به گزارش ایرنا، این مجموعه ارزشمند به عنوان نگینی از معماری و شهرسازی اسلامی همزمان با شکل گیری شهر سلطان آباد (اراک کنونی) از سوی یوسف خان گرجی در دوران فتحعلی شاه قاجار بنا نهاده شد و در بیش از ۲ قرن حیاتش همواره کارویژه های اقتصادی و اجتماعی مهمی را در مناسبات مردمان این دیار داشته اما امروز با چالش نقص ایمنی مواجه است.
بنای مجموعه بازار اراک با داشتن امکانات رفاهی، مسجد، حمام، مدرسه، آب انبار و شبکه فاضلاب از پیشرفته‌ترین اصول معماری و شهرسازی است و می‌طلبد که با حساسیت نگاه اصولی‌تری در تأمین اعتبار و راهبردهای ترمیمی و اصلاحی آن تلاش شود.
این بازار با ۱۴ هکتار وسعت به طول یک کیلومتر ۲۰ سرا و تیمچه را در خود جای داده است اما دسته‌ای از عوامل از جمله سیم کشی غیر ایمن، قدمت اثر و استفاده از مصالح ساختمانی چوبی، دسترسی سخت به شیرآب آتش نشانی، همکاری نکردن کسبه در ایمنی بازار و انتقال غیراستاندارد گاز به حجره‌ها موجب شده تا احتمال بروز خطر در این اثر تاریخی افزایش یابد.
اقدامات غیرقانونی برخی کسبه در سیم کشی غیراصولی برق مغازه‌ها به گونه‌ای خطرناک ایمنی این بنای تاریخی را تهدید می‌کند و اگر اصلاحات در این راستا با کندی مواجه باشد می‌تواند فاجعه بار شود.
اجرای طرح ساماندهی بازار اراک در بازه زمانی سه ساله با اعتبار ۲۲۰ میلیارد ریال مصوب شده بود که باید در هر سال آن ۷۳۰ میلیارد ریال برای راهبردهای عملیاتی اصلاحی تأمین می‌شد اما در عمل تنها یک میلیارد و ۴۱۰ میلیون ریال برای هر سال اختصاص یافت.
از مهرماه ۹۳ که برنامه ساماندهی بازار اراک به دستگاه‌ها ابلاغ شد مبلغی معادل چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال به عنوان بودجه برای آن مصوب شد اما این رقم نسبت به بودجه برنامه ریزی انجام شده ۶۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال کسری داشت و نخستین گام برای اجرای برنامه ساماندهی بازار اراک به صورت ناقص برداشته شد.
این درحالی است که از مبلغ چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال مصوب نیز تنها سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال تخصیص یافت و با این سطح مالی هرگز برنامه‌ها ساماندهی بازار به شکل اصولی محقق نشد.
کاهش مضاعف اعتباری این طرح در سال نی ز ادامه یافت و با حدود ۲۰۰ درصد کاهش به یک میلیارد و ۴۱۰ میلیون ریال رسید و حتی از این رقم نیز تنها حدود ۲۹۰ میلیون ریال تخصیص یافت.
از سال ۹۵ تاکنون نیز منابع مالی برای سامان مجموعه بازار اراک ناچیزی بوده و هرگز نتوانسته پاسخگوی طرح‌های مرمتی و ایمن سازی این مجموعه مهم تاریخی و اقتصادی باشد.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی گفت: بزرگترین مشکل بازار اراک استفاده از سیستم گرمایشی گاز توسط کسبه است: پکیج مرکزی می‌تواند ایمنی بازار در برابر حوادث را افزایش دهد اما این سیستم هزینه بر است که باید مدیریت استان برای آن اعتبار پیش بینی کند.
محسن کریمی» اظهار داشت: مرمت بام بازار تاریخی اراک هرسال با اعتبار تخصیصی انجام می‌شود که امسال با وجود تأخیر در تخصیص اعتبار طرح مرمت پیش بینی شده است.
