روزنامه شرق در این گزارش می‌آورد: از آنجا که بازار پایه با مشکلات زیادی مواجه بود و عده‌ای سودجو اقدام به کارهای خلاف فسادآور کردند، فرابورس تصمیم گرفت این بازار را ارتقا دهد و فضای امنی برای سرمایه‌گذاران این بازار ایجاد کند. بنابراین مقرر شد حجم عرضه و تقاضا روی هیچ سهمی از بازار پایه برای دیگران قابل مشاهده نباشد، اما کلاهبرداران و سیگنال‌فروش‌ها برای مقابله با این تصمیم، اقدام به جنجال‌آفرینی در فضای مجازی کرده و تا دفتر مراجع عظام هم رفتند. براین‌اساس امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس می‌گوید: در ماه‌های اخیر ۹ پرونده مجرمانه داشتیم که به قوه قضائیه ارسال کردیم که از این ۹ پرونده هشت پرونده متعلق به بازار پایه بود. به گفته او، برخی از افراد ذی‌نفع در این بازار اعم از سیگنال‌فروش‌ها و کاسبان این عدم شفافیت با رویه تغییر بازار پایه مخالفت کرده و دست به اقدامات عجیبی زدند و حتی به دفاتر مراجع تقلید رفتند تا علیه ما فتوا بگیرند. در مشروح گفت‌وگوی امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس، با روزنامه «شرق» ماجرای برخورد با متخلفان و ممنوع‌الخروجی آنها را می‌خوانید.
در بازارهای سرمایه دنیا یکی از مهم‌ترین عناصری که جذابیت بالایی برای سرمایه‌گذاری دارد، استارت‌آپ‌ها هستند. در ایران نیز فرابورس بانی این مسئله است. در ابتدا عملکردی از این فضا ارائه کنید.
استارت‌آپ‌ها کلیدواژه مهمی در اقتصاد ایران است. درحال‌حاضر ۲۷ شرکت دانش‌بنیان در بورس، فرابورس و SME مارکت حضور دارند که مهر تأیید «کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و نظارت بر اجرا» وابسته به معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری را با خود دارند.
ارزش بازار این شرکت‌ها به پنج درصد ارزش کل بازار بورس و فرابورس رسیده است. شرکتی مانند مپنا که از قدیم در بازار سرمایه بوده و انواع توربین را تولید می‌کند، شرکتی استارت‌آپی است. امروزه شرکت‌های آپ، های‌وب، اوه سینا، ژلاتین‌کپسول، افرانت، همکاران‌سیستم، توفیق‌دارو و پژوهشگاه رویان در بازار سرمایه حضور دارند که نشان‌دهنده آن است که نسبت به دو سال گذشته این آمار رشد قابل‌توجهی داشته است.
یکی دیگر از موضوعات مهم در این حوزه این است که تنها شرکت تولیدکننده ماده مؤثردر صنعت داروسازی در فرابورس پذیرفته شده و قرار است در هفته‌های آتی عرضه اولیه شود. این شرکت دارای حاشیه سود ۹۰ درصدی است و این نشان‌دهنده جذابیت بازار استارت‌آپ‌هاست.
باوجوداین، درحال‌حاضر شرکت‌های فراوانی در داخل کشور در قالب استارت‌آپی فعال هستند که ظاهراً چندان علاقه‌ای به حضور در بازار سرمایه ندارند، چرا؟
فضای استارت‌آپ‌ها، فضای ناامیدکننده‌ای نیست و نسبت به گذشته بهبود چشمگیری داشته است، اما خیلی از شرکت‌های دانش‌بنیان راضی نیستند که وارد این فضا شوند، مسائلی دارند که ترجیح می‌دهند وارد بورس نشوند؛ مثلاً با سد شفافیت برخورد می‌کنند یا اینکه با حاکمیت شرکتی مشکل دارند. متأسفانه برخی از این شرکت‌ها، اخبار منفی را به بازار و فضای کسب‌وکار پمپاژ کرده و وانمود می‌کنند که اوضاع بازار سرمایه برای ورود این شرکت‌ها مناسب نیست، بنابراین برای ارزیابی فضای بازار سرمایه باید از شرکت‌هایی که در این بازار حضور دارند استعلام کنند، نه از شرکت‌هایی که از ورود به بازار سرمایه هراس دارند.
