اختراع فن چاپ در حقیقت به قرن‌ها پیش از گوتنبرگ، که نامش به عنوان مخترع چاپ در تاریخ به ثبت رسیده باز می‌گردد.
حروف دستی و حروف قلعی که پس از آنها به کارآمد، هیچیک رواج نیافت و برعکس حروف چوبی متداول شد. تا اینکه در سال ۱۴۴۰ گوتنبرگ ظاهراً بدون اطلاع از اقدام چینی‌ها، حروف قابل انتقال را اختراع کرد.
حروف متحرک را چینی‌ها اختراع کردند، ولی گوتنبرگ که حرفه اش زرگری بود، آلیاژ مناسب برای ریخته گری حروف را از سرب و آنتیموان به دست آورد و سپس نسبت هر یک از این دو فلز را به گونه‌ای انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند.
سرانجام برای مرکب چاپ هم فرمول مناسبی پیدا کرد و خلاصه با رفع موانع و حل مشکلات عمل چاپ را میسر و اجرایی کرد.
به طور تقریبی ۲۰ سال پس از نخستین تلاش‌های گوتنبرگ در امر چاپ، این صنعت با استفاده از سطوح برجسته در ونیز، فلورانس، پاریس و لئون در حدی مختصر و محدود رواج یافت.
اما دستگاه چاپ گوتنبرگ، به علت هزینه‌های بسیار زیاد فقط برای ثروتمندان قابل دسترسی بود و به همین دلیل تا مدت‌های طولانی استقبال چندانی از آن نشد.
۳۰۰ سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، نمایشنامه نویس آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدر، چاپ سنگی یا لیتوگرافی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد.
اما چاپ در ایران به پنج قرن پیش از میلاد یعنی زمان هخامنشیان و مهرهای سلطنتی می‌رسد که برای تأیید احکام و فرمان‌های حکومتی از آنها استفاده می‌کردند.
نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفویه باز می‌گردد که کشیشان ارامنه در جلفای اصفهان با آن تعدادی دعا و ذکرهای مسیحی را چاپ کردند.
در دوره حکومت نادرشاه افشار به گزارش دو سیاح خارجی جزوه‌هایی به لاتین و عربی در ایران چاپ و پخش شد. اما این در دوران ولایت عهدی عباس میرزای نایب السلطنه است که صنعت چاپ در ایران به‌طور جدی آغاز شده و شکل می‌گیرد. زمان فتحعلیشاه قاجار، عباس میرزا به دلیل استقرار حکومتش در تبریز و نزدیکی‌اش با عثمانی با برخی از صنایع آن دیار آشنا شد؛ بدین ترتیب او بنای نخستین چاپخانه‌ای را گذاشت که در ایران، به زبان فارسی و با روش چاپ سربی، به نشر کتاب پرداخت.
چاپ در ایران از ۱۳۵۷ به این سو به طور کلی بر اثر چند عامل از جمله افزایش عناوین کتاب و نشریه، برداشته شدن ممیزی، گسترش آموزش چاپ، ورود تجهیزات و فنون جدید چاپ به ویژه استفاده از رایانه و شبکه‌ها و نظام‌های رایانه‌ای که انقلابی در اطلاعات و ارتباطات در سطح جهانی به بار آورد و توسعه دانشگاه‌ها و آموزش عالی روند رو به رشدی را آغاز کرد.
صنعت چاپ در ایران و به ویژه در حوزه‌های فرهنگی نقشی مهم و تعیین کننده دارد و از اینرو باید مانند یک صنف فرهنگی به آن نگاه کرد و توجه داشت.
اما اهالی این صنف این روزها و در گیرودار مشکلات و مسائل اقتصادی ایجاد شده در کشور، تشدید تحریم‌ها علیه ایران و نوسانات نرخ ارز و دلار در کشور حال و روز خوبی ندارند و با مشکلات زیادی در بخش‌های بازرگانی، تولید و مصرف دست به گریبان هستند.
نوسانات نرخ ارز صنعت چاپ را بیمار کرد
مدیرعامل شرکت مبین تک که در حوزه ماشین آلات چاپ دیجیتال فعالیت دارد درباره مشکلات حوزه چاپ در کشور می‌گوید: این روزها مشکلات این صنف در دو حوزه بازرگانی و واردات و نیز تولیدات داخلی ماشین آلات چاپ خود را به خوبی نشان داده است.
مجتبی نیکنام در گفت و گو با ایرنا افزود: فعالان این صنف برای به روز نگه داشتن صنعت چاپ در کشور ناچار باید یا ماشین آلات پیشرفته و یا قطعات آن را وارد و در کشور به ساخت ماشین آلات چاپ بپردازند.
