبنيات: اين گروه شامل شير، ماست، پنير، كشك و بستني است كه با مصرف مواد غذايي اين گروه بخش مهمي از نياز بدن به مواد مغذي مهم مانند پروتئين، كلسيم، فسفر، بعضي از انواع ويتامين‌هاي گروه A و B تامين مي‌شود. توصيه مي‌شود افراد بزرگسال روزانه 2 واحد يا بيشتر از مواد غذايي اين گروه مصرف كنند. هر واحد از اين گروه معادل يك ليوان شير يا يك ليوان ماست يا 45-60 گرم پنير (دو قوطي كبريت پنير) يا يك ليوان كشك پاستوريزه يا يك و نيم ليوان بستني است.
گروه سبزي‌ها: دراين گروه، سبزي‌هاي غنـــي از ويتامين C مثل سبزي‌هاي برگي، گوجه فرنگي، فلفل دلمه‌اي و سبزي‌هاي غني از ويتامين A مثل هويج، گوجه فرنگي، سبزي هاي برگي مثل اسفناج، كاهو و ساير سبزي‌ها ازجمله كرفس، بادمجان، كدو سبز، قارچ، پيازو سيب زميني قرار مي‌گيرند.
گروه ميوه‌ها: در اين گروه، ميــوه‌هاي غنـــي از ويتامين C مثل مركبات؛ ميوه‌هاي غني از ويتامين A مثل طالبي، زردآلو، آلو، هلو، موز، انبه و ساير ميوه‌ها ازجمله سيب، گلابي،انواع توت، گيلاس، انگور، هندوانه وخربزه قرار مي‌گيرند. ميوه‌ها نيز مانند سبزي‌ها مهم‌ترين منبع انواع ويتامين، املاح و فيبر مورد نياز بدن هستند. توصيه مي‌شود روزانه 4ـ2 واحد از انواع ميوه‌ها مصرف شود.
گروه گوشت، حبوبات، و تخم مرغ: اين گروه شامل گوشت‌هاي قرمز،گوشت‌هاي سفيد تخم مرغ، حبوبات نخود، لوبيا، عدس، باقالا، لپه و ماش و مغز دانه‌هاي خوراكي گردو، بادام، فندق، پسته و انواع تخمه است. با مصرف مواد غذايي اين گروه بخش مهمي از نيــاز بــدن به مواد مغذي نظير پروتئين، آهن، روي و بعضي از انواع ويتامين‌هاي گروه ب تامين مي‌شود. هر واحد ازاين گروه برابراست با 30 گرم گوشت لخم پخته اين گروه براي رشد، خون سازي و سلامت دستگاه عصبي الزامي است.
** سحري و اهميت آن
اين متخصص تغذيه در مورد سحري و اهميت آن مي‌افزايد: بعضي از روزه داران معتقدند كه بدون خوردن سحري براحتي روزهاي ماه مبارك را سپري مي‌كنند اين در حالي است كه از نظر علم تغذيه تنها سيري شكمي مهم نبوده بلكه سيري سلولي بسيار اهميت دارد. فردي كه سحري نمي‌خورد به بدن خود فشار بسياري وارد مي‌كند كه علاوه بر سوء تغذيه، احتمال واكنش دادن بدن براي مقابله با گرسنگي بسيار طولاني را به همراه دارد كه اين خود منجر به احتمال كاهش انرژي مورد نياز شده و اين افراد ممكن است دچار حالت چاقي ظاهري كه گاه در اثر تورم بدن اتفاق مي‌افتد نيز بشوند. ضمنا با نخوردن سحري، مواد زائد حاصل از سوخت چربي در بدن جمع شده و باعث بروز حالت خستگي زياد در انتهاي روز مي‌شود. حذف وعده سحري در عين حال سبب پايين افتادن قند خون در طول روز نيز مي‌شود كه خود منجر به كاهش يادگيري، بي حوصلگي و خستگي مي‌شود. بنابراين مصرف سحري در همه اوقات بسيار ضروري است.
** نكات تغذيه‌اي به هنگام سحر و افطار
فتحي با بيان اين مطلب كه در ماه مبارك رمضان نيز مانند هميشه پيروي از برنامه غذايي متنوع و متعادل ضروري است خاطر نشان مي‌كند: با رعايــت تـنوع و تعادل در مصرف غذا نيازهاي تغذيه‌اي شامل آب، املاح، ويتامين‌ها، پروتئين و انرژي مورد نياز بدن، تامين مي‌شود. از اين رو توصيه مي‌شود افراد روزه دار همانند زماني كه روزه نيستند سه وعده غذا بخورند كه اين وعده‌ها شامل افطار، شام و سحر است اما صرف غذا در دفعات كمتر از 2 بار توصيه نمي‌شود. بهتر است غذاي مصرفي در وعده سحري خصوصيات و ويژگي وعده ناهار را داشته باشد تا از ايجاد گرسنگي در طول روز پيشگيري شود. با توجه به ساعت صرف افطار و تا وعده سحري مي‌توان در فاصله افطار تا سحر يك وعده غذايي مثل شام سبك را صرف كرد كــه البته اين به وضعيت خود شخص و تمايل او به صرف غذا بستگي دارد.
