یک شاهنامه‌پژوه: شاهنامه‌های جامعه امروز را ترسیم کنیم

هم‌زمان با روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، نشست تخصصی «پژوهشی در شاهنامه‌نگاری» امروز –چهارشنبه- در فرهنگستان هنر برگزار شد.
در این نشست آیدین آغداشلو، نقاش، گرافیست و نویسنده درباره «تصویرگری در شاهنامه‌های خطی»؛ مهدی حسینی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، نقاش، پژوهشگر و استاد دانشگاه، در مورد «سه برادر و سه شاهنامه» و بهمن نامور مطلق، شاهنامه پژوه و سرپرست دانشگاه هنرهای سنتی استاد فرشچیان، با موضوع «مدیریت هنری ابراهیم سلطان و شاهنامه‌نگاری» سخنرانی کردند و در پایان از کتاب شاهنامه ابراهیم سلطان نوشته فیروزه عبدالله یوا و چارلز ملویل با ترجمه اکرم احمدی توانا رونمایی شد.
بهمن نامور مطلق پژوهشگر و سرپرست دانشگاه هنرهای سنتی استاد فرشچیان با موضوع سخنرانی «مدیریت هنری ابراهیم سلطان و شاهنامه‌نگاری» در آیین بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی گفت: فردوسی اسطوره پردازی بود که اسطوره ها را زنده کرد. خود اسطوره شد و کسی است که هویت ما را به ما برگرداند و جایگاه بی نظیری را در فرهنگ ایران به خود اختصاص داده است.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، شاهنامه را اثری تربیت کننده خواند که تاثیری قابل تامل در ساخت تمدن و ایجاد مدنیت داشته است و افزود: دوره فاقد شاهنامه دوران فاقد پارادایم است.
وی با تاکید بر لزوم احیای الگوهای فرهنگی گفت: جهان از الگوهای ایرانیان استفاده کرد و مکاتب بزرگ خود را شکل داده است. مدیریت خلاق و مولف می تواند با اولویت قرار دادن تازگی، آثاری فاخر تولید کند که از گسست تاریخی پرهیز شود درحالی که ما هر روز درحال فراموش کردن گذشته خود هستیم.
نامور مطلق با برجسته شمردن دستاوردهای ابراهیم سلطان شاهزاده دانش‌دوست، با ذوق و هنرمند دوره تیموری گفت: این شاهزاده از نوادگان مغول های بادیه‌نشین بود که به ایران حمله کردند اما قدرت فرهنگی ایران از نسل های بعدی آنها افرادی را ساخت که متاسفانه در مدیریت امروز باید از دستاوردهای آنها آموخت.
وی مدیریت فرهنگی کشور را از بزرگترین آسیب‌های امروز خواند و همین امر را دلیل موضوع سخنرانی خود در مراسم روز بزرگداشت فردوسی عنوان کرد.
نامور مطلق درونی شدن هنر میان پادشاهان و شاهزادگان را به نحوی که نسل سوم تیموریان هنرمند بودند و به نقاشی و خوشنویسی اشراف داشتند را از ویژگی های دوره ابراهیم سلطان خواند و افزود: به همین سبب تجربه زیسته چنین پادشاهان این امکان را فراهم می‌کرد که با هنرمندان ارتباط موثری برقرار کنند و از نظر زیبایی شناسی صاحب نظر باشند در حالیکه در مدیریت های امروز به واسطه ضعف در همین قسمت، کارهای مهمی انجام نمی‌شود.
وی نهادسازی را از دیگر نکات مثبت حکومت ابراهیم سلطان دانست و گفت: توجه به کارهای زیرساختی از مهمترین فعالیت های این شاهزاده به حساب می آمد به همین دلیل با وجود حاکم بودن شرایط جنگ و التهاب دوره ابراهیم سلطان، مجموعه دارالصفای شیراز و دارالایتام در کنار هنرستان مکتب شیراز و شمسه شکل می گیرد.
این پژوهشگر تنوع گرایی را از دیگر ویژگی‌های این شاهزاده دانست که در یک حوزه متوقف نمی شود و افزود: ما شاهد هستیم از یک طرف قرآن های زیاد نوشته می شود و در کنار آن شعر، تصویرگری و نقاشی، نگارگری، تذهیب و طلاکاری رونق دارد.

