ترامپ و مقابله به مثل برجامی ایران

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری، موضوع تنش میان ایران و ایالات متحده پس از اعلام رسمی خبر عبور ذخیره اورانیوم ۳ درصدی ایران از سقف ۳۰۰ کیلوگرم جنبه‌های تازه ایی پیدا کرد. از یک طرف جبهه گیری های ایالات متحده به ویژه «دونالد ترامپ» و مشاوران و نزدیکان وی علنی‌تر از گذشته ایران را هدف گرفته‌اند. در طرف مقابل مقام‌های ارشد کشورمان همکاری ایران در قالب برجام را به اقدامات متقابل کشورهای اروپایی منوط کردند.

به تازگی کاخ سفید در بیانیه‌ای بدون توجه به تعهدات ایالات متحده و تلاش‌های چندساله دولت «باراک اوباما» برای امضای برجام، به یاد رویاهای پیشین خود افتاد و مدعی شد باید معیارهای پیشین غنی سازی صفر درصدی را در مورد ایران به اجرا در آورد.

در این بیانیه ادعاهای پیشین آمریکا و اسرائیل در مورد اهداف تسلیحاتی فعالیت‌های تهران که مدت‌ها قبل از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل متحد پایان یافته عنوان شده بود، تکرار گردید. کاخ سفید در بیانیه خود آورده است: ما باید استاندارد قدیمی غنی سازی صفر برای جلوگیری از اشاعه را در قبال ایران احیا کنیم. آمریکا و متحدانش هرگز اجازه نخواهند داد که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند.

نکته اینجاست که مقام‌های کاخ سفید بدون توجه به دیدگاه کارشناسان، تحلیلگران و حتی مقام‌های پیشین خود، چشمان را بر ۱۵ گزارش آژانس در مورد رعایت کامل برجام از سوی ایران بسته و مدعی شده‌اند «این اشتباه بود که در چارچوب توافق هسته‌ای ایران، به ایران اجازه غنی سازی در هر سطحی داده شود. شکی نیست که حتی پیش از آنکه توافق حاصل شود، ایران مفاد آن را نقض می کرد».

نکته جالب اینجاست که همزمان دونالد ترامپ، «مایک پومپئو» و سران رژیم صهیونیستی همزمان به یاد داستان قدیمی پایان یافته افتاده‌اند و همصدا یک هدف را فریاد می‌زنند.

اقدامات متقابل ایران

جمهوری اسلامی ایران در قالب توافق هسته‌ای برجام با گروه کشورهای ۱+۵ در سال ۲۰۱۵ پذیرفت سقف اورانیوم با غنای حدود سه درصدی خود را در سطح کمتر از ۳۰۰ کیلوگرم نگاه دارد. اما در قبال این اقدام ایران، طرف‌های توافق به ویژه واشنگتن متعهد شدند تا همه تحریم‌های هسته ایی را لغو کنند. بیش از یک سال قبل اما دولت ترامپ به صورت یکجانبه و بدون هیچ دلیلی از برجام خارج شد و بسیاری از تحریم‌هایی را که اجرای آن متوقف شده بود بازگرداند.

در این دوره تهران تلاش کرد با کشورهای باقی مانده در توافق، همکاری‌ها را به نحوی به سرانجام برساند که برجام حفظ شد. کشورهای اروپایی وعده‌های گوناگونی را مطرح کردند که مهمترین آن ایجاد کانال مالی مستقل از دلار بود اما اکنون باگذشت ماه‌ها هنوز چشم انداز روشن و قابل اتکایی از تأثیرگذاری آن برای ایران به وجود نیامده است. حدود دو ماه قبل مقام‌های جمهوری اسلامی در واکنش به خروج آمریکا از توافق و افزایش فشارها بر ایران و بی تحرکی دیگر امضاءکنندگان برجام، در جهت تضمین منافع ایران از حفظ توافق، با استناد به برخی مفاد برجام اعلام کردند در دو حوزه میزان اورانیوم با غنای ۳.۶۷ درصد و ذخیره آب سنگین سقف‌های تصریح شده در برجام را رعایت نمی‌کند.

پاسخ ایران متناسب با اقدامات اروپاست

تهران دو ماه به طرف‌های مقابل فرصت داد تا در حوزه مالی و اقتصادی فرایند کارآمدتری را برای تأمین منافع ایران در پیش بگیرند در غیر این صورت با گام‌های بیشتر و جدی تر هسته‌ای روبرو خواهند شد.

چند روز قبل «حسن روحانی» با اشاره به اینکه پایبندی ایران در برجام پس از خروج آمریکا بر مبنای وعده طرف‌های اروپایی برای تضمین منافع اقتصادی از جمله حل و فصل مسائل مربوط به روابط بانکی و فروش نفت بود که متأسفانه هیچیک از آنها در مقام عمل تحقق پیدا نکرد، افزود: اگر ایران نتواند از فواید برجام بهره مند شود، بر اساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام مرحله به مرحله تعهدات خود را کاهش خواهد داد.

«محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان نیز در این زمینه اظهار داشت: بعد از اینکه ترامپ از برجام خارج شد ما جلسه‌ای در سطح وزرای خارجه سه کشور اروپایی و بعد از آن دو جلسه با وزرای اعضای باقی مانده برجام داشتیم. در جلسه سه کشور و در جلسات بعدی ۱۱ تعهد را اعلام کردند؛ این ۱۱ تعهد شامل فروش نفت ایران، بازگشت پول نفت ایران، سرمایه‌گذاری در ایران، حمل و نقل، هوانوردی و کشتیرانی است که تعهدات به صورت رسمی همان روز اعلام شد.

رئیس دستگاه دیپلماسی با متناسب خواندن اقدامات ایران با نوع رفتار اروپایی‌ها تصریح کرد: ما به صراحت گفتیم اگر اروپا به برجام متعهد باشد ما هم به برجام متعهد خواهیم بود منتها همانطور که اروپا تعهداتش را انجام می‌دهد ما انجام می‌دهیم.

با این وجود رئیس جمهوری کشورمان با اشاره به تحریم‌های اخیر آمریکا، اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران هرگز اقدامی غیر قابل بازگشت انجام نخواهد داد و هر زمان اجرای برجام از سوی ۱+۴ بویژه در زمینه حل و فصل روابط بانکی و فروش نفت انجام شود، شرایط به گذشته بازخواهد گشت و تا زمانی که آمریکا همه تحریم‌ها علیه ایران را لغو نکند، شرایط تغییر نخواهد کرد.

روحانی در جلسه امروز هیأت دولت نیز بار دیگر با صراحت تکرار کرد: تمام اقدامات ایران به سرعت قابل بازگشت است و هر ساعتی آنها به برجام برگردند ما هم باز می‌گردیم.

ترامپ خط مشی خود را تغییر دهد

مقابله به مثل ایران در چارچوب برجام نکته‌ای نیست که از نگاه دیگر کشورها پنهان مانده باشد. اگرچه مقامات، تحلیلگران و رسانه‌های بسیاری از کشورها حتی در غرب از اتخاذ چنین سیاستی از سوی ایران ابراز نگرانی می‌کنند اما همزمان آشکارا یا تلویحی مسئول اصلی این شرایط را ایالات متحده و اقدامات رئیس جمهوری این کشور می‌دانند. تارنمای خبری تحلیل «VOX» در مورد دلایل اتخاذ این خط مشی از سوی تهران عنوان داشت ایران پس از ماه‌ها تنش فزاینده و تهدید از سوی ایالات متحده و خروج این کشور از توافق هسته‌ای، تعهدات خود در چارچوب توافق را نادیده گرفت.

براساس این تحلیل نکته ناخوشایندتر برای غربی‌ها این است که تهران حتی تاکید کرد از ۱۶ تیرماه (۷ جولای) سطح غنی سازی ۳.۶۷ را نیز رعایت نخواهد کرد.

«مارک فیتزپاتریک» تحلیلگر حوزه هسته‌ای در اندیشکده مطالعات استراتژیک عنوان داشت ایران یک سال پس از خروج ترامپ از برجام، به تحریم‌های آمریکا واکنشی را نشان داد که از نظر سیاسی امکان آن می‌رفت. در واقع فشار حداکثری دونالد ترامپ به افزایش فعالیت‌های هسته‌ای ایران منجر شده است.

به اعتقاد وی حتی پس از عبور ایران از سقف‌های اعلام شده، مرزهای حاشیه‌ای وجود دارد که تا آن زمان حامیان توافق فرصت دارند تا راهکاری را برای آن پیدا کنند.

نشریه «فارین پالیسی» نیز در گزارشی با ردِّ ادعای مقام‌های آمریکایی و اسرائیلی اعتقاد دارد ایران به فکر تولید سلاح هسته‌ای نیست بلکه با رعایت نکردن سقف ذخیره اورانیوم خود تنها به دنبال کاهش تحریم‌ها و اجرای برجام از سوی همه طرف‌ها است.

طبق تحلیل این نشریه معتبر آمریکایی، ترامپ از توافقی خارج شد که اگرچه از سوی دیپلمات‌ها مورد بحث قرار می‌گرفت اما از طرف دانشمندان پشتیبانی می‌شد و مورد حمایت جامعه جهانی قرار داشت زیرا یک مشکل را میان ایران و ایالات متحده رفع می‌کرد. اکنون ایران استدلال می‌کند اگر با کشوری که اسلحه را روی سر آن گرفته است مذاکره‌ای را انجام دهد نمی‌تواند هیچ اهرمی را برای موفقیت در گفت وگو داشته باشد.

فارین پالیسی در پایان به کاخ سفید توصیه کرد: اگر ترامپ به دنبال جنگ در خاورمیانه نیست باید مسیر خود را تغییر دهد. او می‌تواند همزمان بخشی از تحریم‌ها را تعلیق کند و ایران نیز اقدامات خود را به چارچوب توافق بازگرداند. در این فرایند نقش اروپا هم بسیار مهم است و می‌تواند با تقویت همکاری تجاری و بانکی با ایران، به حفظ برجام کمک کند.