مسکن مهر و خانه های فاقد متقاضی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، طبق دیدگاه کارشناسان مسکن مهر به عنوان یکی از بزرگترین پروژه های کشور، چه از نظر حجم مسکن تولیدی و سرمایه مالی عظیمی که در آن هزینه شد و چه به لحاظ تعداد آدم هایی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم در آن درگیر شدند اثرات عمیق سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جامعه بر جای گذاشته است.

یکی از موضوع های مرتبط با مسکن مهر که خیلی مورد توجه قرار نگرفته است کمبود تقاضا برای واحدهای آپارتمانی مسکن مهر در شهرهای کوچک و به ویژه روستا-شهرها است. این مسئله دارای دلایل فرهنگی و اجتماعی است و به همین خاطر راه حل های آن نیز باید از همین جنس باشد.

به دلیل اهمیت موضوع، پژوهشگر ایرنا با دکتر «اسد الله نقدی»، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه شهری گفت وگو کرد.

ازدواج مهمترین دغدغه و مساله خانواده ها

نقدی در ابتدای سخنانش گفت: ما در حال حاضر در ایران در مسائل اجتماعی مانند بالا رفتن سن ازدواج، تأخیر ازدواج و حتی وارد شدن یک گروهی از جوانان به تجرد قطعی رو به رو هستیم طوری که دغدغه بسیاری از مدیران و مسوولین جامعه هم جوانان و مسائل خاص آنها است.

وی در ادامه اظهار داشت: به نظر من در مورد جوانان، مهمترین مساله ای که وجود دارد و درآن مشکلات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به صورت یکجا خودش را نشان می دهد ازدواج و تشکیل خانواده است. دغدغه اصلی در حال حاضر این است که سن ازدواج دارد افزایش پیدا می کند. البته این امر طبیعی است و ما باید بخشی از آن را قبول کنیم. وقتی صنعتی شدن اتفاق می افتد، شاخص هایی مثل سواد و تحصیلات و شهرنشینی بالا می رود. وقتی تساهل و مدارا نسبت به کلمه ازدواج، کلمه مجردی و مناسبات بینا جنسیتی افزایش پیدا می کند، افزایش سن ازدواج و نرخ تجرد قابل پیش بینی و طبیعی است.اما در تکمیل صحبت هایم باید این را هم اضافه کنم که وقتی این پدیده در شهرهای کوچک و حتی در روستاها نیز اتفاق می افتد تبدیل به مساله می شود.

مسکن مهر مکان محور و تقاضا محور نبود

این استاد دانشگاه گفت: از سوی دیگر ما الآن با پدیده مسکن مهر در ایران مواجه هستیم. پدیده ای که شاید یکی از ابرپروژه های عمرانی و شهرسازی در صد سال گذشته بوده است. و این ایده تولید مسکن برای اقشار آسیب پذیر و کم برخوردار مسبوق به سابقه است. اما در این پروژه یک سری ملاحظات را در نظر نگرفتیم. مخصوصاً موضوع نیاز سنجی را ندیدیم. شاید در تهران و برخی دیگر از کلان شهرها برای مدیریت و ایجاد تعادل در بازار مسکن نیاز بوده که دولت وارد موضوع مسکن شود. قبلاً هم چنین اقداماتی توسط دولت تحت عنوان سیاست های پاک در دهه هفتاد و موضوع کوچک سازی و انبوه سازی انجام شده است. مسکن مهر هم نمونه دیگر از این اقدامات بود و در دولت کنونی تحت عنوان مسکن اجتماعی، مسکن کارمندان و غیره سیاستگذاری حوزه مسکن پیگیری شده و می شود.

او عنوان داشت: ولی یکی از مشکلات اساسی در مسکن مهر این بود که خیلی مبتنی بر مکان محوری و تقاضا محوری پیش نرفتیم. بنابر این، چیزی که در عمل رخ داد این بود که پروژه عظیم مسکن مهر را از ابر شهری مانند تهران تا روستا-شهرکوچکی مانند دَمق در شهرستان فامنین استان همدان به یکسان در نظر گرفته و اجرا کردیم. خوب، در عمل چه اتفاقی افتاد، به دلیل یک سری مسائل فرهنگی و اجتماعی مربوط به آپارتمان نشینی، تقاضا در شهرهای کوچک و روستا-شهرها خیلی بالا نبود در نتیجه، هم اکنون خیلی از واحدهای مسکونی در چنین مکان هایی بدون متقاضی باقی مانده است.