این عدم حضور به مسئله اعتماد به بازار سرمایه و مقوله فرهنگ‌سازی مربوط است و به نظر می‌رسد که بازار سرمایه و به‌خصوص فرابورس در این زمینه کارایی لازم را نداشته است.
موضوعی مانند شفافیت مقوله‌ای تاریخی است و نیاز به کاری همه‌جانبه دارد و نمی‌توان تنها به بورس و فرابورس ایراد گرفت که چرا گامی در این زمینه برنداشته‌اید. شفافیت به هزار سال اقتصاد ایران مرتبط بوده و باید زحمت زیادی در این حوزه کشید، باید هزینه کرد، باید کل ساختار اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بسیج شوند تا شفافیت در ایران نهادینه شود. چرا هنوز بعد از چندین‌سال تلاش سامانه جامع مالیاتی در کشور فعال نشده و صندوق‌های فروش متمرکز عملیاتی نشده‌اند؟ بنابراین باید یک حرکت بنیادی در این زمینه رخ دهد و فرماندهان اقتصادی عزم خود را جزم کرده و درخصوص شفافیت اقدامات اساسی انجام دهند.
به‌عنوان‌نمونه شرکتی بسیار بزرگ و شناخته‌شده در کشور با همکاران ما چندین جلسه برگزار کرد تا شرکت را وارد فرابورس کند و بعد از اینکه بررسی‌ها انجام شد، مشخص شد که قبلاً این شرکت سالانه حدود ۱۵۰ میلیون تومان مالیات پرداخت می‌کرد، اما بعد از بررسی صورت‌های مالی باید سالانه ۲۰ میلیارد تومان مالیات پرداخت کند. حال توجه داشته باشید که این شرکت معظم بالای ۱۰ سال سابقه تأسیس داشته و در این‌همه سال مالیات واقعی پرداخت نکرده است، بنابراین برای ورود به فرابورس مقاومت کرده و فرابورس در این حوزه نقشی جز اطلاع‌رسانی ندارد و نمی‌تواند از قوانین خود عدول کند تا فلان شرکت ناراحت نشود.
شما از یک طرف مدعی هستید که شرکت‌ها به دلیل گریز از شفافیت تمایل چندانی ندارند که وارد بازار سرمایه شوند و موانع زیادی وجود دارد، اما در مقابل شما بازار پایه‌ای دارید که در آن فقط شرکت‌های ورشکسته و در حال انحلال حضور دارند که دارای ریسک صددرصدی هستند. چطور آنجا مماشات می‌کنید، ولی اینجا برای حضور شرکت‌های کوچک مانند استارت‌آپ‌ها و فین‌تک و حتی SMEها سخت‌گیری دارید. این تناقض را چگونه حل می‌کنید؟
اتفاقاً در هیئت پذیرش هیچ شرکت استارت‌آپی و دانش‌بنیانی پشت در نمانده است، چراکه سیاست ما این است که با روی باز این شرکت‌ها ورود کنند؛ مثلاً دیجی‌کالا نزدیک دوسال است که قرار است به فرابورس ورود کند، اما باید حداقل‌ها را داشته باشد، بنابراین ورود به معنی زیرپاگذاشتن قانون نیست.
شما چندین‌بار گفتید که مقاومت‌هایی وجود دارد و نهادهایی مانع از حضور شرکت‌های مختلف به فرابورس هستند. این شرکت‌ها کدامند؟
شما قصد دارید مرا عصبانی کنید تا اسامی را اعلام کنم؛ این کار را نمی‌کنم (باخنده).
