نام «خلیج‌فارس» و امنیت ملی ما

کوروش احمدی. کارشناس روابط بین‌الملل در سرمقاله‌ای در روزنامه شرق، نوشته است: البته این نخستین‌بار نیست که یک مقام ارشد دولت کنونی آمریکا از این نام مجعول استفاده می‌کند. ترامپ خود در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۷ و حین قرائت بیانیه‌ای کتبی درباره استراتژی ضدایرانی‌اش، همین نام مجعول را به کار برد. یک دلیل اهمیت این موضوع، این است که مقامات ارشد دولت‌های پیشین آمریکا هرگز از این نام مجعول استفاده نکرده بودند. این در حالی است که تا قبل از جنگ سرد بین ایران و آمریکا، نام خلیج‌فارس در همه سطوح دولتی و غیردولتی در آمریکا رواج کامل داشت. «هیئت نام‌های جغرافیایی آمریکا» (Board of Geographical Names) که نهاد فدرال عهده‌دار استاندارد و یکسان‌سازی نام‌های جغرافیایی برای استفاده در سطوح فدرال و ایالتی است، از ۱۹۱۷ به بعد همواره خلیج‌فارس را نام استاندارد و تاریخی پهنه آبی مربوطه دانسته است. این نهاد معتبر که در این حوزه پیشگام بوده و مبدع اصل «یک مکان، یک نام» است، محل رجوع طرف‌های غیرآمریکایی برای حل اختلافات درباره اسامی جغرافیایی نیز هست؛ حتی در سال ۱۹۹۱ که نیروی دریایی آمریکا در ارتباط با جنگ کویت در حال استقرار در کشورهای عربی خلیج‌فارس بود، BGN درخواست فرماندهان این نیرو را که تحت فشار میزبانان خود خواستار تغییر نام خلیج‌فارس بودند، رد کرد.

یکی از استدلال‌های BGN برای رد این درخواست، این بود که «هیچ کشوری رأسا نمی‌تواند نام سنتی یک مکان جغرافیایی را که در ورای حاکمیت ملی یک کشور خاص واقع است، تغییر دهد». علاوه بر BGN، دوایر ذی‌ربط در وزارت خارجه آمریکا، یعنی GGI و وزارت دفاع آمریکا، یعنی NGA نیز همواره به صورت رسمی بر اصالت و اعتبار نام خلیج‌فارس تأکید کرده‌اند.بر چنین مبنایی، نهادهای دولت‌های فدرال و ایالتی آمریکا تا اواخر دهه ۱۹۸۰ به نحوی مستمر و ثابت از نام خلیج‌فارس استفاده می‌کردند. از این تاریخ به بعد و به‌طور مشخص با پیشگامی واحدهای نیروی دریایی آمریکا که در خلیج‌فارس مستقر بودند و ازجمله در جنگ نفت‌کش‌ها با کشورهای عربی همکاری داشتند، تحت فشار این کشورها شروع به استفاده از نام جعلی کردند.

دستیابی آمریکا به پایگاه‌های نظامی در این کشورها و همکاری فزاینده و متقابل با اعراب منطقه، بر تمایل ناوگان پنجم و بخشی از وزارت دفاع آمریکا به استفاده از این نام مجعول افزود. با تشدید جنگ سرد بین تهران و واشنگتن، تمایل به وانهادن نام تاریخی خلیج‌فارس، هرچند به کندی، به دیگر بخش‌های دولت فدرال نیز سرایت کرد و شاید به‌عنوان اهرم فشاری علیه ایران مدنظر قرار گرفت. این روند در دولت اوباما اندکی تشدید شد و در سطوح عالی به استفاده گهگاه از اصطلاح «خلیج» انجامید؛ برای مثال اوباما در سخنرانی مهم خود خطاب به منطقه در سال ۲۰۰۹ در دانشگاه قاهره، از اصطلاح «خلیج» استفاده کرد. هیلاری کلینتون، وزیر خارجه او نیز در ژوئن ۲۰۰۹ در بیانیه‌ای دنیس رأس را به‌عنوان مشاور وزارت خارجه در امور «خلیج» و آسیای غربی منصوب کرد.

در دولت اوباما حداقل در دو مورد نیز در سطح معاون وزیر خارجه از نام جعلی «خلیج عربی» استفاده شد؛ ازجمله در اکتبر ۲۰۱۰ که اندرو شاپیرو، معاون امور سیاسی و نظامی وزارت خارجه آمریکا، در بیانیه‌ای هدف از فروش ۶۰ میلیارد دلار سلاح به عربستان را تحکیم امنیت «خلیج عربی» قلمداد کرد. متأسفانه دولت ترامپ به‌موازات دشمنی حداکثری با ایران، در مقایسه با دولت‌های پیشین آمریکا، ظاهراً استفاده از نام جعلی را در عالی‌ترین سطوح در دستور کار خود قرار داده است. مهم‌تر اینکه تحولات سیاسی و نظامی چهار دهه گذشته، ازجمله جنگ تحمیلی، جنگ کویت، حمله آمریکا به عراق و…، بیش از پیش زمینه‌ساز تمرکز فعالیت‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای بین‌المللی بر خلیج‌فارس شده و چون کشورهای عربی بیشتر عرصه انجام این فعالیت‌ها بوده‌اند، از خلال آن تحمیل نام مجعول نیز تسهیل شده است....

به‌طوری که تعداد استفاده از نام مجعول «خلیج عربی» از ۱۸۴ بار در روزنامه‌های اصلی بین‌المللی در دهه ۱۹۸۰، به دوهزارو ۴۷۱ بار در دهه ۲۰۰۰ افزایش یافت و در دهه ۲۰۱۰ نیز قطعاً افزایش بیشتری داشته است. در این میان، اگرچه رسانه‌های آمریکایی عمدتاً به «خلیج‌فارس» وفادارند، اما آثار فتور در آنها نیز مشهود است. مسئله این است که اهمیت نام «خلیج‌فارس» تنها از جهات ملی‌گرایانه و میراث تاریخی ایرانیان و امثال آن نیست؛ این موضوع ممکن است از این جهات برای کسانی فاقد هرگونه معنا و ارزش باشد؛ مسئله این است که با اولویت‌یافتن امنیت فیزیکی و معیشت روزمره برای ایرانیانی که تاکنون نسبت به این موضوع حساس بوده‌اند و لاجرم محوشدن تدریجی این نام تاریخی در اعماق تاریخ، امنیت ملی ما دچار خسارت خواهد شد. زمانی در قرن نوزدهم حاج میرزا آقاسی، صدراعظم محمدشاه، در یادداشتی به دولت انگلیس استدلال می‌کرد نام «خلیج‌فارس» که محل شناسایی شماست، دلیل تعلق تمام این پهنه آبی و تمام جزایر و بنادر آن به پرشیا (ایران) است. این تعبیر البته اغراق‌آمیز میرزا، واجد معنایی مهم است و آن اینکه میزان رواج نام تاریخی «خلیج‌فارس» می‌تواند وسیله سنجش میزان تفوق و حتی نفوذ ایران در این آبراه باشد و برافتادن یکی نشانه برافتادن دیگری تلقی شود. حداقل از این نظر، زعمای قوم ما باید به این مهم عنایت کنند و توجه داشته باشند که امنیت ملی، یک کل منسجم است که تضعیف بخشی از آن به تضعیف کل آن خواهد انجامید.