خیابان هایی که با توت فرش شدند

اردیبهشت و خرداد بجنورد همیشه با طعم توت شیرین می شود و این روزها بارندگی ها باعث شده تا در نخستین روزهای تیرماه هم توت های درشت و آبدار مهمان خانه های مردم باشد.
زمانی نه چندان دور این شهر، شهر چشمه ها و باغ ها بود و کمتر حیاطی بود که در آن یک یا چند درخت توت سایه نگسترده باشد و دست های سخاوتمندش دانه دانه توت های سفید را به صاحبخانه هدیه ندهد.

توت شیرین خاطره ها

یکی از کهنسالان بجنورد می گوید: نمی توان از تفرجگاه های قدیمی سخن گفت با صدرآباد و شاهنده محله و شط قلی خان خاطره بازی کرد اما از توت های سفید و آبدار این تفرجگاه ها یادی نکرد.

سلیمان بهروز که ۸۰ سال سن دارد، می افزاید: درختان فراوان توت بجنورد خاطره های زیادی را به یاد می آورند و گاه برخی از آنها عمری به بلندای تاریخ این شهر دارد.

وی با بیان اینکه در آن روزها کاشت برخی درختان مانند توت برای مردم آیینی نیکو بود، می افزاید: کاشت این درخت و باز شدن خان گسترده اش برای رهگذران به منزله شستن گناهان و رحمت درگذشتگان بود.

وی از مراسم توت چیدن هم سخن می گوید و می افزاید: بجنوردی های کهنسال هنوز اردیبهشت ها و خردادهایی را به یاد دارند که روزهای تعطیل دسته جمعی به توتستان های این مناطق می رفتند، چادر زیر درختان بزرگ توت پهن می کردند، درختان را می تکاندند و خوش می گذراندند.

وی اظهار می کند: بجنورد در دوره های قبل به اندازه ای خوش آب و هوا بود که درختان میوه به آسانی رشد می کردند و توت از جمله درختان محبوب در این شهر به شمار می آمد.

وی می گوید: حتی برخی از مردم با فروش توت زندگی می گذراندند و توت فروش هایی بودند که در بهار و تابستان، در محله ها و کوچه باغ ها دوره می گشتند و توت تازه یا توت خشک می فروختند.

وی ادامه می دهد: اما اکنون ده ها و شاید بیش از این تعداد درخت توت در گوشه و کنار شهر است که توت های آن خیابان را فرش می کند و نگاه رهگذران را به دنبال خود می کشد.

حرمت درخت توت

بهروز در ادامه می گوید: درخت توت و میوه آن در گذشته های دور، حرمت داشت و گفته می شد که حتی بریدن چوب درخت توت، در نگاه بسیاری، گناه به شمار می آمد و اگر شاخه ای از درخت توت خشک می شد یا بر زمین می افتاد آن را به مسجد محل می بردند و هنگام پختن غذای نذری، زیر دیگ غذا می سوزاندند.

وی اظهار می کند: شیره توت، توت خشک، شربت و مربای توت از فرآورده های توت است و هر کدام خواص ویژه درمانی دارند و قند توت نیز ضرر کمتری به نسبت قندهای دیگر دارد.

وی با اظهار تأسف از اینکه توت درختان داخل شهر فرش خیابان می شود، می گوید: ای کاش شهرداری بجنورد این درختان را به نهادی خاص واگذار کند و یا با برنامه های فرهنگی ویژه هر چند روز یک بار با مشارکت مردم هر محله این درختان تکانده شوند و توت های آن به مصرف مردم و یا افراد کم بضاعت برسد.

توت فقط در ظرف یک بار مصرف

از این خاطره ها امروز اما خبری نیست و امروز فقط توت را می توانی در ظرف های یک بار مصرف کوچک و بزرگ در میوه فروشی ها و یا کنار خیابان ها پیدا کنیم و محله ها و باغ های بزرگی که در این شهر بود و بخش زیادی از درختان را در خود جای داده بود، در فرآیند توسعه ناموزون شهری در دهه های گذشته، جای خود را به خیابان و کوچه ها داد و حیاط های بزرگ و کوچک شهر هم کم کم در حال تغییر و تبدیل به مجموعه هایی از آپارتمان هایی است که به جای این درختان سر به فلک کشیده اند.

درختان باقیمانده توت در بجنورد در گوشه خیابان های شمال بجنورد، امیریه، شریعتی، شهید صفا و امام خمینی و گاه و گداری در خیابان های دیگر تنها و غریب افتاده اند در حالی که این گونه از توت سفید خاص است و در برخی مناطق کمتر دیده می شود.

گاهی با خود می گویم حیف از این میوه پرخاصیت که زیر پا له می شود و ایکاش می شد مردم و خانواده هایی که همسایه این مهربانان شیرین هستند به شیوه قدیم با مشارکت با یکدیگر درخت ها را می تکاندند و در کنار هم بساط توت خوری راه می انداختند تا هر روز که از کنار خیابان و زیر این درختان عبور می کنیم شاهد له شدن آن نباشیم.

زیبا و مقاوم

یک کارشناس باغبانی درمورد درخت توت می گوید: توت، درختی مقاوم و کم نیاز است، در مناطق خوش آب و هوا رشد می کند.

مریم عابدی می افزاید: از میوه گرفته تا برگ و چوب توت به کار می آید، شیرینی میوه اش زیان آور نیست و مانند بسیاری از شیرینی های دیگر، دل را نمی زند.

وی با بیان اینکه خراسان شمالی محل پرورش کرم ابریشم و به تبع توتستان های مرغوب بود، اظهار می کند: اکنون نیز ایجاد توتستان یکی از برنامه هایی است که سازمان جهاد کشاورزی از پی گرفتن آن خبر داده است.

توت های صد ساله

در هر حال در بجنورد درختان توتی داریم که قدمت آن به بیش از ۱۰۰ سال می رسد و میراث فرهنگی نیز در صدد است این درختان کهنسال را به عنوان آثار ناملموس ثبت ملی کند.

به گفته معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی در روستای مملجه بجنورد ۳ درخت توت با عمری بیش از ۱۰۰ سال وجود دارد که این معاونت در حال تهیه پرونده برای ثبت ملی آن است.

علی مستوفیان می گوید: شاتوت کهنسال حصار بجنورد ثبت شده است و در روستای زیارت توتی ۲۵۰ ساله سایه گسترده که خوان کرمش هنوز هم گرم است و مورد استفاده قرار می گیرد.

خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت دارد.

محصولات زراعی و باغی این استان در زمره محصولات پاک کشور محسوب می شوند.

ب / ‌‬ ۶۰۴۲