وی گفت: سال گذشته برای استحکام بخشی بام، سرا و راسته‌های بازار ۵۰ میلیارد ریال اختصاص یافت و مرمت اصولی راسته‌های اصلی بازار و ۱۱۲ طاق این مجموعه انجام شده است اما میراث فرهنگی استان به این میزان از مرمت قانع نیست و نگهداری از این ثروت ملی در دستور کار است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی خاطرنشان کرد: شهرداری، راه و شهرسازی، اوقاف و هیأت امنا بازار هر یک به اندازه میراث فرهنگی در برابر بازار مسئولیت دارند و باید وظایف خود را انجام دهند.
کریمی گفت: طرح جامع بازار تاریخی اراک در دست تهیه و تدوین است و امسال نهایی می‌شود که در این طرح زوایای این مجموعه تاریخی مورد توجه قرار گرفته است.
مسئول اجرایی هیأت امنای بازار اراک نیز گفت: طرح جامع احیا و مرمت بازا ر توسط میراث فرهنگی و با قرار مشاور سال گذشته منعقد شد.
«علیرضا عسگری هزاوه ای» افزود: ایمنی در مجموعه بازار اراک از مباحث مهمی است که باید مورد توجه کسبه با هدف حفظ سرمایه به آن توجه ویژه شود.
وی گفت: ایستگاه آتش نشانی در نزدیکی بازار اراک وجود دارد و امکان دسترسی در مواقع خطر هست اما امکانات موجود آن منطبق با گستره بازار و ویژگی‌های تجاری و کاربری این مجموعه اقتصادی نیست.
مسئول اجرایی هیأت امنای بازار اراک افزود: در مواقع بحرانی هیچ چیز قابل پیش بینی نیست و ممکن است با یک حادثه احتمالی ایمنی بخش بزرگی از بازار تهدید شده و فاجعه بار شود.
عسگری هزاوه ای یادآور شد: انشعاب غیرمجاز گاز در سراهای بازار خطر را دوچندان کرده و لازم است شبکه گاز در این مجموعه برای استفاده کسبه ایمن سازی شود.
وی عنوان کرد: برای افزایش سطح ایمنی بازار باید تجهیزات و امکانات آتش نشانی در بازار اراک افزایش یابد و رعایت نکات ایمنی توسط کسبه و تجهیز حجره‌ها به کپسول اطفا حریق دستی می‌تواند در مواقع خطر کاربردی باشد.
مسئول اجرایی هیأت امنای بازار اراک اظهار داشت: کسبه باید سیم کشی برق و مخابرات را استاندارد انجام دهند و از آویزان کردن پوشاک به سیم‌ها برای عرضه در بازار به جد خودداری کنند.
رئیس اداره آموزش و پیشگیری سازمان آتش نشانی شهرداری اراک گفت: بازار اراک به سبب شرایط معماری خاص در صورت بروز حادثه امکان دسترسی را برای آتش نشانان مشکل می‌کند.
«ابوالفضل جلالوندی» افزود: بازار اراک با هدف ایجاد مرکز تجاری روزانه تنها برای عرضه محصولات و فروش کالا کاربردداشته اما در سال‌های اخیر برخی مشاغل با دپوی کالایی ضریب خطرافرینی حوادث احتمالی آن را بالا برده اند.
وی اظهار داشت: طبقات فوقانی برخی کاروانسراهای بازار اراک به کارگاه‌های تولیدی به ویژه پوشاک تبدیل شده و با یک جرقه کوچک و یا مجاورت مواد آتش زا ممکن است فاجعه رخ دهد.
رئیس اداره اموزش و پیشگیری سازمان آتش نشانی شهرداری اراک افزود: چوب از مصالح اصلی سازه بازار است که امکان اشتعال و خطر را در مواقع بحران در این مجموعه دوچندان می‌کند.
جلالوندی اظهار داشت: سیم کشی در بازار تاریخی اراک قدیمی و فرسوده است و لازم است به سرعت اصلاح شود و از سوی دیگر فرهنگ غلطی بین کسبه این مجموعه رواج یافته که اجناس خود را به سیم‌های برق آویزان می‌کنند و در معرض دید بیشتر خریداران قرار می‌دهند که باید با جریمه‌های سنگین این روش خطرناک اصلاح شود.