وزیر اقتصاد چندین بار اعلام کرده که تصمیم داریم اقتصاد دیجیتال را راه‌اندازی کنیم و وابستگی به نفت را به حداقل برسانیم اما واقعیت این است که این شرکت‌های دانش‌بنیان، دیجیتالی و فین‌تک‌ها تا اینجای کار هیچ تأثیری در رشد اقتصادی نداشته‌اند؛ چرا؟
ببینید در حال حاضر ۳۵ درصد اقتصاد ایران در فرابورس و بورس فعال هستند. شرکت‌های بزرگی مانند پتروشیمی‌ها و فلزات اساسی و معدنی و نفتی در بازار سرمایه حضور دارند که اقتصاد ایران به آنها وابسته است. ۴۰ درصد مارکت کپ فرابورس پتروشیمی‌ها هستند. ما برای حضور آنها ممانعت ایجاد نکردیم پس برای شرکت‌های کوچکی مانند فین‌تک‌ها و استارت‌آپ‌ها قطعاً مانع ایجاد نمی‌کنیم. یکی از اقدامات ما این بود که به شرکت‌های بزرگی مانند ذوب‌آهن و پتروشیمی اعلام کردیم که در حوزه استارت‌آپ‌ها ورود کنند. به عنوان نمونه یکی از شرکت‌های پتروشیمی استارت‌آپی دارد که در آمریکا ثبت شده و به‌روز و پیشرفته بوده و در دنیا منحصربه‌فرد است. ما درخواست کردیم تا این شرکت وارد بازار سرمایه ایران شود.
سیاست بازار سرمایه و فرابورس این است که اختراع و نوآوری را به صنایع تزریق کند. ما در حوزه ابزارهای مالی جدید، حضور جدی پیدا کردیم تا صنایع را رشد و توسعه داده، فضای کسب‌وکار را رونق دهیم و نوآوری و تکنولوژی را به صنایع تزریق کنیم، بنابراین ما کج‌دار و مریز رفتار می‌کنیم. ورود این شرکت‌ها دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد. در هر صورت باید منافع سرمایه‌گذاران هم تأمین شود و اینکه ما درها را باز کنیم و بدون هیچ نظارتی رفتار کنیم، حقوق سرمایه‌گذاران را تضییع می‌کنیم.
در هر صورت ما در این زمینه نسبت به خیلی از کشورها عقب مانده‌ایم.
خیر این‌گونه نیست. در یکی از کشورهای همسایه جلسه‌ای داشتم. اعلام شد که ضریب نفوذ بانکی و ابزارهای نوین بانکی در بین مردم ۳۰ درصد است و ۷۰ درصد مردم کارت بانکی ندارند و این ضعف سبب می‌شود شبکه‌های دیجیتالی رشد نکنند و استارت‌آپ‌ها در این کشور مورد اقبال قرار نگیرند و فین‌تک‌ها رشد نخواهند کرد؛ چراکه یک مسیر رشد فین‌تک‌ها همین شبکه بانکداری نوین است، بنابراین این فضا قابل مقایسه با ایران نیست.
این فرصتی برای ایرانی‌ها برای بازاریابی نیست؟
بله هست. شرکت‌های ایرانی می‌توانند وارد این فضای بکر شده و بازارسازی کنند. ایران در بسیاری از زمینه‌ها مانند نقل و انتقال پول و بانکداری نوین از بسیاری از کشورها پیش‌تر بوده و می‌تواند برای کشورهای همسایه الگو باشد.
درخصوص بلاک‌چین مطرح شده که قرار است فرابورس کارهای زیادی انجام دهد. آیا رمز ارزها هم قرار است در این بازار راه‌اندازی شود؟
بزرگ‌ترین مسئله در حوزه بلاک‌چین فرهنگ و در درجه بعدی اطلاعات است. بقیه مسائل دغدغه خاصی نیست. برای راه‌اندازی بلاک‌چین‌ها در فضایی مانند بازار سرمایه، نیاز به بازیگران و سازمان‌های همکار دارید و باید بر اساس الگوهای کوچک کار کرد نه الگوهای بزرگ. به عنوان نمونه در حوزه بورس چندین سازمان همکار داریم که همان ارکان‌های بورسی هستند. سازمان، فرابورس، بورس تهران، شرکت سپرده‌گذاری، تأمین سرمایه‌ها، کارگزاری‌ها و….
این سازمان‌ها همان مفهوم همکار را شکل می‌دهند که می‌توانند در این حوزه فعال و با هم در قالب بلاک‌چین مرتبط شوند.