وي توصيه مي‌كند، روزه داران در هنگام افطاراز غذاهاي سبك مانند نان، پنير و سبزي،نان، پنير، گردو و يا خرما استفاده كنند. نكته مهم شستشو كامل و ضد عفوني كردن سبزي مصرفي است كه در اين دوران بايد بيش از پيش به آن توجه كرد. بهتر است روزه داران در هنگام افطار از شير گرم، فرني و يا شير برنج استفاده كنند و مواد غذايي آبكي مانند سوپ كم چرب، آش كم حبوبات، حليم بــدون روغن و شكر را در رژيم غذايي خود بگنجانند. مصرف مايعات به هنگام افطار و سحر هم موجب حفظ تعادل فرد روزه دار مي‌شود.استفاده از سبزي و ميوه در هنگام افطار و همچنين در فاصله زماني بين افطار تا سحر به دليل اينكه منبع خوبي از فيبر هستند، براي دستگاه گوارش بسيار مفيد و مانع بروز يبوست مي‌شود.
** بيماراني كه نبايد روزه بگيرند
شيرين احمد نيا پزشك عمومي هم در مورد بيماراني كه نبايد روزه بگيرند به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: اگرچه روزه داري در ماه مبارك رمضان براي افراد سالم مناسب است، ولي در بيماري هاي گوناگون بايد با پزشك مشورت كرد و از توصيه‌هاي او پيروي كرد. بيماراني كه مبتلا به بيماري هاي شايع گوارشي هستند و مي‌خواهند روزه بگيرند بايد با مشورت پزشك و توجه به زمان مصرف داروها باشد، ولي كساني كه زخم معده و يا اثني‌عشر دارند، درصورتي كه زخمشان خوب شده و سابقه خونريزي، سوراخ‌شدن يا تنگي در دستگاه گوارش نداشته باشند، مي‌توانند روزه بگيرند. در صورتي كه بيماري بهبود نيافته است بيماران بايد داروهايشان را در زمان مشخصي مصرف كنند و از روزه‌داري منع شوند.
اين دسته از بيماران اگر مجوز روزه داري را دريافت مي‌كنند، نبايد در وعده سحر و افطار غذاي چرب، سرخ شده، ترش و پر ادويه مصرف كنند. كساني كه سوءهاضمه دارند ولي زخم ندارند، مي‌توانند روزه بگيرند. فقط نبايد در زمان افطار، از غذاي حجيم و سرخ شده يا آش رشته استفاده كنند. بايد وعده افطار را با چاي كم رنگ، فرني و غذاي سبك شروع كنند و 2تا 3ساعت بعد، شام سبك ميل كنند. كساني كه بيماري التهابي روده دارند، اگر بيماري شان كنترل شده با نظر متخصص مربوطه مي‌توانند روزه بگيرند.
وي مي‌افزايد: مبتلايان كبد چرب مي‌توانند روزه بگيرند، اما كساني كه هپاتيت حاد دارند از روزه‌داري منع مي‌شوند. كساني كه بيماري‌هاي كبدي مزمن دارند نيز نبايد روزه بگيرند، چون كم آبي برايشان مضر است. بيماراني هم كه كيسه صفرا يا التهاب پانكراس دارند نبايد روزه بگيرند. در عين حال، مبتلايان رفلاكس معده اگر در فاز خفيف بيماري باشند كه مشكلشان با رژيم غذايي و دارو كنترل مي‌شود، با مشورت پزشك مي‌توانند روزه بگيرند.
اين پزشك عمومي در پاسخ به اين پرسش كه آيا بيماران ديابتي مي‌توانند روزه بگيرند ياد آوري مي‌كند: معمولا بيماران قلبي عروقي، كليوي ويا ديابتي تحت نظر پزشك متخصصي قرار دارند از اينرو بهترين كار اين است كه حتماً با پزشك خود در خصوص گرفتن روزه مشورت كنند. اين بيماران بايد داروهايشان را طبق برنامه ريزي جديد براي 2 وعده سحر و افطار تنظيم كنند. در مورد بيماران ديابتي چه از نوع وابسته به انسولين و چه غيروابسته به آن بايد متناسب با هر وضعيت، سن و شرايط خاص هر بيمار را درنظر گرفت. مهم‌ترين مساله‌اي كه در روزه فرد مبتلا به ديابت را تهديد مي‌كند افت قند خون است كساني كه اختلال در تست قند خون ناشتا دارند و داراي ريسك فاكتورهايي مانند زمينه خانوادگي، چاقي و وجود تخمدان هاي پلي كيستيك هستند بايد تحت نظارت پزشك، رژيم غذايي و فعاليت بدني مناسب قرار بگيرند زيرا كه مستعد ديابت هستند. به طور قطع كساني كه نيازمند تزريق انسولين هستند، ممنوعيت روزه داري دارند يا كساني كه نوسانات قند خون آنان كنترل نشده است، نبايد ريسك كنند چون روزه گرفتن براي آنان ضرردارد.
