كلنگ كاوش های باستانی نوار ساحلی مازندران زده شد

به گزارش روز دوشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، «میثم فلاح» با اشاره به جزئیات كلنگ زنی كاوش های باستان نوار ساحلی استان مازندران، گفت: تپه قِلاع كتی گِل محله سرخ رود محمودآباد، نخستین سایت باستانی نزدیك به نوار ساحلی مازندران (با فاصله مستقیم 4 كیلومتر به دریای مازندران) است كه اولین كلنگ كاوش های علمی باستان شناسی را در خود می بیند.
وی با بیان اینكه این محوطه باستانی از حیث ابعاد (حدود 4 هكتار) و ارتفاع (حدود 15 متر) امروزه در محدوده روستای گل محله بخش سرخ رود شهرستان محمودآباد قرار دارد، تصریح كرد: پیدایی و دلیل انتخاب كاوش در این محوطه، روندی علمی و مطالعه شده روشمند، با سبقه یك دهه مطالعات باستان شناسی را طی كرده است.

**آمل مركز حكومت مرعشیان
این باستان شناس اظهار داشت: در منابع مكتوب به سكه های ضرب آمل در دوره ساسانی و ام القرا بودن و مركز حكومت مرعشیان اسلامی در آمل اشاره شده است، با این شرایط، آمل باستانی می توانسته بستری مناسب برای شكل گیری فرهنگ های مختلف با تنوع عملكردی بناها و ساختارهای شهری و قلاع اقماری متعدد در جلگه و دشت با كاربردهای مختلف و در خور توجه باشد.
به گفته فلاح، شهرستان محمودآباد امروزی (بعنوان بخش ساحلی و مهم آمل باستانی به نام بندر تاریخی عین الهم كه به دوران تاریخی و صدر تا میانه اسلام بر می گردد) به لحاظ موقعیت جغرافیایی در محدوده مركزی استان مازندران قرار دارد.
سرپرست هیأت باستان شناسی افزود: در بررسی های باستان شناسی كه در شهرستان محمودآباد صورت گرفت مشخص شد تپه قِلاع كتی، بزرگترین و شاخص ترین محوطه ای است كه به شماره 30743در سال 1390 ثبت ملی شده است.
وی گفت: مطالعه آثار و شواهد به جای مانده ماحصل از بررسی های روشمند و سیستماتیكی كه در سال های قبل صورت گرفته، آثاری از دوران تاریخی، سلجوقی، ایلخانی و تیموری را نمایان می سازد.
این باستان شناس تصریح كرد: با این مطالعات و بررسی های علمی صورت پذیرفته، مسئله، پرسش ها و فرایضی مطرح شده كه خروجی آن منجر به نخستین فصل از كاوش های علمی در این تپه باستانی شده است.
وی این پرسش ها را شامل؛ توالی فرهنگی و تاریخی متقن در این محوطه چیست (شناخت ادوار تاریخی مسكون در این تپه) ، آغازین دوره شكل گیری این محوطه از چه تاریخی شروع شده است، كاركرد اصلی این تپه چه بوده است، تنوع ساختاری و سازه ایی (پلان و مصالح) و چگونگی نقشه ساختمان داخل و كاربری بخش های گوناگون در این محوطه چه بوده است؟، به چه اندازه فعالیت های تولیدی و صنعتی در این محوطه رواج داشته است؟ و مهمتر از همه اینكه، آیا می توان گفت كه قلاع كتی همان«قلعه ماهانه سر» معروف و مشهور مرعشیان دوره اسلامی است كه به دست تیمور از بین رفته است؟ عنوان كرد.
فلاح با بیان اینكه با وجود این پرسش ها فرایضی نیز مطرح است در تشریح فرضیه نخست گفت: با توجه به بررسی ها و مستندنگاری و طبقه بندی داده های سفالی سطحی و همچنین داده های سفالی و آجر كه از چاله های (برخی تا عمق 15متر) حفاری های غیرمجاز بدست آمده و از بافت اصلی خود جدا شده اند، از دوران تاریخی (مشخصاً اشكانیان و ساسانیان) تا تیموری توالی فرهنگی و تاریخی داریم.
وی افزود: قلاع كتی با كشیدگی شرقی - غربی احداث شده است و با توجه به شباهت ساختاری با محوطه های اشكانی دشت گرگان، می توان از آن بعنوان خاستگاه پارتیان در منطقه یاد كرد كه این دومین فرضیه پیش رو است.
وی در توضیح فرضیه سوم گفت: موجودیت بخشی از بارو و دیوار (ارتفاعی بالغ بر 11 متر نسبت به زمین های اطراف)، بام پوش و چند تاق آجری ضربی و تیزه دار آوار شده این قلعه می تواند بیانگر اهمیت بالای آن در دوران گذشته با كاركردهای مسكونی و دفاعی باشد و با توجه به ارتفاع حدود 15 متری بخش میانی موجود، احتمالاً بخش مرتفع تپه، ارگ حكومتی مشرف بر محوطه های مسكونی اطراف بوده كه با خندقی احتمالاً (حد فاصله بین دو تپه كه امروزه قابل مشاهده است) جدا می شده و بخش حاكم نشین را از دیگر بخش ها جدا می كرده است.
سرپرست هیأت باستان شناسی افزود: با توجه به فراوانی جوش كوره بر روی تپه پایینی این احتمال وجود دارد كه گل محله دارای بخش و مركزی تولیدی و صنعتی در ارتباط با پخت سفال هر چند در اِشل منطقه ای باشد كه این را می توان چهارمین فرضیه برشمرد .
وی در تشریح پنجمین فرضیه گفت: در تواریخ مكتوب به «'قلعه ماهانه سر» (قلعه ای عظیم و بسیار با اهمیت از جایگاه مرعشیان) كه به دست تیمور ویران گشته در منطقه ایی اشاره شده كه با حوزه فرهنگی مورد پژوهش مطابقت دارد (ابن اسفندیار در باب قلعه ماهانه سر می گوید: از آمل 4 فرسخ به سوی دریا جایگاه قلعه ماهانه سر است)، دور از ذهن نیست كه با توجه به پیدایی شواهدی از دوران اسلامی (تا تیموری) و مستندات قلعه گونه و پیدایی ساختار و تنها تپه و یا قلعه نسبتاً وسیع (با مساحتی تقریبی 4 هكتار) موجود در جلگه در آن شعاع مذكور به گفته ابن اسفندیار، قلاع كتی را بعنوان جدی ترین نامزد و فرض برای انتساب آن به قلعه ماهانه سر بدانیم تا پس از انجام كاوش های روشمند بدان پاسخ نهایی دهیم.
این باستان شناس در ادامه، از مهمترین اهداف كاوش قلاع كتی را تبیین یافته های حاصل از كاوش های باستانشناسی با منابع مكتوب، مطالعات آسیب شناسی و بررسی نقش عوامل مخرب (طبیعی و یا انسانی)، بازشناسی ساختار معماری و عناصر اصلی فضاها و ساختارهای مكشوفه و شناخت توالی فرهنگی و پیشنهاد و معرفی آن بعنوان شالوده ایی برای قیاس دوران تاریخی منطقه عنوان كرد.