وی بیان کرد برخی کسبه بازار اراک برای گرم کردن حجره‌های خود به دلیل اینکه لوله کشی گاز محدودیت‌های خاص دارد به صورت غیراصولی از شلنگ‌هایی با متراژ بالا برای انتقال گاز سیستم گرمایش استفاده می‌کنند که به شدت خطرآفرین است.
رئیس اداره آموزش و پیشگیری سازمان آتش نشانی شهرداری اراک اظهار داشت: رها شدن شلنگ گاز در مسیر تردد مردم و برش توسط اجناس تیز احتمال آتش سوزی را به همراه دار.
جلالوندی گفت: از سال ۷۸ حساسیت نسبت به ایمنی در بازار اراک و مخاطرات این مجموعه دسته بندی شده است.
وی افزود: برخی از قسمت‌های بازار به ویژه بالکن‌ها و طبقه‌های فوقانی به انبار کالاهای بی مصرف و کارتون تبدیل شده و با وجود تذکرهای آتش نشانی اراک همچنان این کانون تهدید آتش سوزی باقیست.
رئیس اداره آموزش و پیشگیری آتش نشانی اراک بیان کرد: زمان طلایی برای آتش نشانی در اطفا سه تا پنج دقیقه است و یکی از دلایل آتش سوزی ۱۰۰ حجره در بازار تبریز دیر رسیدن آتش نشانی گزارش شده است.
جلالوندی گفت: بارش‌های بهاره امسال نیز باعث شده تا بام بازار اراک استحکام لازم را نداشته باشد و با کوچک‌ترین آتش سوزی دچار خسارت فراوان شود.
وی افزود: سیستم گرمایشی مرکزی توصیه کارشناسان برای کسبه بازار اراک است که میزان خطر آتش سوزی را به حداقل می‌رساند.
مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق استان مرکزی نیز گفت: ۱۵۰ متر کانال تأسیسات در مرحله اول ایمن سازی بازار اراک ساخته شده است.
«محمد اله داد» با بیان اینکه کانال تأسیسات بازار اراک در طرح جامع به طول ۹۰۰ متر پیش بینی شده است، افزود: از این میزان تاکنون ۱۵۰ متر ساخته شده که این کانال به ارتفاع ۲ و ۶ دهم متر و عرض یک و ۶ دهم متر از انتهای بازار از سمت میدان ارگ تا تقاطع گذر سپهداری در راسته اصلی بازار ساخته شده است.
وی اظهار داشت: این طرح شامل ساخت کانال و اصلاح بخشی از شبکه توزیع برق از سال ۹۶ کلید خورد و عملیات اجرایی آن با ۱۹ میلیارد ریال آغاز شد.
مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق استان مرکزی گفت: در این کانال فضای تأسیسات شامل برق، آب، مخابرات و آتش نشانی پیش بینی شده است.
اله داد افزود: ادامه روند این طرح با ۲۵ میلیارد ریال اعتبار از گذر سپهداری تا گذر شیخ الاسلام در دستور کار است.
وی، ساخت یک دستگاه پست فشار متوسط، ساخت شبکه فشار ضعیف زمینی و انشعابات به طول ۴ هزار و ۱۵۰ متر، اصلاح ۲۰۰ دستگاه لوازم اندازه‌گیری و ساخت روشنایی معابر مجموعه بازار را از فعالیت‌های قابل اجرا در مرحله اول این طرح عنوان کرد.
مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق استان مرکزی گفت: کسبه بازار با رعایت حریم شبکه‌های برق، برای انجام عملیات عمرانی تأسیسات برق همراهی لازم را با این شرکت داشته باشند.
اله داد افزود: برق دار شدن ۶ شالتر جدید، برکناری و اصلاح ۱۰۰ جعبه تقسیم شبکه قدیمی، تعویض ۷۵ متر کابل انشعاب قدیمی، جمع آوری ۴۰۰ متر کابل انشعاب غیر مجاز، تعویض ۳۳۷ متر کابل سه فاز، جمع آوری ۹۹۳ متر سیم غیرمجاز، جمع آوری ۲ مورد برق غیرمجاز، کشف ۴ کنتور دستکاری شده، تست و تعویض ۷۰۰ کنتور را از اقدامات اولویت دار در این طرح است.
