زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ حكیم عمر خیام از جمله آخرین متفكران و دانشمندان اثرگذار از مجموعه متفكران ایرانی و اسلامی در تفكر و علم بعدی است كه از نقش بی بدیلی در ایران و جهان برخوردار بود.

غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری در نیشابور زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر از جمله «امام موفق نیشابوری» علوم مختلفی را فرا گرفت و در فلسفه و ریاضی تبحر یافت.

او بعدها نیشابور را ترك كرد و در سمرقند با پشتیبانی «ابوطاهر عبدالرحمن بن احمد» قاضی القضات اثر برجسته خود را در جبر تألیف كرد. سپس راهی اصفهان شد و 18 سال از عمر خویش را در آن دیار سپری كرد. او در این مدت به دلیل پژوهش های نجومی گسترده ای كه انجام داد، توانست شهرت بسیاری نزد ملكشاه سلجوقی به دست آورد. بنابراین به دعوت وی در رصدخانه ای به پژوهش در این زمینه پرداخت و موفق شد تا تمامی اندوخته های خود را در تنظیم تقویم جلالی از دقیق ترین گاه شمارهای جهان به كار برد.

این دانشمند ایرانی برای نخستین بار در تاریخ ریاضی به شكل تحسین برانگیزی معادله های درجه اول تا سوم را دسته بندی كرد و سپس با استفاده از ترسیم های هندسی مبتنی بر مقاطع مخروطی توانست برای تمامی آنها راه حلی كلی ارایه كند.

فقه، تاریخ و طب رشته هایی بودند كه خیام در آنها به جایگاهی شایسته دست یافت. وی «میزان الحكمت» را درباره علم فیزیك و «لوازم الامكنت» را در دانش هواشناسی نوشت.

گذشته از همه اینها، بیشتر شهرت خیام در جهان به دلیل رباعیات است كه نخستین بار به وسیله «فیتز جرالد» به انگلیسی ترجمه شد و در دسترس جهانیان قرار گرفت و نام او را در ردیف شاعران بزرگ جهان قرار داد.

سرانجام حكیم خیام نیشابوری پس از سال ها تلاش در راه اعتلای علم و ادب ایران زمین در 83 سالگی رخ در نقاب خاك كشید. به پاس خدمات ارزشمند پژوهشی و علمی این دانشمند برجسته و ادیب بزرگ ایرانی، 28 اردیبهشت به عنوان روز «بزرگداشت حكیم عمر خیام» نامگذاری شده است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت بزرگداشت این شاعر و دانشمند ایرانی با «بهادر باقری» دانشیار زیان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی و معاون اجرایی و گسترش زبان فارسی و ایران‌شناسی در دانشگاه‌ها و مراكز علمی خارج از كشور به گفت وگو پرداخته است.

در ادامه متن این گفت وگو را می خوانیم:
**ایرنا: ارزیابی شما از رباعیات خیام چیست؟
***باقری: خیام یكی از خوش اقبال ترین و بخت یارترین شاعران روی زمین است زیرا در مقایسه با شاعرانی كه هزاران بیت شعر سروده اند و نامی از آنها در تاریخ ادبیات ایران و جهان باقی نمانده است، خیام با حدود 40 یا50 رباعی یعنی تقریباً 100 بیت شهرتی جهانی به دست آورده است. البته رباعیات بسیاری به سبك و سیاق خیام سروده شده و به او نسبت داده اند در حالی كه رباعیات این شاعر در حد همان 40 یا 50 مورد بیشتر نیست.

**ایرنا: راز ماندگاری شعرهای خیام در چیست؟
***باقری: یكی از رازهای ماندگاری شعرهای خیام این است كه بر درد ها و دغدغه های اصیل، عمیق و جاودانه بشر دست می گذارد؛ دغدغه هایی مانند زندگی، معنای زندگی، مرگ، دنیای پس از مرگ، اغتنام فرصت، خوش بودن، این كه هستی پر از رازها و رمزهای ناگشودنی است و تلاش ما برای گشودن رازهای هستی معمولاً راه به جایی نمی برد و هستی انسان در برابر قدمت و ژرفای كل آفرینش، بسیار ناچیز و قابل چشم پوشی است.

یكی دیگر از رازهای توفیق و تأثیرگذاری اشعار خیام، زیبایی كلام او و اینكه در یك قالب كوتاه در 2 بیت، در چهار مصرع، یك اندیشه ناب فلسفی، اخلاقی، اعتقادی را بیان می كند و در واقع یكی از ویژگی های مثبت رباعی این است كه به یاد سپردن و حفظ آن، آسان است و به راحتی می شود در هر گفت وگو و بحثی به آن استناد كرد و از آن سخن گفت. این عوامل باعث شده است كه اندیشه های خیام كه فرم زیبا، بسیار جذاب، تأمل برانگیز و حیرت انگیز دارد، در ذهن و ضمیر و در جان و دل ایرانیان تثبیت شود.