احمد نيا مي‌گويد: اغلب مشكلات گوارشي و اختلالات مربوط به دستگاه گوارش به دليل رعايت نكردن رژيم غذايي سالم، پرخوري و افراط در بعضي گروه‌هاي غذايي و البته تحرك نداشتن است، يعني اسهال مزمن، يبوست مزمن و مشكلات سوءهاضمه بدون زخم يا مشكلات روده تحريك پذير كه قسمتي از مشكلات قابل تقسيم بندي گوارشي است طي ماه مبارك رمضان تشديد مي‌شوند و علايم آنها بدتر خواهد شد ولي هيچ كدام ضرر عمده‌اي را متوجه فرد نمي‌كند و موجبات خون ريزي و غيره را فراهم نمي‌كند كه جزو موارد منع روزه داري قرار گيرد اما بيماري‌هايي هستند كه براي فرد مبتلا بايد در ممنوعيت روزه تاكيد كرد. وي با بيان اين مطلب كه بيماران كبدي كه تحت درمان هستند و علايم پيشرفته كبدي ندارند مي‌توانند روزه بگيرند مي‌افزايد: اگربيماربه نارسايي كبد يا مشكلات كبدي به همراه تورم بدن دچاراست و تنظيم پروتئين بدن و ديگر فاكتورهاي حياتي اش از طريق داروها تحت كنترل درآمده است، هرگز نبايد روزه بگيرد.
** توصيه‌هاي پزشكي به روزه داران
مايعات فراوان بنوشيد: از آنجا كه روزه‌داران نمي‌توانند در طول روز چيزي بخورند، بهتر است در فاصله افطار تا سحر به‌اندازه كافي مايعات بنوشند. البته لازم نيست ميزان مايعات دريافتي هنگام افطار زياد باشد، زيرا معده و دستگاه گوارش را دچار مشكل مي‌كند، اما از زمان افطار تا سحر مي‌توان به دفعات مايعات و آب نوشيد.
اگر مجبوريد در محيط گرم كار كنيد: برخي از افراد در مشاغل خاص مجبورند حتي در ماه مبارك رمضان در محيط هاي گرم به فعاليت هايشان ادامه دهند. پزشكاني كه در محيط هاي اورژانس با درجه حرارت بالا در حال فعاليت هستند و يا رانندگان تاكسي و اتوبوس و نيز مأموران راهنمايي رانندگي، معمولا تعطيلي ندارند. خوشبختانه بدن اين افراد كم و بيش با شرايط محيط وفق پيدا مي‌كند و برخلاف آنچه تصور مي‌شود، اختلالات بسيار شديدي بر اثر گرما و روزه داري در بدن يك فرد سالم رخ نمي‌دهد. توصيه هاي عمومي در حدي كه قابل اجرا باشد به آنها نيز پيشنهاد مي‌شود و سياست گذاران هم بايد تا جاي ممكن براي رفاه حال اين افراد تدابيري بينديشند.
مراقب اين علايم باشيد: برخي از احسا‌س‌ها در روزه‌داري كاملا طبيعي است، مثلا احساس تشنگي، گرسنگي، خشكي دهان يا ضعف و خستگي زودرس به‌ويژه در روزهاي اول ماه رمضان كه هنوز بدن به روزه داري عادت ندارد، غيرطبيعي و نگران‌كننده نيست. اما برخي علايم نشانه تاثير منفي و شديد روزه بر بدن است كه در اين صورت بايد حتماً با پزشك مشورت كنيد تا مطمئن شويد روزه‌داري در توان وبه صلاح شما است يا خير؛ مثلا در سرگيجه هاي شديد، بي‌حالي در حدي كه از انجام فعاليت‌هاي روزمره باز بمانيد و با استراحت بهبود نيابيد و حالت تهوع غيرطبيعي و ادامه دار. گاهي افرادي كه بيماري هاي خاص دارند نيز با گرفتن روزه با علايمي روبرو مي‌شوند كه در صورت بروز آنها بايد روزه را افطار كنند؛ مانند دردهاي قلب در مبتلايان به ناراحتي هاي قلبي و درد معده در مبتلايان به زخم معده.
منبع: روزنامه اطلاعات؛ 1398،02،16
گروه اطلاع رساني **9117**2002
تهران- ايرنا- ماه مبارك رمضان ماه مهماني خدا و ماه نزول بركات بي پايان خداوندي است. اين ماه فرصت مناسبي براي انسان است تا از بندگي نفس رها شده و با خويشتن داري به جايگاه بالاتري از بندگي خدا دست يابد.