وی افزود: برنامه ریزی برای اجرای طرح بلند مدت جامع شبکه توزیع برق بازار تاریخی اراک، اصلاح کانال تأسیسات برق موجود به طول یک هزار و ۹۷۵ متر، نصب ۸ مورد اتاقک‌های بتونی زیرزمینی، ساخت کانال برای عبور تأسیسات برق در گذرهای فرعی بازار و محدوده مربوطه در خیابان‌های امام خمینی (ره)، عمار یاسر، محسنی و حصار به طول ۲۹۵۰ متر، ساخت هفت دستگاه پست فشار متوسط زمینی با مجموع ظرفیت ۱۱ هزار و ۶۰۰ کیلو ولت آمپر، ساخت ۳۸۸ متر شبکه فشار متوسط زمینی، ساخت ۶۲ کیلومتر شبکه فشار ضعیف زمینی و انشعابات، نصب ۱۵۵ دستگاه تابلو شالتر و ساخت روشنایی معابر مجموعه بازار و نورپردازی به میزان ۲ هزار و ۹۲ دستگاه چراغ با ۸۹ میلیارد ریال برآورد شده است.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان مرکزی گفت: ۲۰ مغازه در راسته بازار تحت مالکیت اوقاف است که کف سازی و مرمت بخشی از آنها انجام شده است.
حجت الاسلام «حسین دلاوری» افزود: مغازه‌های بازار اراک موقوفه هستند و بخش زیادی از این مغازه‌ها سرقفلی ندارند و امکان اقدام حقوقی برای برخی کسبه وجود ندارد و سرای‌های موقوفه مشکل عمده به شمار می‌رود.
وی افزود: اوقاف و امور خیریه استان مرکزی از پذیرش همکاری با میراث فرهنگی شانه خالی نمی‌کند اما درآمد موقوفات را نمی‌توان در جای دیگر هزینه کرد.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان مرکزی گفت: بخش زیادی از مغازه‌های اوقافی بازار اراک، بدون سرقفلی هستند و حق کسب و پیشه دارند که به لحاظ اداری و حقوقی تنگناهایی برای اداره کل اوقاف و امور خیریه ایجاد شده است.
بازار تاریخی اراک مشتمل بر یک راسته اصلی شمالی جنوبی به طول ۸۸۰ متر و یک راسته شرقی غربی به طول ۶۰۰ متر است که محل تقاطع آن، چهارسوق زیبایی را در وسط مجموعه ایجاد کرده است.
راسته شمالی جنوبی بازار به صورت مستقیم از دروازه قبله در جنوب تا دروازه راهزان در شمال امتداد می‌یابد.
عرض بازار از ابتدا تا انتها پنج متر است و راسته شمالی و جنوبی به هشت قسمت ۱۰۰ متری، هر قسمت دارای ۵۰ باب مغازه، تقسیم می‌شود که به هر کدام آنها گذر می‌گویند.
در دوره اخیر ۲ گذر قسمت شمالی این راسته تخریب شده و گذر جنوبی یا یک صد متر از جنوب راسته اصلی، به صورت دو طبقه ساخته شده که ارتفاع آن به هشت متر می‌رسد.
علاوه بر ۲ راسته اصلی در مجموعه بازار اراک حدود ۲۰ سرا و تیمچه در آن وجود دارد که فعالیت‌های مختلفی در آنها در جریان است، ۱۸ واحد از این بناها در قسمت جنوبی بازار قرار گرفته که از مهمترین آن سرای نوذری، سرای کتاب فروش‌ها و سرای کاشانی است.
سرای نوذری که زیباترین سرای بازار اراک به شمار می‌آید به فرش فروشان اختصاص دارد و بنای آن در ۲ طبقه و سرای کتابفروش ها نیز از وسعت و معماری جالب توجهی برخوردار است از یک تیمچه و سرای ۲ طبقه تشکیل شده است.
بیش از ۲ هزار جاذبه گردشگری در استان مرکزی شناسایی شده که ۸۵۰ اثر تاکنون در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
گزارش از معصومه ابراهیمی
۶۹۹۱/ ۶۰۱۳/