اواخر سال 97 و دقیقاً در هنگامه نوروز ناگهان دل آسمان كه از سال‌ها كم‌بارشی پر بود، تركید و سیل در استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان جاری شد و استان‌های ایلام، كهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، فارس و مازندران را نیز تحت تأثیر قرار داد.
از آن زمان تاكنون همچنان مشكل سیلاب و آب‌گرفتگی در شهرهای این استان‌ها ادامه دارد و خسارات مالی و جانی فراوانی به كشور وارد شده و كارشناسان امر معتقدند عوامل مختلف انسانی و طبیعی در بروز این میزان خسارت دخیل بوده است.
«مهدی زارع» استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله دراین‌باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: از لحاظ وسعت اتفاق و استان‌هایی كه درگیر سیل شدند و حجم خسارات وارده به زیرساخت‌های كشور، این سیل بزرگ‌ترین بلایای طبیعی ملی ثبت‌شده در ایران است، البته ممكن است مثلاً هزار سال پیش چنین اتفاقی افتاده باشد اما ثبت نشده بود بنابراین نمی‌توانیم درباره آن‌ها قضاوت كنیم.
عضو وابسته فرهنگستان علوم افزود: داده‌های علمی و عددی در 70 سال اخیر نشان می‌دهد كه در این مدت، سیل اخیر بزرگ‌ترین اتفاق رخ‌داده از نظر گستردگی و حجم خسارت بر زیرساخت‌ها بوده است.
وی ادامه داد: میزان خسارت وارد شده از سیل بین 30 تا 35 هزار میلیارد تومان برآورد شده كه در این میان خسارات قابل‌ملاحظه‌ای به زیرساخت‌های كشور وارد شده است و اگر یك همدلی و همیاری میان مردم ایجاد نشود وضعیت مناطق آسیب‌دیده تا مدت‌ها همین‌طور باقی خواهند ماند.
وی در ادامه درباره علل بروز چنین حادثه‌ای گفت: عوامل مختلفی می‌توانند در بروز آن دخیل باشند كه نفوذناپذیری زمین و خشكسالی یكی از آن‌هاست.
زارع افزود: از 25 اسفند 97 تا 24 اردیبهشت امسال، 315 میلی‌متر باران در كشور بارید كه حدود 1.5 برابر متوسط 50 ساله منتهی به سال آبی 97-98 است، حجم زیادی از آن به‌صورت رواناب جاری و در نهایت به سیل منجر شد، رواناب شامل میزان بارش، منهای میزان نفوذپذیری، منهای میزان ذخیره‌سازی سطحی است.
وی ادامه داد: با توجه به خشكسالی در دهه اخیر و تشكیل خاك متراكم خشك در جلگه‌ها و دشت‌ها به‌ویژه در دشت‌های گرگان و خوزستان، توان نفوذپذیری خاك كاهش یافته بود، درواقع واقعیت این است مقدار آبی كه نفوذ می‌كند و زمین می‌تواند جذب كند، هم به دلیل شرایط زمین‌شناسی سطحی ایران و هم به دلیل خشكسالی های درازمدت بسیار محدودتر شده است.
زارع اظهار داشت: یعنی شاید كمتر از 5 درصد بارش‌ها در این 60 روز فرصت جذب و نفوذ داشته‌اند، درصد كوچكی تبخیر می‌شود كه چندان قابل‌ملاحظه نیست و قسمت عمده و بیش از 90 درصد به‌عنوان رواناب جاری و به سیلاب تبدیل می‌شوند.
وی گفت: می‌توانید تصور كنید كه در مدت 60 روز حدود 450 میلیارد مترمكعب آب در كشور به‌صورت رواناب به راه افتاده و در سراسر ایران در جاهای مختلف سیل، آبگیر و دریاچه ایجاد كرده است.
عضو وابسته فرهنگستان علوم افزود: شرایط زمین‌شناسی مسیر گذر رودخانه‌ها قبل از ورود به جلگه‌ها نیز بسیار حائز اهمیت است، مثلاً در جلگه گرگان، خوزستان و گیلان این وضع با عبور آبراهه‌ها از سازندهایی با رسوبات قابل انحلال دوران سوم و چهارم زمین‌شناسی رخ می‌دهد كه انتقال این رسوبات به دشت‌ها موجب نفوذناپذیرتر شدن دشت‌ها و جلگه‌های پایین‌دست می‌شود.
وی تأكید كرد: مسئله دیگر از بین رفتن جنگل‌ها و مراتع است كه موجب كاهش توان نفوذپذیری خاك شده و در ادامه خشكسالی است كه لایه‌ای غیر قابل نفوذ یا بسیار كم قابل نفوذ در سطح زمین شكل می‌دهد.
زارع گفت: دخالت‌های انسانی به‌صورت توسعه شهرها و روستاها، با سرعتی فراتر از توان و تراز اكولوژیك در بیشتر مناطق ایران صورت گرفته است، این نحوه شهرسازی با نفوذناپذیر كردن زمین، نابود كردن سفره‌های آب زیرزمینی، حفر بیش از 16 هزار حلقه چاه عمیق غیرقانونی كه به‌تدریج بخش مهمی از آن‌ها مجوز قانونی گرفتند! لایروبی نكردن سدها، احداث بی‌رویه سدها (مثلاً احداث ٤٠ سد بر روی سرچشمه‌های تغذیه‌كننده دریاچه ارومیه در یك بازه حدوداً ٢٠ ساله منتهی به سال ١٣٩٢) موجب بروز و تشدید خسارت‌های ناشی از سیل شده است.
وی اظهار داشت: تسریع روند خشكسالی با كم نكردن سوخت‌های فسیلی، استفاده نامناسب و ناكافی از انرژی‌های پاك و تجدیدپذیر در ایران، مقابله نكردن مؤثر با گرم شدن زمین، ساخت بنا در داخل و حریم رودخانه‌ها، دامنه كوه‌ها و حوضه‌های آبخیز و مدیریت نكردن رودخانه‌ها از دیگر عوامل بروز و تشدید سیل است.
علمی 9014** 1055
تهران- ایرنا- دخالت انسان در طبیعت و توسعه بی‌رویه شهرنشینی و حتی روستایی، موجب تخریب جنگل‌ها و مراتع شده كه این مسئله توان نفوذپذیری خاك را كاهش داده، از سوی دیگر خشكسالی نیز لایه‌ای غیرقابل نفوذ یا بسیار كم نفوذ در سطح زمین ایجاد كرده كه نتیجه آن وقوع سیل اخیر در كشور بوده است.