رد پای کوسه‌ها در روغن لنج تا کاسه سوپ

کوسه‌ماهیان یکی از جالب‌ترین آبزیان دریایی هستند که در دنیا بیش از ۳۸۵ گونه دارند، به نظر می‌رسد که کوسه‌ماهی‌ها قبل از دایناسورها، فرمانروای آبها بوده‌اند و از ۴۰۰ میلیون سال پیش تا به امروز زندگی می‌کنند، این حیوانات جزو آبزیان بزرگ هستند و قدرت شنوایی بسیار بالایی دارند اما در چند سال اخیر جمعیت آنها به علت صید بی‌رویه و قاچاق بسیار کاهش یافته است.

بر همین اساس از دهه ۱۹۹۰ فعالیت‌های موسسات حامی حقوق حیوانات و مجامع فعال در زمینه محیط‌زیست، برای توقف کشتار بدون حد و مرز کوسه‌ها آغاز شد و در شهریورماه ۱۳۹۳ در بانکوک قانون حمایت از آنها مورد موافقت قرار گرفت.

تحقیقات صورت گرفته نشان می‌دهد ۹۲ زیرگونه از ۷ خانواده از کوسه‌ماهیان در خلیج‌فارس، تنگه هرمز و بخشی از دریای عمان وجود دارند که کوسه‌های درنده، کوسه گربه ماهیان، کوسه ماهیان سر چکشی، کوسه کولی کَر، کوسه ماهیان شکاری و کوسه ماهیان گورخری از جمله این ۷ خانواده هستند که بیشتر آنها در خطر انقراض قرار دارند.

البته برای اهمیت دادن بیشتر به موضوع حفاظت از کوسه‌ها، جامعه جهانی، ۱۴ جولای مصادف با ۲۳ تیرماه را روز «آگاهی از کوسه» نامگذاری کرده است اما به نظر می‌رسد که فقط نامگذاری یک روز برای این گونه‌های ارزشمند کافی نیست بلکه باید یک اجماع کلی در کنار قوانین سختگیرانه به کمک این آبزیان بزرگ آید که در این راستا قوانین زیادی در دنیا از جمله ایران وضع شده است، سازمان حفاظت محیط زیست طی مصوبه شماره ۳۸۰/ ۳۸۱ صید کوسه‌های خلیج فارس و دریای عمان را که در سال‌های اخیر به دلیل کاهش چشمگیر جمعیت و صید بی‌رویه در خطر انقراض قرار گرفته‌اند، ممنوع اعلام کرده و مفاد این مصوبه را به سازمان شیلات و بهره‌برداران اعلام کرده است.

آمارهای رسمی و مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که سالانه میلیون‌ها کوسه در گوشه و کنار جهان شکار می‌شود و بخش عمده‌ای از این شکار با هدف تجارت پرسود باله آنها در شرق آسیا انجام می‌شود که در نهایت سر از کاسه‌های سوپ در می‌آورند، به گزارش مرکز جهانی حفاظت از کوسه‌ها (Global Shark Conservation)، این حیوان معمولاً به جهت داشتن باله‌های مخصوصی که در آشپزی و برای درست کردن نوعی سوپ کاربرد دارد، شکار می‌شود.

براساس قوانین بین‌المللی شکار کوسه‌ها بدون داشتن مجوز، غیرقانونی بوده و پیگرد داشته و همچنین فروش گوشت و باله‌های این حیوان نیز ممنوع اعلام شده است. این قانون که چند سال پیش در جلسه کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در خطر انقراض (CITES) در تایلند مورد موافقت کشورهای مختلف قرار گرفت، به تمامی کشورها ابلاغ شد و اجرای آن الزامی است. تمامی این موارد در حالی عنوان می‌شود که طی سال‌های اخیر کشتن کوسه‌ها برای استفاده از باله‌هایشان و سایر بخش‌های بدنشان افزایش زیادی داشته و متاسفانه کشتار و صید بی‌رویه، خطر انقراض اینگونه موجودات اقیانوسی را تهدید می‌کند.

برابر قوانین جمهوری اسلامی ایران، صید، حمل، خرید و فروش انواع کوسه‌ماهیان چه با هدف صید اصلی و ضمنی ممنوع بوده و متخلفین به مراجع قضایی معرفی خواهند شد و صیادان باید توجه داشته باشند که صید ضمنی کوسه را به اسکله منتقل نکنند.

البته با تمام این قوانین صیادان غیر مجاز راه‌های زیادی برای دور زدن قانون دارند از جمله اینکه اگر گرفتار شوند می‌گویند که کوسه‌های صید شده، صید «ضمنی» هستند نه هدف، صید ضمنی یعنی اینکه در حین صید هدف کوسه‌ها در تورهای آنها گرفتار شدند در واقع یعنی اینکه این کوسه‌ها به عنوان هدف صید نشده‌اند بلکه تصادفی در تورهای صیادی، گرفتار و صید شدند که اثبات خلاف این ادعا نیز کار بسیار دشواری است که جزو وظایف سازمان شیلات محسوب می‌شود.

علاوه بر این در گذشته از روغن کوسه کولی‌کَر برای لنج‌ها استفاده می‌کردند که این مساله موجب صید بی‌رویه آنها شده بود و اکنون این گونه جزو معروف‌ترین و در معرض خطرترین گونه کوسه‌ماهی در خطر انقراض است.

مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریای سازمان حفاظت محیط زیست روز یکشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا افزود: کوسه‌ماهیان از خانواده ماهیان غضروفی هستند که در سطح بالای زنجیره غذایی قرار دارند و فواید و خدمات اکولوژیک بسیار زیادی به اقیانوس‌ها از جمله آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان می‌دهند.

داوود میرشکار افزود: ۷ خانواده از کوسه‌ماهی در خلیج‌فارس و دریای عمان وجود دارد که ۹۲ زیر گونه آنها در آب‌های خلیج‌فارس، تنگه هرمز و بخشی از دریای عمان شناسایی شده‌اند، اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت IUCN برای حمایت از کوسه‌ماهیان گروه ویژه‌ای دارد که سعی می‌کنند در کل دنیا از این آبزیان حمایت کنند.

وی گفت: کوسه‌های درنده، کوسه گربه ماهیان، کوسه ماهیان سر چکشی، کوسه کولی کَر، کوسه ماهیان شکاری و کوسه ماهیان گورخری از جمله ۷ خانواده‌ای هستند که در خلیج فارس وجود دارند و ۱۲ گونه زیرمجموعه آنها هستند.

میرشکار ادامه داد: ۱۲ گونه از کوسه‌ماهیانی که در خلیج‌فارس و دریای عمان هستند در فهرست سرخ IUCN قرار دارند و جزو گونه‌های در خطر انقراض محسوب می‌شوند، مهم‌ترین تهدیدات آنها صید و صیادی است، متاسفانه کوسه‌ها طی سال‌های گذشته به دو شکل «ضمنی» و «هدف» صید می‌شوند، در برخی گزارش‌هایی که از سواحل جنوبی کشور داشتیم کوسه‌ماهیان به صورت هدف برای مصارف خوراکی صید صورت می‌گیرد که کوسه کولی‌کَر و سر چکشی در فهرست سرخ قرار دارند.

وی با اشاره به اینکه برآورد جمعیتی از کوسه ماهیان ندارند، گفت: حتی از میزان صید آنها نیز آماری در دست نیست و فقط سازمان شیلات تنها آماری از صید ضمنی آن‌هم از برخی نقاط دارد اما صید غیر مجازی که به صورت هدف صورت می‌گیرد در آمارها نمی‌آید که متاسفانه میزانش هم کم نیست.

مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریای سازمان حفاظت محیط زیست افزود: اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت ( IUCN) و کنوانسیون گونه‌های مهاجر ( CSM ) از کوسه‌ها حمایت می‌کنند که در این راستا کوسه‌ماهیان را به ۶ گروه طبقه‌بندی کرده‌اند و بر اساس ویژگی‌های زیستی آنها کارهای تحقیقاتی انجام می‌دهند.

وی اظهار داشت: یکی از معروف‌ترین و در معرض خطرترین گونه کوسه ماهی در خطر انقراض، گونه کوسه «کولی‌کَر» است که بهره‌برداری‌های ناپایدار و بیش از حد از این گونه باعث شد تعداد آنها در دنیا از جمله ایران بسیار کم شود.

میرشکار درباره میزان جریمه صید کوسه‌ها گفت: جریمه فعلی صید انواع کوسه، ۳۰ میلیون تومان است که به دلیل مبلغ بالای آن، صیادان از زیر بار آن شانه خالی می‌کنند بنابراین مبلغ سه میلیون تومان را پیشنهاد دادیم که منتظریم تا در جلسه شورای عالی محیط زیست مطرح و نتیجه‌گیری شود، البته جریمه کوسه کولی‌کَر به دلیل در معرض خطر جدی بودن این گونه، همان مبلغ قبلی باقی خواهد ماند.

وی در پاسخ به اینکه آیا سه میلیون تومان برای این گونه ارزشمند، جریمه کمی نیست، گفت: متاسفانه گاهی پیش می‌آید که یک کانتینر کوسه صید کشف می‌شود که مثلاً میزان جریمه آن سه میلیارد تومان محاسبه می‌شود و برای اینکه فرد خاطی از زیر بار این میزان جریمه خلاص شود ادعا می‌کند که صید ضمنی بوده، حال چگونه ثابت کنیم که نبوده؛ صید ضمنی جریمه ندارد چون می‌گویند در تورهای ما گرفتار می‌شوند و کاری هم نمی‌شود کرد مگر اینکه سازمان شیلات کاری کند.

مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریای سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: متاسفانه کوسه‌ها را برای باله‌هایشان شکار می کنند تا از آن نوعی سوپ تهیه کنند و صیدهای غیرمجازی که اکنون در آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان صورت می‌گیرد برای همین منظور است.

وی درباره احکام شرعی مصرف گوشت کوسه گفت: طبق آخرین استفساریه که سازمان شیلات داشته، خوردن گوشت کوسه در بازار اهل تشیع حرام است اما اهل تسنن و برخی کشورها مصرف می‌کنند، همچنین در گذشته از روغن کبد کوسه ماهی کولی‌کَر برای لنج‌ها استفاده می‌کردند.