وی با اشاره به اینکه نوسانات قیمت ارز باعث شده هزینه‌ها به شدت افزایش یابد و در عمل وارد کردن دستگاه‌ها به صرفه نباشد اظهارداشت: قیمت‌ها در حوزه چاپ بالا رفته و مشتریان توانایی خرید ندارند.
این فعال حوزه چاپ بر کاهش قیمت دلار نسبت به ماه‌های قبل اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در چنین شرایطی واردکننده ای که سه تا چهار ماه زمان می‌برد تا دستگاه خود را وارد کند چهارماه قبل با دلار به طور مثال ۱۵ هزار تومان دستگاه را خریداری کرده و اکنون که دستگاه به کشور وارد شده و دلار کاهش چندهزار تومانی داشته است باید آن را با ضرر به فروش برساند.
وی این شرایط نابه سامان را یکی از دلایل بی رونقی بخش بازرگانی حوزه چاپ در زمان حاضر بیان کرد.
نیکنام اضافه کرد: امکان ساخت دستگاه‌های چاپی با ساختار ساده و قدیمی در ایران وجود دارد ولی ساخت همین دستگاه نیز نیازمند واردات ۸۰ درصد قطعات از خارج است و برای خرید و ورود آنها با نوسان قیمت ارز در کشور مشکل ایجاد می‌شود بنابراین تمام مشکلاتی که برای بازرگانان صنعت چاپ وجود دارد برای تولیدکنندگان داخلی نیز به وجود می‌آید.
مدیرعامل شرکت مبین تک، حوزه چاپخانه داری و تهیه مواد اولیه را هم بدون مشکلات ندانست و گفت: مواد اولیه چاپ مثل جوهر و مدی چاپ هم افزایش قیمت داشته و بسیار گران شده و مشتریان چاپخانه‌ها دیگر رغبتی برای انجام فعالیت‌های چاپی ندارند.
وی تصریح کرد: در یک کلام باید گفت صنعت چاپ در ایران از بازرگانی تا تولید داخلی و چاپخانه داری و مشتری نهایی به دلیل این نوسانات قیمت دلار و کمبود کالا در بازار، هیچیک برای فعالیت تمایلی ندارند و برایشان به صرفه نیست.
این فعال حوزه چاپ که در هر سه بخش بازرگانی، تولید و چاپخانه داری دستی برآتش دارد از نبود هیچگونه یارانه دولتی در بخش چاپ و چاپخانه داری گفت و از مسؤولان خواست تسهیلات ویژه ای برای صنف چاپ قائل شوند زیرا این صنف از قدیم به صنف فرهنگی معروف بوده است.
وی آرزوی همه اهالی صنف چاپ را ثبات نرخ ارز حتی در شرایط بالای قیمت بیان می‌کند و می‌افزاید: در سال ۹۷ نسبت به سال قبل مشتریان ما حدود ۶۰ درصد کاهش داشت و فروش یک سوم شد و در سال ۹۸ نیز تاکنون نسبت به سال قبل حدود ۴۰ درصد کاهش مشتری داشته ایم.
وی که ۱۳ سال سابقه فعالیت در حوزه چاپ دارد خاطرنشان کرد: اگر برای واردکنندگان ارز نیمایی و برای کسی که می‌خواهد فعالیت تولیدی انجام دهد ارز مناسب قرار دهند که بتواند با قیمت مناسب قطعات را وارد و در کشور دستگاه چاپ تولید کند خیلی بهتر است ولی در عمل اکنون واردکننده و تولیدکننده هر دو باید دلار را با یک قیمت بخرند.
نیکنام تاکید کرد: هم بالا رفتن و هم پایین آمدن قیمت دلار باعث می‌شود که فعالان حوزه چاپ قدرت ریسک نداشته باشند.
قوانین دست و پاگیر گمرکی بلای جان اهالی صنعت چاپ
مدیرفروش شرکت رایا شقایق که در زمینه فروش مواد اولیه و تولید دستگاه‌های چاپ لارج فورمت فعالیت دارد می‌گوید: چون ما در رأس زنجیره صنعت چاپ یعنی تأمین کننده مواد اولیه هستیم به طور قطع با مشکلات دست و پاگیر گمرک و واردات کالاها روبه رو هستیم.
نوید عطارزاده از تعرفه‌ها و بخشنامه‌هایی که هر روزه تغییر می‌کنند گلایه کرد و افزود: مسیرهای غیرقانونی که ناخودآگاه پیش پای واردکنندگان ایجاد می‌شود تا کالاهای مصرفی دارای تاریخ انقضای خود را زودتر از گمرک ترخیص کنند و هزینه‌های گزافی که روی دست واردکنندگان گذاشته می‌شود این صنعت را دچار مشکل کرده و بر قیمت تمام شده کالا تأثیر منفی دارد.
