نشست شورای حکام؛ بازی واشنگتن با اعتبار آژانس

از دوشنبه هفته گذشته (دهم تیر) و همزمان با تأیید رسمی افزایش ذخایر اورانیوم ایران از سقف مورد توافق در برجام، موج واکنش‌ها و تحلیل ها از این اقدام ایران آغاز شد و به نظر می‌رسد طی روزهای آتی و با اجرایی شدن گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران واکنش‌ها به اقدام ایران تداوم داشته باشد. پس از جدال لفظی و توییتری رئیس جمهوری آمریکا و برخی مقامات اروپایی با مسؤولان ایرانی در تازه ترین واکنش‌ها آمریکا در تلاش است تا پرونده هسته ای ایران را به شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارجاع دهد. امروز خبرگزاری فرانسه به نقل از یک سخنگوی آژانس اعلام کرد که شورای حکام این نهاد دهم ژوئیه (چهارشنبه ۱۹ تیر) بنا به درخواست آمریکا جلسه ویژه‌ای درباره تازه ترین گزارش آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران تشکیل می‌دهد.

در واکنش به این اقدام آمریکا نمایندگی ایران در سازمان‌های بین المللی مستقر در وین، درخواست کاخ سفید برای برگزاری نشست اضطراری شورای امنیت درباره فعالیت هسته ای ایران را طنزی تلخ خواند که نشان دهنده انزوای واشنگتن در مخالفت با رویکرد چندجانبه گرایی و حاکمیت قانون در مسائل بین المللی است.
جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا و یکی از جنگ‌طلبان «تیم B» شب گذشته در زمینه بررسی پرونده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در توییتی نوشت: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جلسه‌ای برای بررسی فعالیت‌های هسته‌ای ایران برگزار خواهد کرد. ایران باید تحت فشار قرار گیرد تا از بلندپروازی‌های هسته‌ای‌اش دست بردارد.». از سوی دیگر «میخائیل اولیانوف» نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین و آژانس بین المللی انرژی اتمی از درخواست آمریکا برای برگزاری نشست شورای حکام آژانس درباره ایران ابراز شگفتی کرد.

آمریکا در حالی برای برگزاری جلسه ویژه بررسی برنامه هسته ای آن تلاش می‌کند که تا پیش از این هیچ توجهی به ۱۵ ارزیابی این نهاد درباره صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته ای ایران نداشته است. بی توجهی‌های گذشته به گزارش‌های آژانس و استناد کنونی به این گزارش‌ها دوگانگی‌های آمریکا در قبال ایران را بهتر از همیشه نشان می‌دهد. موضوعی که در تازه ترین سخنان رئیس جمهوری هم به نوعی مورد توجه قرار گرفت. حجت الاسلام «حسن روحانی» روز چهارشنبه در جلسه هیأت دولت با اشاره به کاهش تعهدات برجامی ایران گفت: «اگر این توافق خوب است، چرا اروپا و آمریکا به تعهدات و وظایف خود در این توافق عمل نمی‌کنند و اگر بد است، چرا وقتی که ایران می‌خواهد بر اساس توافق به بخشی از تعهدات خود عمل نکند، در دنیا سر و صدا می‌کنند؟» روحانی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: «تمام اقدامات ایران به سرعت قابل بازگشت است و هر ساعتی آنها به برجام برگردند ما هم باز می‌گردیم».
جمهوری اسلامی ایران از اردیبهشت ماه سال جاری برای حفظ توافق هسته ای و تأمین منافع ایران از این توافق رویکرد تازه ای در پیش گرفته است، این رویکرد واکنشی به بی اعتنایی شرکای غربی به بدعهدی ها و کارشکنی‌های آمریکا در قبال برجام است به این امید که با دستیابی به تعادل در حقوق و تکالیف اعضا راهی برای حفظ این توافق پیدا شود. در این راستا جمهوری اسلامی رویکردی که در پیش گرفته این است که به تعهداتش همانقدر پایبند خواهد بود که سایر شرکای برجام. در این راستا محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه سه شنبه هفته گذشته در واکنش به هشدار سه کشور اروپایی، فرانسه، انگلیس و آلمان، در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «ایران به اجرای کامل برجام تا زمانی که اتحادیه اروپا و E۳ تعهدات اقتصادی خود را انجام دهند پایبند خواهد بود. از این پس، ایران دقیقاً به همان شکلی تعهداتش ذیل برجام را اجرا خواهد کرد که آنها تعهدات خود را اجرا کرده و خواهند کرد. حالا راضی شدید؟»

سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان به همراه سرویس اقدامات خارجه اتحادیه اروپا بیانیه مشترکی درخصوص برجام صادر کرده و از ایران خواستند که از این اقدام بازگردد و از اقدامات بیشتری که باعث سست کردن پایه‌های توافق هسته‌ای می‌شود، خودداری کند. اروپاییها این را هم گفتند که مصرانه با هماهنگی نزدیک دیگر طرفین برجام، گام‌های بعدی در چهارچوب برجام را مدنظر قرار می‌دهند. «بوریس جانسون» وزیر امور خارجه پیشین انگلیس با تاکید بر اینکه تعامل با ایران بهترین گزینه است؛ گفت: تعامل با ایران و تشویق این کشور برای اینکه به سمت برنامه سلاح هسته‌ای نرود بهترین گزینه برای انگلیس و منطقه است. وی در عین حال هشدار داد که برجام در وضعیت شکننده‌ای قرار گرفته است.