این الگویی که یکی از بانک‌های خارجی به ما ارائه کرده است، می‌گوید اگر بازار و سازمان‌های همکار زیاد هستند و به دنبال فرایند اجماع‌پذیر هستید، می‌توانید به بلاک‌چین فکر کنید، بنابراین باید این بازیگرها کاملاً هماهنگ بوده و فضای مثبتی بین آنها برقرار باشد. در نهایت ما می‌توانیم به این حوزه ورود کرده و کارها را انجام دهیم، اما یکی از مسائل مهم فرهنگ‌سازی است چراکه رأی اکثریت را در این حوزه شدیداً نیاز داریم. باید دیتایی تولید شود که ۵۱ درصد اعضا آن را قبول داشته باشند و در صورت کمتر از این درصد، سیستم اجازه ادامه کار را نمی‌دهد چراکه احتمال تقلب داده و دیتا را نمی‌پذیرد.
چه اقداماتی در این زمینه انجام دادید؟
هیئت مدیره فرابورس کمیته‌ای برای بلاک‌چین تشکیل داده و تا آخر شهریور ۹۸ فرصت دارند که برنامه‌های خود را ارائه کنند.
وزارت اقتصاد نقشی در این حوزه دارد؟
وزارت اقتصاد و معاونت‌های مرتبط با ما همکاری داشته و از این فرایند حمایت می‌کنند.
پس در حوزه رمز ارزها و بیت‌کوین و امثال آن ورود نکردید؟
به دلیل اینکه بانک مرکزی در حال حاضر به دیگر سازمان‌ها اجازه ورود به این حوزه را نداده و خود بانک در حال بررسی این مسئله است، بر همین اساس ما ورود نکرده و متمرکز بر این مسئله نیستیم ولی اگر پیشنهادی باشد، ارائه می‌کنیم.
بانک مرکزی در این زمینه اقداماتی انجام داده است؟
بله. گام‌های بزرگی در این زمینه برداشته و پیشرفت‌های خوبی حاصل شده که در آینده نزدیک اطلاع‌رسانی خواهد شد.
در ماه‌های اخیر شرکت‌های کوچک و متوسط یا SMEها گویی مورد غفلت فرابورس قرار گرفته است. چرا؟
شرایط این بازار خاص است. تاکنون ۱۸ شرکت SME در فرابورس پذیرش شده که سه شرکت روی تابلو درج شده است.
اما فعلاً فقط حقوقی‌ها خریدار این شرکت‌ها هستند و در حال بازنگری هستیم تا حقیقی‌ها هم به این بازار ورود کنند؛ هر چند با اینکه بازار را کلاً برای همه باز کنیم، مخالف هستیم چراکه جذابیت این بازار بالا بوده و ممکن است مشکلاتی مانند هیجان، فساد، بازارسازی، حباب‌سازی و… رخ دهد.
در سمت عرضه نیز با وزارت صمت جلسات مهمی برگزار کردیم. آنها سه هزار شرکت به ما معرفی کردند که بالاتر از صد نفر نیرو داشته و می‌توانند در قالب SME ها عرضه شوند. بر این اساس، کمیته بازارپژوهی راه‌اندازی شد که اطلاعات این سه هزار شرکت را که در سراسر ایران پخش هستند، رصد می‌کند و تاکنون دستاوردهای خوبی داشتیم. هرچند اینجا نیز با مسئله شفافیت و صورت‌های مالی روبه‌رو هستیم. با وجود این، برخی از شرکت‌ها از حضور در فرابورس استقبال کردند.
بسیاری از شرکت‌ها و فعالان اقتصادی در ایران از شفافیت و ریزشدن در حساب خود فراری هستند، چطور این شرکت‌ها استقبال کردند؟
نکته مهم این است که در صورت حضور در فرابورس می‌توانند به‌راحتی تأمین مالی کنند، اما در بیرون از بازار سرمایه باید با زحمات فراوان از سیستم بانکداری و منابع دیگر تأمین مالی کنند.
مسئله دوم که خیلی برای شرکت‌ها جالب توجه است، اینکه حضور در بورس به این شرکت‌ها یک رژیم درمانی می‌دهد تا ایرادات خود را مرتفع کرده و بهره‌وری را افزایش دهند، چراکه ارزیابی‌های بازار سرمایه و فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران آنها را مجاب به سالم‌سازی می‌کنند.