**ایرنا: ترجمه رباعیات خیام به وسیله «فیتز جرالد» چه تاثیری در شناساندن این شاعر ایرانی در جهان داشته است؟
*** باقری: بخت یاری دیگر خیام وجود استاد، مترجم و شاعری بزرگ به نام «فیتزجرالد» نویسنده انگلیسی است كه رباعیات خیام را بسیار هنرمندانه، استادانه و شاعرانه به زبان انگلیسی ترجمه كرده است. این ترجمه بی نظیر و شاهكار ادبی، نام خیام و فیتز جرالد را در گیتی، بلند آوازه كرد. همچنین در این ترجمه، پیوند شرق و غرب به خوبی صورت گرفته و باعث شده است كه دنیای غرب، با این رباعیات به خوبی آشنا شوند و از آن بهره و لذت ببرند. خیام بیش از دیگر شاعران در میان غربی ها آشناست و طرفدار دارد و خیلی از مجامع غیرفرهنگی و غیرادبی هم، ایران را با خیام می شناسند.

**ایرنا: شعر و اندیشه خیام از چه ویژگی ها و خصلت هایی برخوردار است؟
***باقری: محمدرضا شفیعی كدكنی مقایسه خوبی میان خاقانی، خیام و حافظ انجام می دهد و می گوید وقتی شعر خاقانی را می خوانیم، «از» خاقانی تعجب می كنیم و شگفت زده می شویم كه چه اندیشه های والا و چه هنرنمایی شگفت انگیزی در شعرش دارد و چقدر اطلاعات نجومی، فلسفی، منطق، قرآن، حدیث و تفسیر و باورهای عامیانه دست به دست هم داده اند تا یك بیت را در یك قصیده به این اوج و به این پیچیدگی رسانده اند. وقتی خیام می خوانیم، «با» خیام حیرت زده می شویم كه چه اندیشه های والا و چه بیان شگفت انگیزی دارد اما وقتی حافظ را می خوانیم، هم از حافظ و هم با حافظ تعجب می كنیم. شاید بتوان گفت خیام، چكیده فرهنگ، تمدن، فلسفه، جهان بینی و هستی شناسی ایرانیان و شرقی ها را بیان كرده است.

از دیگر ویژگی ها و خصلت های خیام این است كه در آثار علمی، دینی و فلسفی خود، یك عالم دینیِ معتقد به شمار می رود كه به معاد، نبوت و به دیگر اصول دین می پردازد و كاملاً به قیامت و دنیای دیگر باورمند است اما وقتی وارد شعر می شود، چون شعر بیشتر در حقیقت، خاستگاه و مجال عرضه تخیل، عاطفه و اندیشه است اینجا بیشتر عاطفه خیام وجود دارد.

او در رباعیاتش آن تردیدهای بشری كه آیا واقعاً دنیای دیگری هست یا نیست، آیا پس از مرگ من دوباره زنده خواهم شد یا نخیر دو اینكه معنای هستی چیست و چرا به این دنیا آمده است و به كجا خواهد رفت، این عمر كوتاه به چه معناست، در یك كلام مرگ اندیشی از اندیشه های بسیار مهم خیام است. همه اینها دست به دست هم می دهند و در قالب 40 یا50 رباعی، شاعری در حد و اندازه شاعری جهانی پدید می آورد و شگفتی همگان را بر می انگیزد.

تكیه بر اندیشه هایی كه هیچگاه كهنه نمی شوند، دغدغه هایی كه هیچگاه ارزش، اعتبار، گزندگی، جدیت و شدت خود را از دست نمی دهند، در اندیشه های خیام گرد آمده و باعث شده است شعرهای او خواندنی و ماندنی باشند.

**ایرنا: چه شاعرانی پس از خیام از اندیشه و شعر او تاثیر پذیرفته اند؟
***باقری: اشعار خیام بر بسیاری از شاعرانی كه رباعی سروده اند مانند سعدی، حافظ و جامی تأثیر گذاشته است. از جمله شاعران معاصر نیز كه از رباعیات خیام تأثیر گرفته اند، می توان به منصور اوجی، قیصر امین پور، حسن حسینی و به ویژه رباعی پرداز بسیار نامدار و موفق معاصر «ایرج زبردست» نام برد؛ كه برخی ایشان را خیام معاصر می نامند.

پژوهشم**ف.ج**9370**2002**9131