جدا از هیاهو و لفاظی طرف‌های اروپایی برای عملیاتی شدن «اینستکس» بویژه از زمان اولتیماتوم ۶۰ روزه ایران که ۱۸ تیر جاری به پایان می‌رسد، بررسی روند طی شده از سوی پاریس، لندن و برلین در این زمینه پرسش‌های زیادی را مطرح می‌کند؛ از جمله اینکه چرا این سه کشور از زمان خروج دولت ترامپ از برجام، همچون روزهای اخیر، کمی با نگاه واقع بینانه و جدی، به تعهدات خود در توافق هسته‌ای ننگریسته است؟
۱۸ اردیبهشت سال جاری بود که جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد صبر راهبردی یکساله اش پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای به سر آمده و با دو گام عملی از جمله افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده بیش از ۳۰۰ کیلوگرم آن هم در چارچوب توافق، به طرف‌های اروپایی برجام اعلام کرد که این بار نوبت آنها است تا نسبت به تعهدات خود اقدام عملیاتی انجام دهند.
با نزدیک شدن به روزهای آخر این اولتیماتوم دو ماهه ایران به سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس، آنها به جای عملیاتی کردن تعهدات خود، لفاظی و حتی بیانیه پراکنی را در سرلوحه کار خود قرار دادند اما وقتی جدیت طرف ایرانی را در عملیاتی شدن دو برنامه اعلام شده همسو با مفاد توافق هسته‌ای مشاهده کردند، از عملیاتی شدن کانال مالی موسوم به اینستکس در اوایل تیر ماه خبر داده و همچون گذشته، طولانی بودن پروسه اجرایی را عامل تأخیر در این زمینه اعلام کردند.
** اینستکس از حرف تا عمل
«عباس عراقچی» معاون وزیر امور خارجه و ریاست هیأت ایرانی در پایان نشست سه ساعت و نیمه دوازدهمین کمیسیون مشترک برجام، آن را در مجموع مثبت و سازنده خوانده و گفته طرف اروپایی در این نشست توضیحات مفصلی در زمینه کانال مالی یاد شده ارائه کرده، با این حال وی تصریح کرده که هنوز تا برآوردن خواسته‌های ایران فاصله زیادی وجود دارد.
۹ روز مانده به پایان مهلت ۶۰ روزه ایران، اروپا اعلام کرد که سامانه مالی اینستکس با اعتبار چند میلیون یورویی راه‌اندازی شده و اولین تراکنش مالی خود را نیز انجام داده است.
این اولین گام، البته بسیار کوچک اروپا پس از خروج آمریکا از برجام شمرده می‌شود. احتمالاً در روزهای آتی هم گام‌های کوچک دیگری از این دست برداشته شود.
«هلگا اشمید» دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا نیز در این زمینه گفته، نخستین تراکنش مالی اروپا و ایران از این کانال در حال پردازش است و کشورهای بیشتری از اتحادیه اروپا به این سامانه وصل خواهند شد.
هرچند گفته شده چند روز مانده به پایان مهلت دو ماهه ایران، سامانه اینستکس با اعتبار چند میلیون یورویی فعالیت خود را آغاز کرده و نخستین تراکنش مالی نیز در این روزها به سرانجام می‌رسد اما پس از مدتها انتظار، در پس وعده‌های بزرگ طرف اروپایی، نخستین گام بسیار کوچک بوده و نتوانسته انتظارات ایران را محقق سازد به طوری که واکنش‌ها به این موضوع همچنان ادامه دارد.
ساعتی از این نشست و اعلام شروع مقدماتی فعالیت کانال مالی اینستکس نگذشته بود که ناظران و کارشناسان سیاسی و اقتصادی در واکنش به نشست کمیسیون مشترک برجام و امیدواری‌ها نسبت به گام عملی اروپا، تصریح کردند، فرانسه، آلمان و انگلیس زمانی می‌توانند از باقی ماندن ایران در توافق هسته‌ای سخن بگویند که برجام از سوی دو طرف به صورت مؤثر و کامل اجرایی و تعهدات همه کشورها محقق شود، نه آنکه یک طرف باقی بماند و طرف‌های دیگر فقط وعده و امید بدهند.