در بودجه سال ۹۸ مقرر شد امسال بیش از ۲۳ هزار میلیارد تومان اسناد خزانه منتشر شود، مرکز آمار اعلام کرده تورم سالانه حدود ۳۵ درصد است، با توجه به نرخ اوراق اسناد خزانه این فاصله چگونه پر می‌شود؟
مسئله نرخ سود بانکی و اسناد خزانه و رابطه آن با تورم موضوع بسیار طولانی و کش‌داری است. تیم اقتصادی دولت همواره به دنبال آن بوده است که ساختار این ابزار را دقیق و علمی طراحی کند چراکه اگر این ساختار درست طراحی شود، قطعاً اقتصاد ایران در ریل اصلی خود قرار می‌گیرد. به دلیل اینکه می‌توان با این ابزار کمبودها را جبران و مشکلات دولت را مرتفع کرد. بر این اساس، بانک مرکزی و رئیس فعلی این بانک، اصلی‌ترین سیاست خود را کار روی بازار بدهی اعلام کرده است و جلسات متعددی بین فرابورس و بانک مرکزی در سطح مدیران ارشد، معاونان و رؤسای بانک مرکزی و سازمان بورس برگزار شد تا ابزارهای بورس محور بازار پولی طراحی کنند. در حال حاضر بانک مرکزی در همه مراحل اسناد خزانه ورود کرده و مداخله می‌کند تا کارها درست و دقیق انجام شود و تخلفی صورت نگیرد اما بستر دادوستد فقط در فرابورس است. بر این اساس، بانک مرکزی بر نرخ‌های این اوراق کنترل داشته و اجازه نمی‌دهد تخلفی صورت گیرد و تاکنون بانک مرکزی در این حوزه موفق عمل کرده است. ما نیز در این حوزه سعی کردیم همه اصول را رعایت کرده و پا به پای بانک مرکزی حرکت کنیم تا باری از روی دوش دولت برداشته شود. بر این اساس، بانک مرکزی اعلام کرده است ۲۰ هزار میلیارد تومان عملیات بازار باز بانک مرکزی در بازار بدهی فرابورس دادوستد خواهد شد.
با این ۲۰ هزار میلیارد تومان، حجم کل اوراق در فرابورس چقدر می‌شود؟
حجم اسناد خزانه اسلامی پذیرفته‌شده در فرابورس ایران از سال ۱۳۹۴ تاکنون یعنی از زمان آغاز پذیرش اسناد خزانه اسلامی دولت در فرابورس ایران تا انتهای سال ۱۳۹۶، برابر با ۵۲۸ هزار و ۲۳۳ میلیارد ریال در ۳۴ نماد بوده است. همچنین از ابتدا تا انتهای سال ۱۳۹۷ تعداد ۲۱ نماد مختلف اسناد خزانه اسلامی با حجم ۳۴۷ هزار و ۹۱۹ میلیارد ریال پذیرفته شده است.
وضعیت بازار صندوق‌های سرمایه گذاری جسورانه چگونه است؟
فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه به عنوان یکی از ارکان اساسی بازارهای سرمایه در جهان برای تأمین مالی در حوزه نوآوری و کارآفرینی، حقیقتی انکارناپذیر است. در این راستا، تاکنون تعداد شش صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه با تعهد سرمایه‌ای بالغ بر ۱، ۵۵۰ میلیارد ریال در فرابورس پذیره‌نویسی شده‌اند و تعداد ۱۰ صندوق نیز با تعهد سرمایه‌ای بالغ بر ۳، ۹۵۰ میلیارد ریال نیز در حال طی‌کردن مراحل اخذ موافقت اصولی هستند. علاوه بر این، تعداد دو شرکت دانش‌بنیان با سرمایه‌ای بالغ بر ۷۴۱، ۹۰۰ میلیون ریال در بازارهای اول و دوم فرابورس پذیرش شده‌اند. از سوی دیگر، در سال‌های اخیر استقبال شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه به حوزه فین‌تک افزایش یافته و سال گذشته در رویداد فین استارز که ازسوی فرابورس برگزار شد، صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه رویش لوتوس روی یکی از استارت‌آپ‌های حوزه بیمه سرمایه‌گذاری انجام داد.
