به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، انقلاب بوجود آمده در حمل و نقل در قرن بیستم، بشر را نسبت به رابطه مستقیم عدم تحرک با فقر؛ و گسترش ارتباطات با افزایش قابل ملاحظه درآمد آگاه نمود. اما در ادامه این روند و با تغییرات سریع تکنولوژی در عصر اطلاعات و ارتباطات، این سیستم‌های هوشمند حمل و نقل بود که به عنوان یکی از دستاوردهای فن آوری عصر مزبور در این صنعت پدیدار و در تمام امور و زمینه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشورها تأثیر بسزایی بر جا گذاشت. تأثیراتی که ایران را به دلیل واقع شدن در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس و در مسیرهای مهم حمل ونقل بین المللی و وسعت جغرافیایی آن، از جایگاه ویژه ای برخوردار می‌کند. هرچند در سالهای اخیر برنامه‌های توسعه کشور با گسترش راه‌ها و افزایش خطوط ریلی کشور همراه بوده لیکن تا رسیدن به جایگاه اصلی خود متناسب با شرایط روز اقتصادی جهان و بهره گیری کامل از این فرصت، فاصله دارد.
موقعیت سوق الجیشی
از دیرباز ایران به دلیل شرایط اقلیمی و جغرفیایی، مسیر مناسبی برای برقراری ارتباط بین شرق و غرب دنیا بوده است. این موقعیت نه تنها به دلیل شرایط اقلیمی و مناسب آب و هوایی، بلکه به لحاظ شرایط فرهنگی ایران نیز برای سایر جوامع و اقوام جذابیت داشته و از این رو گسترش راه‌های تجارت با ایران نه تنها به لحاظ اقتصادی برای سایرین مهم و ضروری بوده، بلکه به لحاظ ارتباطی و هموار بودن مسیر و وجود امکانات متناسب با زمان، از ویژگی قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده، که این ویژگی کم و بیش و در حال حاضر نیز حفظ شده است. به عنوان مثال مطابق با نتایج جدیدترین تحقیقات، ارسال کالا از طریق کشتی از مسیر دریای سرخ و کانال سوئز به اروپا، نسبت به ارسال کالا از طریق جاده‌های مواصلاتی برای کشورهای شرقی ایران و آسیای میانه موجب می‌شود تا به لحاظ زمانی ۳۰ درصد و به لحاظ هزینه‌های اقتصادی ۲۵ درصد مقرون به صرفه تر باشد.
امکان برقراری ارتباط با آب‌های آزاد از طریق خلیج فارس و دریای عمان در جنوب کشور نکته‌ای است که برای بسیاری از کشورهای آسیای میانه محصور در خشکی به لحاظ استراتژیک ضروری بوده و حمل و نقل کالاهای اساسی از طریق آن و راه‌های ارتباطی ایران، در قیاس با راه‌های هوایی برای آسیای میانه مقرون به صرفه تر است.
حمل و نقل دریایی نقشی غیر قابل جایگزین در تجارت خارجی به ویژه فرا قاره‌ای کشورها دارد و به عنوان ایمن ترین و باصرفه ترین شیوه حمل و نقل انبوه کالا نسبت به سایر شیوه‌های حمل و نقل، از جایگاه کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها برخورد است. وجود راه‌های صعب العبور از هیمالیا در نواحی جنوب آسیای میانه یکی از موانعی است که می‌تواند برای ایران به عنوان یک فرصت اقتصادی جدید تلقی شده و نه تنها سرمایه‌های زیادی را به کشور سرازیر کند، بلکه قدرت چانه زنی کشور در عرصه بین المللی را هم به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد. قرار گرفتن در تنگه استراتژیک هرمز به عنوان مسیر تردد بین المللی انرژی جهان، و تأمین امنیت آن، وجود بندر استراتژیک چابهار در جنوب شرق به عنوان دروازه ورود به آب‌های آزاد و مسیر کشتیرانی مساعد در حاشیه شمالی دریای عمان نمونه‌ای از این فرصت‌های جدی است.
ظرفیت ریلی
بنابر آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی در حوزه اقتصاد حمل و نقل، سهم بخش مزبور در ایران در فاصله سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۶ به طور متوسط هفت و نیم (۵/۷) درصد ارزش افزوده کشور را شامل می‌شود که این میزان در سال ۱۳۹۲ بالاترین سهم را در بخش حمل و نقل به خود اختصاص داده و سهم انبارداری نیز کمتر از یک درصد از ارزش افزوده کشور را در این بخش تشکیل می‌دهد.
