آوای «قره‌خروس» بر بلندای جنگل‌های ارسباران

به گزارش ایرنا، «قره خروس قفقازی» (سیاه خروس) در ایران، از کمیاب‌ترین گونه‌های پرندگان است و فقط در منطقه حفاظت شده ارسباران (شمال آذربایجان) زندگی می‌کند؛ زیستگاه این پرنده در حدود ۱۰ هزار هکتار داخل منطقه حفاظت شده ارسباران و ۲۰ هزار هکتار خارج از منطقه حفاظت واقع شده و در ارتفاعات حدود ۲ هزار متری زندگی می‌کند و به جز فصل بهار که تظاهرات جنسی آنها در فضای باز جنگل قابل رؤیت می‌باشد، مشاهده آنها در مواقع دیگر سال به ندرت امکان‌پذیر است.

بر اساس اسناد تاریخی، نخستین بار در سال ۱۳۵۲، حضور یک پرنده سیاه بزرگ در جنگل‌های کوهستانی کلیبر گزارش شد و به دنبال آن، چند مشاور خارجی وقت سازمان حفاظت محیط زیست، از جمله دکتر اسکات آمریکایی، از منطقه دیدن کردند؛ آن بازدید مشخص کرد این پرنده، سیاه خروس قفقازی است و تا آن زمان کسی نمی‌دانست که این گونه در ایران هم وجود دارد و تاکنون نیز سکونتگاه دیگری برای این پرنده در ایران ثبت نشده است.

وجود چنین شرایطی، اهمیت تلاش برای صیانت از این گونه جانوری به عنوان یک داشته باارزش را دوچندان می‌کند؛ از همین روست که اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز با وجود امکانات ناچیز برای حفظ و ادامه حیات و زادآوری «قره خروس قفقازی» می کوشد.
معاون محیط طبیعی حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در این خصوص به ایرنا گفت: قره خروس یا سیاه خروس به عنوان نماد محیط زیست این استان در سطح کشور معرفی شده است، چون تنها در جنگل‌های ارسباران زیست می‌کند.

میرمحسن حسینی قمی اظهار کرد: از این گونه در معرض تهدید انقراض در منطقه حفاظت شده ارسباران به خوبی حمایت می‌شود و قره خروس در سایه این اقدامات، وضعیت خوبی دارد اما همچنان خطر انقراض این گونه را تهدید می‌کند به خصوص که زیستگاه آن در مناطق معدنی جنگل‌های ارسباران واقع شده است.

وی افزود: معرفی این گونه به عنوان نماد محیط زیست آذربایجان شرقی موجب شده که توجه بیشتری به سیاه خروس شود و استان نیز در برنامه‌های آموزشی برای جوامع محلی در اولویت قرار گیرد.

رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: عمده قره خروس‌های ساکن در آذربایجان شرقی در تعرضات معدنی حذف شدند، اما در مناطق حفاظت شده به حیات خود ادامه می‌دهند.

داود غنی پور گفت: زیستگاه این پرندگان نادر محدود و آخرین حد جنگل‌های ارسباران، سکونتگاه‌های آنهاست؛ تعداد این پرندگان نادر و در معرض خطر انقراض اکنون در آذربایجان شرقی ۱۵۰ تا نزدیک ۲۰۰ بال تخمین زده می‌شود.

وی افزود: این گونه پرندگان سیاه بزرگ، فقط در ۲ هفته فصل تظاهرات جنسی در بهار قابل مشاهده هستند و به همین دلیل تخمین و سرشماری آنها دشوار است، زیرا در زیستگاه‌های جنگلی و مرتعی و ارتفاع حدود ۲۲۰۰ متری ساکن هستند.

غنی پور ادامه داد: قره خروس همچنان در فهرست قرمز سازمان ملل نیز جای دارد، اما جزو گونه‌هایی است که وضعیت زیستی آن به حد «کمترین نگرانی» در سطح بین الملل ارتقا یافته، اما این گونه کمیاب در ایران همچنان در معرض خطر انقراض قرار دارد.

وی با بیان اینکه این پرنده زیبا سالانه در فصل بهار و نیمه اردیبهشت ماه سه تا چهار تخم می‌گذارد و به دانه خواری و حشره خواری می‌پردازد، گفت: سیاه قوش و پرندگان شکاری عمده دشمن طبیعی این پرنده هستند و تعلیف علف خواران و دام و تخریب زیستگاه دیگر دشمن زیست محیطی سیاه خروس است.

وی همچنین یادآوری کرد: بخشی از زیستگاه قره خروس در حوالی معدن مس سونگون شهرستان ورزقان قرار دارد که موجب تخریب زیستگاه این پرنده کمیاب شده، بر این اساس طرح‌های توسعه مس به لحاظ زیست محیطی رد شده است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ورزقان نیز گفت: دیزمار، منطقه‌ای حفاظت شده در دل جنگل‌های ارسباران به وسعت ۶۴ هزار هکتار در محدوده شهرستان‌های خداآفرین، جلفا و ورزقان و متصل به پارک ملی زاگاتای جمهوری‌های ارمنستان و آذربایجان است که از نظر حفظ و تکثیر جانوران وحشی و احیای گیاهان دارای اهمیت خاص می‌باشد و زیستگاه قره خروس قفقازی است.
عباس نصیری با اشاره به اینکه زیستگاه قره خروس، محدوده‌ای گسترش یافته در خاک ایران و جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان نیز است، ادامه داد: محدوده مشخص و اعلام شده زیستگاه این گونه کمیاب در خاک کشورمان با مدیریت اداره حفاظت محیط زیست ورزقان، حفاظت و صیانت می‌شود.

جنگل‌های ارسباران به لحاظ اهمیت و جایگاه مهم خود به عنوان زیستکره در سال ۱۳۵۶ شمسی در یونسکو ثبت شده و در حدود ۱۸۰ هزار هکتار وسعت دارد که ۴۵ هزار هکتار از آن در محدوده شهرستان ورزقان قرار گرفته است.

قره خروس از نظر قوانین و مقررات محیط زیست کشور جزو گونه‌های در معرض انقراض و از نظر بین المللی در معرض تهدید محسوب شده و بر این اساس شکار ممنوع می‌باشد؛ به رغم اهمیت گونه‌های جانوری و گیاهی در کشورهای مختلف جهان قره خروس به عنوان یک گونه‌ی در حال انقراض تاکنون به نحو شایسته مورد توجه نبوده و تحقیقات انجام شده در مورد آن بسیار نا چیز می‌باشد.

این گونه جانوری در دهه ۱۹۶۰ میلادی زمانی که درک اسکات (drek scott) کتاب پرندگان ایران را با مساعدت بخش محیط زیست یونسکو منتشر کرد شناخته شد. متخصصان محیط زیست در آن زمان سیاه خروس را در محدوده‌ای از جنگل‌های ارسباران یافتند. محیط بانان و شکارچیان محلی آماتور وجود سیاه خروس را در نقطه‌ای از منطقه‌ی حفاظت شده کلن و دوغرون تأیید کردند.

برای رسیدن به کلن باید از کلیبر مسیری به طول ۳۰ کیلومتر به سمت این کوه ۲۶۰۰ متری پیمود. بلندی‌های کوه کلن و دوغرون دربردارنده آخرین نمونه‌های جنگل‌های بلوط و افرا واورس ناحیه‌ی شمال غربی ایران است که حفاظت از آن کمال اهمیت را داراست.

گزارش: پیمان پاکزاد

۳۰۹۳/‏۵۱۸