بازار پایه ایران این روزها با هیاهوی زیادی مواجه شده است. شما تصمیم دارید که این بازار را تغییر داده و فضای دادوستد را عوض کنید مثلاً اجازه نمی‌دهید تقاضای افراد روی هر سهمی برای دیگر معامله‌گران نمایش داده نشود، اعتقاد دارید که این اقدام نو و برای دوری از فساد در بازار انجام شده است. اما در مقابل فشار فعالان بازار سرمایه کوتاه آمدید و تاکنون راه‌اندازی رویه جدید را به تعویق انداختید، اگر کارتان درست بود، چرا کوتاه آمدید و راه‌اندازی روش جدید بازار را معوق گذاشتید؟
به مدت یک‌سال‌و نیم روی این پروژه در فرابورس کار شد، در کمیته قوانین مقررات سازمان بورس این مسئله بررسی شد کانون‌های بازار سرمایه حضور فعال داشتند و کارگزاری‌ها هم در این زمینه اظهارنظر کردند و همه مسائل برای بازگشایی این بازار مهیا بود، اما ما با پدیده‌ای در بازار سرمایه مواجه هستیم به عنوان سیگنال‌فروشی.
بازار پایه شدیدتر از دیگر بازارهای بورسی درگیر این معضل بوده و ما این را خوب می‌دانیم. در ماه‌های اخیر ۹ پرونده مجرمانه داشتیم که به قوه قضائیه ارسال کردیم از این ۹ پرونده هشت پرونده متعلق به بازار پایه بود.
برخی از افراد ذی‌نفع در این بازار اعم از سیگنال‌فروش‌ها و کاسبان این عدم شفافیت، با رویه تغییر بازار پایه مخالفت کرده و دست به اقدامات عجیبی زدند و حتی به دفاتر مراجع تقلید رفتند تا علیه ما فتوا بگیرند. نکته دیگری که در بازار سرمایه در سال‌های اخیر رخ داده این است که افرادی در خارج از کشور حضور دارند و این بازار را هدایت می‌کنند؛ چراکه پول زیادی در اختیار داشته و به دلیل اینکه قابل پیگرد حقوقی نیستند، اقدام به سیگنال‌فروشی کرده و در بازار اخلال ایجاد می‌کنند که با همکاری پلیس فتا در حال اقداماتی در این زمینه هستیم. به همین دلیل برخی از افراد را در ماه‌های اخیر ممنوع‌الخروج کردیم.
این انتقاد به شما وجود دارد که چرا قبل از این ماجرا به کمیته فقهی ارجاع ندادید؟
به دلیل اینکه این یک مسئله بدیهی بوده و بر اساس قانون رفتار کردیم و قانون در این زمینه شفاف است.
اگر بدیهی است پس چرا الان به کمیته فقهی ارجاع دادید؟
به دلیل اینکه اعضای این کمیته حساس شدند تا بررسی دقیقی داشته باشند و در نهایت این مسئله به تأیید کمیته فقهی درآمد.
مشکل اصلی بازار پایه که این همه جنجال آفرید، چیست؟
به دلیل اینکه این بازار با مشکلات زیادی مواجه بود و عده‌ای سودجو اقدام به کارهای خلاف و فسادآور کردند، بنابراین تصمیم گرفتیم این بازار را ارتقا بدهیم و فضای امنی برای سرمایه‌گذاران این بازار ایجاد کنیم. همچنین تصمیم گرفتیم در بازار پایه که ریسک این بازار به‌شدت بالا است درخواست مشتریان برای همه قابل رؤیت نباشد و روی هیچ سهمی از بازار پایه حجم عرضه و تقاضا برای دیگران قابل مشاهده نباشد؛ این مسئله به دلیل اینکه سبب بروز موانعی برای کلاهبرداران و سیگنال‌فروش‌ها شده است، اقدام به جنجال‌آفرینی در فضای مجازی کرده‌اند و تا دفتر مراجع عظام هم رفته‌اند.
نظر شما