وجود عوارض طبیعی مانند تپه‌ها، رودخانه و جنگل‌ها در داخل شهرها از جمله مسائل مهم مدیریت شهری است. این عوارض نقش کلیدی در محیط زیست شهرها داشته و باید در روند توسعه شهرها در نظر گرفته شوند. عوارض طبیعی در حالی که می‌توانند به نقاط قوت و فرصت برای شهرها تبدیل شوند، به همان اندازه می‌توانند تأثیرات مخرب و تهدیدکننده داشته باشند.
تپه‌ها از جمله عوارض طبیعی بوده که جایگاه خاصی از لحاظ توپوگرافی در شهر دارند. آنها برجستگی‌هایی از شهر هستند که با قرار گرفتن در مسیر بادها و تابش خورشید تاثیرات زیادی در شهر داشته و از این جهت می‌توانند نقش منفی یا مثبت را در یک فضای شهری ایفا کنند؛ همچنین تپه‌ها می‌توانند در روابط اجتماعی تاثیرات فراوان داشته و چون سدی، مانع ارتباط گروه‌های اجتماعی اطراف شوند و یا به دلیل کمبود دید و امنیت، تبدیل به بستری ناامن برای شهروندان شوند.
اما با طراحی مناسب می‌توان از تپه‌ها به عنوان پیوندگاه شهر با طبیعت بهره برد و آنها را چون میراثی بازمانده از طبیعت درون شهر برای آموزش کودکان و حفظ ارتباط با طبیعت نگاه داشت. از این رو، در ساماندهی شهرها می‌بایست به جای آنکه به این عوارض طبیعی به عنوان تهدیدی نگریست که موجب انفصال فضاهای شهری، و بستری برای ناامنی می‌شوند، به عنوان فرصتی برای پیوند شهر با طبیعت دید که فضایی همراه با آموزش و فراغت به ارمغان آورده و همچنین از مواهب آنها در محیط زیست شهر می‌توان بهره برد.
ارتفاعات پردیسان در غرب تهران، در حاشیه دامنه کوه‌های البرز قرار داشته و مساحت آن حدود ۳۰۰ هکتار است که یکی از بزرگترین پارک‌های شهری تهران است. این مجموعه تپه‌ها در گذشته مملو از درختان پسته و بادام وحشی بوده و روزگاری قرار بود بزرگترین پارک ایران و دنیا باشد و به محیط‌زیست و فضاهای تفریحی شهر کمک شایانی کند؛ اما به دلایلی؛ این طرح اجرا نشده که تأثیرات منفی زیادی به همراه داشته است. در سال‌های اخیر تصمیمات نادرستی مانند واگذاری این زمین‌ها گرفته شد که اگر این طرح عملی می‌شد، ساختمان‌های پردیسان همچون سدی در مقابل بادهای مطلوب تهران قرار می‌گرفتند و تیر خلاصی برای آب و هوای تهران و آلودگی آن می‌شدند.
در اوایل دهه هفتاد میلادی، مک هارگ به عنوان یکی از بزرگترین معماران منظر در دنیا به همراه همکارانش موفق شدند تا طراحی پارک پردیسان را طی مسابقه‌ای به عهده گیرند. ایده اصلی آنها به تصویر کشیدن ایده تکامل و رسیدن از کل به جز بود. در طراحی این پارک عظیم می‌بایست تمام زیست‌بوم‌ها از توندرا گرفته تا جنگل‌های گرمسیری با تمام تنوع گیاهی و جانوری به نمایش در می‌آمدند. در فرایند طراحی پردیسان به ناهمواری‌ها و مسائل زیست‌محیطی آن توجه بسیار شد و مک هارگ سعی داشت به فرهنگ و معماری ایرانی توجه کافی شود.
نمونه این توجه را می‌توان در طرح چهارباغ پردیسان دید، طرح پارک شامل مسیر پیاده‌روی و یک شبکه مونوریل بود و توجه به ناهمواری‌های پردیسان، محل استقرار اجزای پارک را تعیین کرده است. فضاهای تفریحی پارک شامل زیست‌بوم‌های مختلف، نمایشگاه‌ها، آکواریوم، کتابخانه، مراکز پژوهشی و آموزش‌های بصری و فضاهای اداری و خدماتی بوده است. البته قابل ذکر است که این پارک در زمان طراحی در لبه شهری قرار داشته است. طراحی پارک بر اساس اصول زیست‌محیطی، فرهنگ ایرانی و طبیعت‌گرائی بوده و از یک سو به طبیعت نظر داشته و از سویی دیگر به موقعیت و نقش انسان در طبیعت. یکی از مزایای این طرح پیوند تفریح با آموزش، پژوهش و حفاظت از محیط‌زیست بوده است.
پردیسان طرح بزرگ و پیچیده‌ایست که بنا بود طی ۱۰ سال به انجام رسد. چشم‌انداز طرح این بود که آگاهی ایرانیان را از محیط‌زیست‌شان افزایش دهد و برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌های زیستی ایران را قوام بخشد. طرح پارک با وقوع انقلاب اسلامی ناتمام ماند و فقط در سال ۸۳، موزه جانوران تاکسیدرمی احداث شد. امروزه، بزرگراه‌های اصلی تهران، پردیسان را در بر گرفته‌اند و از امکانات حاضر می‌توان به موزه تنوع زیستی، موزه آب و باغ وحش اشاره کرد.
در سال‌های گذشته، مسئله فروش و واگذاری زمین‌های پارک مطرح شد که با مخالفت شدید دوستداران محیط زیست این طرح عملی نشد. این پارک با واقع بودن درمسیر بادهای غالب غربی، نقش مهمی در تلطیف و خودپالایی هوای کلان‌شهر آلوده تهران دارد. فعالان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که ساخت‌وساز در عرصه آن می‌تواند راه تنفس را برای میلیون‌ها شهروند ساکن این شهر باز هم تنگ‌تر کند. از نظر کارشناسان، فروش و تغییر کاربری اراضی این پارک می‌تواند شلیک تیر خلاص به زیست‌بوم رنجور پایتخت ایران به شمار آید و همچنین تهران را از یک فرصت بزرگ و تکرار ناشدنی در حوزه گردشگری، اکوتوریسم و آموزش محیط‌زیست محروم کند.
نداشتن منابع اقتصادی برای تامین هزینه‌های ساخت و نگهداری، از موانع بزرگ برای ادامه روند پروژه پردیسان بوده‌است. همچنین به دلیل قرارگیری این فضای بی‌دفاع در میان بزرگراه‌ها و عدم وجود دسترسی‌های محلی به پارک، امروزه به فضایی ناامن و محلی برای استقرار بزهکاران تبدیل شده که به عنوان خطری بزرگ برای شهروندان محسوب می‌شود، بنابراین پارک پردیسان به رغم تمامی فرصت‌ها و امکاناتی که می‌تواند برای شهر تهران به ارمغان آورد، امروزه با معضلات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی روبه‌رو بوده و در صورت عدم توجه کافی می‌تواند تهدیدی برای شهر تهران محسوب شود.
نظر شما