در اظهار نظری دیگر رئیس جمهوری آمریکا درباره افزایش ذخیره اورانیومی ایران، مدعی شده است که ایران مدت‌ها قبل از ریاست جمهوری وی توافق ۱۵۰ میلیارد دلاری (به اضافه ۱.۸ میلیارد دلار پول نقد) هسته‌ای با ایالات متحده را نقض می‌کرد. دونالد ترامپ گفته است: «ایرانی ها حالا محدودیت ذخایر (اورانیوم) را نقض کرده‌اند. این، خوب نیست.» اما ترامپ در این جمله مشخص نکرده است که تعبیر او از خوب برای ایران است یا آمریکا؟ ایران پس از توافق برجام به تأیید هر پانزده گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی بر تعهدات خود پایبند باقی مانده و در مسیر اجرای این توافق بیشترین تلاش را کرده است.
آمریکا و دیگر طرف‌های برجام اما در مسیر اجرا یا برخوردی از سر انفعال داشتند یا با خروج از این توافق در عمل تحریم‌ها را بار دیگر به ایران تحمیل کردند. بنابراین پاسخ ایران به نقض برجام از سوی طرف‌های توافق برای آمریکا «خوب» نیست اما قطعاً برای ایران خوب خواهد بود. به نظر می‌رسد پس از دو سال از اجرای برجام و متضرر شدن ایران از پایبندی یک طرفه به این توافق، چنین رویکردی به انصاف و عدل نزدیک‌تر باشد. رویکردی که به طور دقیق بر اساس بندهای ۲۶ و ۳۶ توافقنامه هسته‌ای است که به ایران اجازه می‌دهد در صورت خروج طرف یا طرفین از برجام، تعهدات خود را کاهش دهد. با این توصیف ایران ناقض برجام نخواهد بود. همچنانکه مسؤولان ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که گامی در جهت نقض توافق هسته‌ای برنداشته‌اند.

در هر صورت ایران همانطور که رئیس جمهوری روز چهارشنبه اعلام کرد برای اجرای گام دوم مصمم است و در این راستا دیگر تعهدی به سقف ۶۷/‌۳‬ اورانیوم غنی شده درصد نخواهد داشت. البته رویکرد اعلام شده ایران با حمایت اقشار مختلف و افکار عمومی روبرو شده است. امروز افکار عمومی در داخل عدم اقدام قاطع در قبال بدعهدی ها و کارشکنی‌های آمریکا را نمی پذیرند. افکار عمومی در عرصه بین المللی هم شاهد هستند که ایران طی سالهای اخیر به اذعان ۱۵ گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی به طور کامل تعهداتش را عملی کرده و این‌آمریکا بوده که تلاش کرده تمام روزنه های حفظ این توافق را از بین ببرد.
سیاست به صفر رساندن فروش نفت ایران، تحریم مبادلات بانکی و مالی، تحریم شبکه حمل و نقل و لغو معافیت‌های هسته ای که عملاً زیربنا و پایه توافق هسته ای را مورد هدف قرار داده است، عملاً راهی جز حمایت و دفاع از حقوق ایران در این توافق برای ایران باقی نگذاشته است. از سوی دیگر شرکای برجام هم با بی عملی و نظاره گری صرف شاهد تضییع حقوق ملت ایران بوده و وعده‌ها و اظهار نظرهای حماسی آنها در روزهای آغازین خروج‌آمریکا از برجام در نهایت به ابزار بی خاصیتی همچون اینستکس منجر شد که به نظر می‌رسد اراده عملیاتی کردن همین وعده‌ها را هم ندارند.
شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی درخواست آمریکا برای برگزاری نشستی درباره اقدامات اخیر ایران را در دستور کار قرار داده است. درست است که آژانس به عنوان یک نهاد فنی قرار است درباره پرونده هسته ای ایران اظهار نظر کند با این حال انتظار می رود اعضای شورای حکام این نهاد، اقدامات یک سال اخیر آمریکا بویژه لغو معافیت‌های هسته ای برای جلوگیری از تولید آب سنگین و اورانیوم غنی شده بر اساس مکانیسم پیش بینی شده در برجام را مد نظر قرار دهند. ۱۵ گزارش آژانس درباره صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته ای ایران و یک سال خویشتنداری در قبال نقض عهدها و کارشکنی‌های آمریکا ایران را در موضع برتر اخلاقی و سیاسی قرار داده و بعید است‌آمریکا بتواند در نشست‌آتی شورای حکام موفقیتی در پیشبرد سیاست‌های خصمانه خود علیه ایران به دست بیاورد.
در واقع آمریکا که در ۱۴ ماه اخیر از هیچ اقدامی برای بی اعتبار کردن حقوق و مقررات مورد احترام بین الملل فروگذار نکرده و به ۱۵ گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی بی اعتنایی کرده است این بار تلاش می کند با طرح اقدامات اخیر ایران راهی برای آسیب زدن به ایران پیدا کند. رویکرد دوگانه و استفاده سلیقه‌ای از نهادهای بین المللی در هر صورت ضربه به اعتبار و آبروی نهادی مثل آژانس است که قرار است بی‌ طرفانه به وظایف خود عمل کند. باید دید شورای حکام چه واکنشی در قبال این رویکرد خواهند داشت.