حمل ونقل زمینی که خود به دو بخش حمل ونقل جاده‌ای و ریلی تقسیم می‌شود به طور متوسط بیش از هشتاد درصد ارزش افزوده بخش حمل ونقل کشور را شامل می‌شود که بیش از نود درصد ارزش افزوده این بخش در فاصله سالهای ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۶ به حمل و نقل جاده‌ای اختصاص دارد. به بیان دیگر، بخش حمل و نقل ریلی با وجود شبکه تقریباً گسترده آن هنوز کمتر از ده درصد ارزش افزوده بخش حمل و نقل زمینی را شامل می‌شود.
این در حالیست که صنعت حمل و نقل ریلی در ایران طی دوران مختلف، با فراز و فرودهایی همراه بوده و با توجه به موقعیت سوق الجیشی کشور در منطقه، برخوردار بودن از سیستم حمل و نقل ریلی کارآمد در توسعه اقتصادی اجتماعی، نتوانسته تا جایگاه و نقش ویژه ای را ایفا کند. به عنوان مثال علیرغم ارتباط کشورهای آسیای میانه با آب‌های آزاد که از مرزهای شرق و شمالشرق کشور صورت می‌گیرد، ظرفیت ریلی کشور در این مناطق به درستی رخ نداده تا جاییکه دو استان خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان به عنوان معبرهای اصلی ارتباط این کشورها، در حالت بالقوه باقی مانده است.
نظر به اینکه کشور ایران به دلیل استقرار یافتن در مسیر کمربند اقتصادی راه ابریشم قرن بیست و یکم و همچنین موقعیت سوق الجیشی آن در منطقه، گسترش و تکمیل زیرساختهای حمل ونقل ریلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است به همین منظور تناژ بار جابجا شده در سطح بین الملل (واردات و صادرات) به وسیله حمل و نقل ریلی کشور به هیچ وجه در حد پتانسیل کشور نبوده و نیازمند عزم جدی برای افزایش بهره برداری از پتانسیل‌های مزبور است.
ایجاد اشتغال و توسعه شهرها
ازآنجایی که حمل و نقل عمومی ستون فقرات مؤثر در تحرک شهری است، تأمین مناسب حمل و نقل عمومی به شهرها کمک می‌کند پویاتر و رقابتی تر باشند که این به معنای خلق مشاغل بیشتر است.
مشاغلی که در این نوع سرمایه گذاری شکل می‌گیرند، اصطلاحاً مشاغل سبز نامیده می‌شوند. این مشاغل عموماً کمتر از مشاغلی که در بعضی از بخشهای دیگر هستند، از رکود اقتصادی اثر می‌پذیرند. مطابق برنامه زیست محیطی سازمان ملل و سازمان بین المللی کار، مشاغل سبز به کارهایی در زمینه‌های کشاورزی، تولید، تحقیق و توسعه، فعالیت‌های اداری و خدماتی اطلاق می‌شوند که به طور قابل ملاحظه‌ای در جهت حفظ یا بازگرداندن کیفیت محیط زیست کمک می‌کنند. با توجه به ماهیت و رسالت این تعریف، بخش حمل و نقل می‌تواند خالق مشاغل سبز باشد. بنابر گزارشات مرکز پژوهش‌های مجلس، عموم مشاغل ایجادشده در این بخش، به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، ذخیره انرژی و کاهش ازدحام و تراکم جمیعت کمک کرده و بنابراین در حفظ و بازگرداندن کیفیت محیط زیست مؤثر هستند. به همین میزان دور شدن جاده‌های اصلی ترانزیت از شهرها می‌تواند موجب کاهش رونق اقتصادی منطقه و مهاجرت به سایر شهرها باشد. به عنوان مثال با راه اندازی جاده‌های جدید در نواحی مرکزی کشور در اواخر دهه ۶۰، بسیاری از شهرها از جمله نطنز در استان اصفهان رونق و شکوفایی خود را از دست داده، و مهاجرت از این شهر را به میزان زیادی افزایش داد تا جاییکه مطابق با اطلاعات مرکز آمار ایران این شهر در اواخر دهه ۶۰ به دلیل از رونق افتادن مشاغل خدماتی نظیر رستوران‌ها و مراکز خدماتی که ناشی از دور شدن جاده ترانزیت بین المللی تهران به جنوب و جنوب شرق بود، با رشد منفی جمعیت در اثر مهاجرت روبرو شد.
بخش حمل و نقل از بخشهای زیربنایی هر جامعه است. چنانچه مطالعات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که افزایش ده درصدی در هزینه‌های حمل ونقل زیرساختهای ضعیف و ناکارآمد جریان تجاری را به طور متوسط بیست درصد کاهش می‌دهد. به بیان دیگر، کاهش هزینه‌های حمل و نقل می‌تواند در فرایند توسعه یک جامعه نقش اساسی ایفا نماید. نکته‌ای که در صورت توجه به آن می‌توان تأثیرات مهمی در عرصه اقتصادی را با توجه به شرایط ویژه کشور از طریق آن شاهد بود.
نظر شما