**هدف نهایی پروژه، تبدیل این محوطه به سایت موزه باستان شناسی
وی آزادسازی عرصه و حریم آن، اجرای تدابیر امنیتی و حفاظتی بمنظور نگهداری و محافظت را از دیگر اهداف این پروژه دانست و تصریح كرد: مهمتر اینكه در بخش لایه نگاری بتوانیم نخستین گام ها برای طراحی مدلی از یك توالی فرهنگی علمی و روشمند باستان شناسی دوران اسلامی و تاریخی مازندران ارائه دهیم.
فلاح با بیان اینكه این پروژه با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در حال انجام است، گفت: هدف نهایی پروژه، تبدیل این محوطه به سایت موزه باستان شناسی و در نگاه گسترده تر با توجه به موقعیت بسیار مناسب جغرافیایی و با بهرمندی از رودخانه، آب بندان، درختزارها و عناصر طبیعی و جانوری تبدیل این منطقه به پارك موزه باستان شناسی مازندران است.
او گفت: البته پارك موزه در چشم اندازی نزدیك قابل وثوق است كه انجام كاوش های علمی و تأمین ملزومات استقراری، پژوهشی، زیرساخت های ارتباطی و گردشگری در ادامه آن میسر و ایجاد شود، چه بسا با انجام این موضوع علاوه بر شناخت تاریخ و تمدن منطقه، به رونق گردشگری و ایجاد شغل در منطقه كمك شایانی كند.
این باستان شناس در پایان تصریح كرد : بطور مسلم تنوع ساختارها باعث تنوع شغل (در ارتباط با احداث تأسیسات همگن با محیط در حوزه گردشگری) و ایجاد مكانی بسیار مناسب برای انجام پژوهش های علمی (مثلاً پایگاه مطالعات دوران تاریخی و اسلامی) مازندران و یا شمال ایران می شود.
فراهنگ ** 3377 ** 1355