ذی‌القعده اولین ماه از ماه های حرام است و ذی‌الحجه، رجب و محرم از دیگر ماه‌های حرام در اسلام هستند.
میلاد امام رضا (ع)، حضرت معصومه (س) و گرامیداشت احمد بن موسی (شاهچراغ) و همچنین شهادت امام جواد (ع) ماه ذی‌القعده را به عطر بوی رضوی مزین کرده است.
ذی‌القعده، یازدهمین ماه از ماه‌های قمری است و شروع جنگ در آن حتی با دشمنان اسلام حرام است؛ مگر این‌که آنها جنگ را به مسلمانان تحمیل کنند.
اول ذی القعده، میلاد بانویی از جنس کرامت
آغاز ماه ذی‌القعده برای امام کاظم (ع) و امام رضا (ع) و اهل‌بیت کرامت و نبوت، پیام آور شروع فصلی نو از وزیدن دوباره بوی خوش یاس نبوی بود.
میلاد بانویی کریمه از خاندان کرامت پایان بخش انتظار حضرت نجمه (س) بود که فرزندی جز حضرت رضا (ع) نداشت.
۲۵ سال از میلاد امام هشتم شیعیان امام رضا (ع) در سال ۱۴۸ هجری می گذشت که خواهر گرامیشان حضرت معصومه (س) در سال ۱۷۳ چشم عالمی را روشن کرد.
یازدهم ذی‌القعده، میلاد هشتمین خورشید امامت
در یازدهمین روز از ماه ذی‌القعده انتظار هفتمین خورشید امام، امام موسی کاظم (ع) به پایان رسید و تاریخ نویسان تا به ازل این روز را روز طلوع هشتمین اختر آسمان پاک ولایت از نسل علی مرتضی ثبت کردند.
ولادت امام رضا (ع) ۵ سال پس از شهادت امام صادق (ع) جد بزرگوارشان واقع شد.
نجمه خاتون مادر گرامی امام که در تقوی و عفاف سرآمد بود می‌گوید: هنگامی که پسرم علی را باردار شدم هیچ گونه سنگینی احساس نکردم هنگامی که می‌خوابیدم صدای تسبیح و تحلیل و حمد او را می‌شنیدم.
هنگامی که پسرم به دنیا آمد حضرت امام کاظم (ع) پس از گفتن اذان و اقامه، قنداقه را به دست من دادند و فرمودند: بگیر این نوزاد را که باقیمانده خدا و حجت او بعد از من در روی زمین است.
شروع سفر حاجیان به بیت الله الحرام
در این ماه زائران خانه خدا از اطراف و اکناف جهان به سوی مکه و مدینه حرکت می‌کنند.
این ماه، ماه اجابت دعا نامیده شده‌است. ماه ذی الحجة، که ماه حج است، همراه با ماه قبل و بعد از آن، ماه‌های حرام اند (ماه چهارم حرام، ماه رجب است).
شاید یکی از اهداف آتش‌بس در این سه ماه، آرامش جامعه و توفیق برای حج و عبادت باشد.
رفتن موسی به کوه طور در ذی القعده
مناسبت‌های مهم دیگری بر ارزش این ماه افزوده است، مانند به کوه طور رفتن حضرت موسی (ع) برای دریافت الواح تورات که از اوّل ماه ذی‌القعده شروع شده و تا دهه اول ذی‌الحجه ادامه داشته است.
رسول خدا (ص) دربارة شب نیمه ذی‌القعده فرمود: در ذی‌القعده شب مبارکی است که شب پانزدهم باشد، در آن شب خدا به بندگان مؤمنش نظر رحمت دارد کسی که در آن شب طاعت خدا کند، پاداش صد سائح (روزه دار ملازم مسجد) را که لحظه‌ای خدا را معصیت نکرده، به او داده می‌شود.
بیست و پنجم ماه ذی‌القعده؛ دحو الارض
در ماه ذی‌القعده مساله «دحو الأرض» رخ داده است.
طبق روایتی از امام رضا (ع) روز دحوالأرض روزی است که نخستین خشکی‌ها از زیر آب (که تمام روی زمین را فراگرفته بود) سربرآورد و مطابق بعضی از روایات، نخستین جایی که از زیر آب بیرون آمد و خشک شد و سپس گسترش یافت. سرزمین «مکّه» و بخصوص محلّ «خانه کعبه» بود و لذا مکّه «امّ القری» یعنی مادر همه آبادی‌ها نام گرفت.
آخر ماه ذی القعده، غروب نهمین اختر امامت
سال ۲۲۰ هجری قمری، روز شهادت امام نهم، امام محمدتقی (ع) فرزند بزرگوار امام رضا (ع) است که به زهر «معتصم عبّاسی» در بغداد مسموم و شهید گشت در حالی که بیش از ۲۵ سال از عمر مبارکش نمی‌گذشت.
بدن مطهر آن حضرت را به کاظمین که نزدیک بغداد است آوردند و در کنار جد بزرگوارش امام موسی بن جعفر (ع) به خاک سپردند و انتخاب نام کاظمین بر آن شهر به همین مناسبت است.
اعمال سفارش شده در این ماه
نماز روز یکشنبه، استغفار، شب زنده داری از جمله اعمالی است که در این ماه به آن سفارش شده است.
فضیلت نماز روز یکشنبه: در روز یکشنبه این ماه نمازی با فضیلت بسیار از رسول خدا (ص) روایت شده که مجملش آن است که هر که آن را بجا آورد، توبه اش مقبول و گناهش آمرزیده شود و دشمنان او در روز قیامت از او راضی شوند و با ایمان بمیرد و دینش گرفته نشود و قبرش گشاده و نورانی گردد و والدینش از او راضی گردند و مغفرت شامل حال والدین او و ذرّیه ی او گردد و توسعه‌ی رزق پیدا کند و ملک الموت با او در وقت مردن مدارا کند و به آسانی جان او بیرون شود.
در روایتی روزه در ۲۵ ذی قعده یعنی دحوالارض مثل روزه‌ی هفتاد سال است و در روایت دیگر کفّاره ی هفتاد سال است و هر که این روز را روزه بدارد و شبش را به عبادت به سر آورد از برای او عبادت صد سال نوشته شود و از برای روزه دار این روز هر چه در میان آسمان و زمین است استغفار کند.
غسل و نماز از دیگر سفارشات این روز است که این نماز دو رکعت است در وقت چاشت (ظهر) در هر رکعت بعد از حمد، پنج مرتبه سوره والشّمس بخواند و بعد از سلام نماز بخواند: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، پس دعا کند و بخواند: یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ.
میر داماد رحمه الله در رساله‌ی اربعه ایّام خود در بیان اعمال روز دحو الارض فرموده که: زیارت حضرت امام رضا (ع) در این روز افضل اعمال مستحبّه و از آداب و سنّت های مؤکد است و همچنین زیارت آن حضرت در روز اوّل ماه رجب نیز در نهایت تأکید است.
۷۳۴۲ م / ۷۴۰۸