**نسخه‌های خطی انتقال دهنده فرهنگ و معنای یک ملت بود
آیدین آغداشلو، نقاش، گرافیست با موضوع سخنرانی درباره «تصویرگری در شاهنامه‌های خطی» گفت: تاریخ مصور کردن نسخه های خطی به روایت های شفاهی برمی‌گردد و نمونه های دردست از قرن ششم موجود است که با روایت قصه انتقال دهنده فرهنگ و معنای یک ملت بوده است.
آغداشلو گفت: اولین تصویرگری در متون علمی بوده است که دانشمندان و محققان به نقاشان سفارش می دادند که برای مثال شناسی کالبدی را ترسیم کنند.
وی با اشاره به نقش پادشاهان در فرهنگ کشور گفت: یکی از وظایف دستگاه های تمرکز قدرت، سفارش دادن نسخه های خطی بوده است و اگرچه پادشاهان ذات و جوهر شاهنامه را درک نمی کردند ولی به نحوی شکل دهی به کتابخانه های سلطنتی به یک سنت تبدیل شده بود.
این هنرمند گفت: در واقع این مراکز، فضایی برای فرهنگ مداری بودند که در این دستگاه شاعر، خوشنویس و نقاش به گرد هم می می‌آمدند و هنرمندان دیگر تلاش می کردند تا درجه کار خود را به حدی ارتقا دهند که بتوانند کارهای خود را در این مراکز قدرت ارائه کنند.
وی در تاثیرگذاری پادشاهان بر شاعران به نقل از ابراهیم گلستان گفت: به گفته این استادم، اشعار حافظ برای پادشان مدح آنها نبوده است و به یک نحو فاکتور کار خود را برای آنها ارسال می کردند.
این نقاش گفت: قدیمی ترین نسخه های شاهنامه مصور که به قرن هشتم برمی گردد مربوط به سفارش‌های پادشاهان ایلخانی بوده است. بسیار شگفت انگیز است که تورانی ها پول زیاد دادند تا شکست خود را به صورت مصور تماشا کنند.
آغداشلو افزود: شاهنامه های بسیاری خلق می شوند که این هنر در شاهنامه طهماسبی به اوج می رسد و همچنان تا دوره ناصرالدین شاه شاهد آخرین نسخه های آن هستیم که با ورود چاپ سنگی از بین می رود. شاهنامه طهماسبی توسط ۱۰ هنرمند به صورت جمعی به تصویر درآمده است و از مهم ترین آثار تصویرگری در حوزه شاهنامه است.
این منتقد اظهار داشت: کتاب های مصوری که از سوی پادشاهان به نقاشان سفارش داده می‌شد کتاب‌های نفیسی بودند که درباریان بیشترین مصرف کننده های آنها بودند و هیچ وقت به دست مردم در سطح جامعه نمی رسید.

**سه برادر و سه شاهنامه
مهدی حسینی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، نقاش، پژوهشگر در این نشست با ارایه سخنرانی خود با عنوان «سه برادر و سه شاهنامه» گفت: سه شاهنامه «محمد جوکی»، «ابراهیم سلطان» و «بایسنقری» از نظر بیان با یکدیگر متفاوت هستند ولی قدرت تصویرگری همه آنها به نحوی است که نمی‌توان گفت کدام برتر از دیگری است.
وی در تشریح تفاوت صحنه های این سه شاهنامه گفت: شاهنامه محمد تصاویری پانورامیک را به ما نشان می دهد و بیننده موضوعات را از طریق یک لانگ شات می‌بیند و در کنار آن ما در شاهنامه ابراهیم سلطان با جزئیات در تصویر روبرو هستیم که به صورت اغراق آمیز به صحنه های کلوزآپ نزدیک می شویم و در شاهنامه بایسنقری نیز شاهد میت شات هایی هستیم که ما را در فاصله نه بسیار دور و نه بسیار نزدیک به جزئیات قرار می دهد.
این پژوهشگر با اشاره به نقش شاهنامه نگاری در دوره تیموری گفت: رقابتی در شاهنامه نگاری وجود داشت و هر پادشاه به دنبال به خدمت گرفتن بهترین هنرمندان برای خلق آن بودند. شاهنامه نگاری راهی برای ادغام یک بیگانه در جامعه ایرانی محسوب می شد.

**رونمایی از کتاب شاهنامه ابراهیم سلطان
کتاب شاهنامه ابراهیم سلطان نوشته فیروزه عبدالله یوا و چارلز ملویل با ترجمه اکرم احمدی توانا است که موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) وابسته به فرهنگستان هنر آن را به تازگی منتشر کرده است.
نویسنده این کتاب که ظهر چهارشنبه در نشست تخصصی «پژوهشی در شاهنامه‌نگاری» رونمایی شد، دو ایران‌شناس برجسته دانشگاه کمبریج هستند که مطالعات گسترده‌ای پیرامون شاهنامه و شاهنامه‌های مصور در این دانشگاه با حمایت آنان انجام شده است. کتاب حاضر پژوهشی است که فیروزه عبدالله یوا و چارلز ملویل بر روی این نسخه خطی به انجام رسانده‌اند و آن را با شرح حال فردوسی و جایگاه شاهنامه آغاز کرده‌اند. سپس شرحی از دیگر نسخ مصور شاهنامه از قرون چهاردهم تا هفدهم میلادی آورده و به تحلیل و بررسی نسخه خطی شاهنامة ابراهیم سلطان همراه با چاپ تصاویر آن پرداخته‌اند.

**نمایشگاه شاهنامه‌نگاری در نگارخانه آیینه
نمایشگاه شاهنامه‌نگاری پس از اتمام نشست تخصصی «پژوهشی در شاهنامه‌نگاری» با حضور علیرضا اسماعیلی سرپرست فرهنگستان هنر، مهدی حسینی نقاش و عضو پیوسته فرهنگستان هنر، بهمن نامور مطلق سرپرست دانشگاه هنرهای سنتی استاد فرشچیان و جمعی از هنرمندان افتتاح شد.
در این نمایشگاه ۳۳ اثر نگارگری از هنرمندانی چون محمد باقر آقا میری، مجید مهرگان، فریدون فخری جوقان و محمد علی رجبی در کنار ۲۰ اثر نقاشی قهوه‌خانه‌ای از منصور وفایی و ۲۰ اثر خوشنویسی با موضوع شاهنامه در نگارخانه آیینه موسسه صبا در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفت.
علاقه‌مندان می‌توانند برای دیدن از این نمایشگاه تا ۷ خرداد، همه روزه به جز روزهای تعطیل، از ساعت ۱۰ تا ۱۹ به نگارخانه آیینه واقع در موسسه فرهنگی هنری صبا، به نشانی خیابان ولی‌عصر (عج)، خیابان طالقانی، خیابان شهید برادران مظفر، شماره ۱۲۵، مراجعه نمایند.
فراهنگ **۹۰۳۱**۹۰۵۳