اکنون ماه‌ها از بحث اجرایی شدن اینستکس بین سه کشور اروپایی با ایران می‌گذرد و ایران بارها به صراحت گفته که آنها جز حمایت لفظی و خریدن زمان، هیچ اقدام عملی برای پایدار ماندن توافق هسته‌ای برنداشته‌اند و همچنان به دادن وعده‌های توخالی بسنده کرده‌اند.
در همین رابطه «مجید تخت روانچی» نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد تشبیه خوبی از وضعیت کنونی کانال مالی پیشنهادی اروپا به ایران کرده و گفته است: اینستکس همچون ماشینی بسیار زیبا اما بدون بنزین است.
وی در جمع خبرنگاران رسانه‌های مختلف آمریکایی در محل دفتر نمایندگی ایران تصریح کرد، ایران متعهد است همکاری لازم را برای زنده نگهداشتن برجام انجام دهد اما سایر طرف‌های این توافق نیز باید بگذارند تا تهران از منافع آن بهره‌مند شود.
در واقع تاکید ایران بر این است که کسی را تهدید نمی‌کند و فقط طبق مفاد برجام، اگر آنها اقدامی نکنند، به تدریج روند کاهش تعهدات خود را عملیاتی می‌کند. خواسته تهران چیزی جز اجرایی شدن تعهدات اروپا در فعالیت بخش بانکی و فروش نفت نیست.
اکنون با اعلام شروع به کار اینستکس و تأکیدات ایران برای تحقق خواسته‌های خود در این زمینه، ناظران و کارشناسان اقتصادی پرسش‌هایی را درباره این سازوکار مالی اروپا داشته و تصریح کرده‌اند، آیا اروپا درباره این موارد، شفاف‌سازی کرده و یا همانطور که برخی دولتمردان آنها گفته‌اند، ناتوان از اجرای عملیاتی واقعی کانال مالی خواهد بود؟
برخی پرسش‌های مطرح شده در این زمینه بدین شرح است:
۱ - با راه‌اندازی اینستکس، آیا کشورهای اروپایی می‌توانند طبق خواسته ایران و خلاف تحریم‌های آمریکا، کالاهای مورد نیاز را به ایران بفروشند؟
۲ - سرانجام خرید نفت ایران پس از راه‌اندازی اینستکس به کجا ختم خواهد شد؟
۳ - آیا طرف اروپایی در اجرای این کانال مالی می‌تواند به جز غذا و دارو، اقلام غیرتحریمی را به شرکت‌های ایرانی بفروشد؟
۴ - ایران هزینه خرید هر کالایی از طریق این کانال مالی را به دلیل نداشتن پول در اروپا، چگونه می‌پردازد؟
۵ - آیا اروپا توان خرید نفت ایران برای واریز درآمدهای آن به این کانال مالی را دارد؟
۶ - آیا امکان واریز درآمدهای نفت به فروش رفته به خریداران دیگر کشورها از جمله آسیا، به این کانال مالی وجود دارد؟
۷ - شیوه تراکنش‌های این کانال مالی با شبکه بانکی ایران چگونه خواهد بود؟ اساساً آیا امکانپذیر است؟
۸. راهکار طرف اروپایی برای مقابله با تحریم این کانال مالی که دولت ترامپ وعده آن را داده بود، چیست؟ آیا آنها تدابیر لازم را پیش‌بینی کرده‌اند؟
این پرسش‌ها در حالی مطرح شده که اروپایی‌ها ژانویه گذشته در همان زمان تأسیس اینستکس، چارچوب کاری آن را مشخص و اعلام کردند فقط در حوزه‌های غیرتحریمی همچون محصولات کشاورزی، غذایی و دارویی خواهد بود؛ البته از این نکته نباید غافل شد که هرگونه معامله مالی و بانکی نیز مشمول تحریم‌های آمریکا است.
بر این اساس همگان منتظرند ببینند فرانسه، انگلیس و آلمان چگونه می‌خواهند انتظارات ایران در تحقق کانال مالی را برآورده سازند.
نظر شما