مسکن ابرچالش مسئله ازدواج

استاد دانشگاه بوعلی گفت: در بحث ارتباط بین مسکن و ازدواج نکته ای وجود دارد و آن هم این است که برای خیلی از زوج های جوان امکان خرید خانه به صورت یکجا وجود ندارد. از سویی در فرهنگ ما ایرانی ها، صاحبخانه شدن یک ارزش است. آرزوی هر کسی است که برای خودش خانه ای داشته باشد از زوج های جوان تا مهاجران روستاشهری که در شهرها زندگی بهتری را جستجو می کنند. هر خانواده ایرانی در کنار خوشبخت شدن بچه هایش آرزوی صاحب خانه شدن آنها را نیز می کند. به علاوه، یکی از مهمترین دلایل در عدم تمایل و رغبت جوانان به ازدواج مشکل مسکن است. البته درست است که شایداین امر در مورد همه جوانان صادق نباشد، اما تعداد آنهایی که مشکل مسکن ندارند و به نوعی برخوردار بوده و دستشان به دهنشان می رسد تمایلی به ازدواج ندارند بسیار کم است. اکثریت جوانان خواهان ازدواج هستند و برای این اکثریت مساله مسکن مهمترین موضوع است. درواقع در جامعه اگر مردم مسکن داشته باشند بقیه نیازهای خود را به صورت راحت تری برآورده می کنند و یا حتی به نوعی با سایر کمبودهای کنار می آیند. درواقع، مسکن ابرچالش تشکیل خانواده است.

جوانانی که قصد ازدواج دارند در اولویت هستند

نقدی اظهار داشت: از طرف دیگر ما پروژه ای اجرا کرده ایم به نام مسکن مهر که بخش قابل توجهی از آن، به ویژه در شهرها و روستاشهرهای کوچک بلا استفاده مانده و متقاضی ندارد. حتی در برخی از شهرها مانند شهرهای کوچک استان همدان متقاضی نداشته و در حال فرسوده شدن است. حالا برای اینکه ترغیب واقعی رخ دهد باید دولت با حمایت بخش خصوصی و به ویژه خیرین و بنیادهای فرهنگی و اقتصادی مانند بنیاد مستضعفان، آستان قدس رضوی و غیره و خیرین مستقل فردی و متولیان مسکن به این موضوع ورود پیدا کنند، و به شکل اجاره به شرط تملیک بسیار بلند مدت، که برای نگهداری آن در ساکنان ایجاد تعلق هم بکند به متقاضیان واجد شرایط واگذار شود. رویکرد اصلی و پیشنهادی بنده این است که مسکن مهر مشروط بشود به جوانانی که قصد ازدواج داشته باشند.

جهیزیه موضوعی کلیدی و بازدارنده در ازدواج

این متخصص حوزه مسائل اجتماعی و شهری گفت: نکته دیگر به تجهیز و مبله کردن مسکن های مهمر بدون متقاضی مربوط است. یعنی از طریق خیرین و بنیادهای یاد شده در حد شروع یک زندگی اولیه تجهیز و مبله شود. یعنی چند قلم اصلی مورد نیاز زندگی اولیه مانند یخچال و غیره تأمین شود. یک زمانی می گفتند که اجاره نشینی خوش نشینی است، اما به طور قطع امروز دیگر چنین نیست. برای طبقه پایین موضوع جهیزیه موضوعی کلیدی، بازدارنده و حیاتی و بسیار مهم است. فشارهای اقتصادی سنگینی بار جهیزیه را بر دوش خانواده ها سنگین تر کرده است. ما الآن خانواده هایی داریم که دخترشان چند سال در انتظار تکمیل جهیزیه باقی می ماند. البته بخشی از این موضوع ناشی از فرهنگ غلط چشم و هم چشمی است و بخشی نتیجه ضرورت های زندگی است.

اجاره به شرط تملیک: یک تیر و چند نشان

نقدی اظهار داشت: به نظر من با تجهیز اولیه و اجاره بسیار سبک به شرط تملیک در بلندمدت می توان با یک تیر چند نشان اقتصادی، اجتماعی و غیره زد. مسکن مهر فاقد متقاضی به جریان زندگی شهری وارد می شود. برای واجب ترین گروه اجتماعی، یعنی جوانان استفاده می شود. به علاوه، موضوع ازدواج به شکل واقعی و نه به شیوه شعاری حل و فصل می شود. الآن با میزان وام هایی که برای ازدواج در نظر گرفته اند تشکیل زندگی یا اجاره کردن خانه حتی در حاشیه ۸۰ درصد شهرهای ما ممکن نیست. البته باید برای جوانان شروط دیگری هم گذاشته شود، چون همواره امکان سوء استفاده وجود دارد.

وی در پایان گفت: البته یادآوری این نکته ضروری است که بخشی از مسکن مهر توسط تعاونی ها و بخش خصوصی ایجاد می شود. با وجود این، روی صحبت من با دولت بوده و آن بخش از مسکن مهر مورد نظر است که دولتی به شمار می رود. بدین ترتیب، مبله کردن و واگذاری مسکن مهر دولتی به جوانان ازدواج کرده از چند جهت می تواند دغدغه ها و مشکلات آنها، به ویژه از نظر جابجایی های ناشی از زندگی مستأجری و غیره را حل کند.