وی تصریح کرد: یک سرمایه گذار، تولیدکننده و بازرگان به دلیل نوسان ارزی در کشور هیچ برنامه ریزی حتی کوتاه مدت هم نمی‌تواند انجام دهد، اگر کارآفرین باشد که بدتر از همه و تلاشی که سال‌ها انجام داده در نوسان یک شبه دلار از بین می‌رود.
این مدیر فروش با اشاره به اینکه در بحث چاپ دیجیتال هیچ یارانه‌ای به فعالان این حوزه پرداخت نمی‌شود و نگاه حمایتی از سوی دولت به این صنف نشده است اضافه کرد: برعکس در بحث‌های تعرفه‌ای و غیرتعرفه ای که در گمرک و واردات کالا برای ما ایجاد می‌کنند کار را هر روز برایمان دشوارتر می‌کنند.
وی بحث ثابت نگه داشتن نرخ ارز را سیاسی و فرا اقتصادی دانست و افزود: افراد دارای صلاحیت و تخصص در این خصوص باید اظهار نظر کنند ولی در وضع قوانینی که یقه تولیدکنندگان و واردکنندگان را می‌گیرد، ما هر روز با داستان‌های جدیدی در گمرک روبه رو هستیم که واردات را برای ما سخت و سخت‌تر می‌کند.
عطارزاده این موضوع را زمینه سازی بالا رفتن هزینه تمام شده کالاها و مواد اولیه چاپ می‌داند و می‌گوید: زمان مناسبی که باید کالا به دست تولیدکننده و مصرف کننده برسد متأسفانه نمی‌رسد.
مدیر فروش شرکت رایا شقایق که در حوزه نساجی، عفاف و حجاب و چاپ روسری و پوشاک نیز فعالیت دارد اظهار داشت: خوشبختانه به دلیل بالا رفتن نرخ ارز واردات در این حوزه کاهش یافته و نزدیک به صفر شده است و این فرصتی بسیار مناسب و بکر برای تولیدکنندگان است تا بتوانند با حداقل سرمایه و بیشترین ارزش افزوده کارآفرینی کنند ولی به دلیل مشکلات ذکرشده روز به روز این تعداد کمتر و کارخانه‌های تولیدی بسته می‌شوند که همه آنها به دلیل نبودن یک نظام اقتصادی منسجم و منظم است.
وی تاکید کرد: موضوعی که روز به روز صنعت چاپ کشور را نابود می‌کند ندانم کاری بعضی مسؤولان بالادست و برخی قوانین بی ربط و نامربوطی است که متأسفانه سد راه برنامه ریزی و سرمایه گذاری در این حوزه است.
استقبال از کالاهای چاپی بسیار کاهش یافت
مدیرعامل چاپ همرنگ که در زمینه کارت عقد و عروسی فعال است مشکل بزرگی که در حوزه چاپ کارت عروسی وجود دراد را تهیه کاغذ کارت عروسی برشمرد و گفت: کاغذ کارت‌های عروسی باید فانتزی باشد که به طور معمول در ایران تولید نمی‌شود و باید وارد شود و در شرایط کنونی تحریم‌ها علیه ایران و به دلیل لوکس بودن آن، وارد نمی‌شود.
سید محسن کشفی در گفت و گو با ایرنا بیان کرد: بنابراین ناچار به استفاده از کاغذهای داخلی و یا کاغذهای تحریر هستیم که رقابت با کارت‌های خارجی را از بین برده زیرا کیفیت این کاغذها و چاپ روی آن هردو پایین است.
وی بیان کرد : تولید کاغذهای داخلی هم مشکلات مربوط به خود را دارد برای مثال کیفیت تولید کارخانه در هفت تپه مشکل دارد.
وی درخصوص اختصاص ندادن یارانه‌های دولتی به این بخش از صنعت چاپ گفت: اکنون به انتشاراتی‌ها هم به سختی یارانه دولتی پرداخت می‌کنند چه برسد به تولیدکنندگان کارت‌های عروسی.
این تولیدکننده کارت‌های عروسی تصریح کرد: ما به دنبال الگوبرداری از کارت‌های خارجی و تولید کارت‌های داخلی با قیمت‌های مناسبیم و سعی کردیم در امر ازدواج هزینه این کارت‌ها برای عروس و دامادها به حداقل برسانیم ولی متأسفانه در زمان حاضر نمی‌توانیم دیگر این کاهش هزینه‌های تولید را داشته باشیم و قیمت کارت‌ها بالا رفته است.
وی به کاهش قدرت خرید، میزان ازدواج‌ها و تعداد سفارش کارت‌های عروسی اشاره و خاطرنشان کرد: در شرایط اقتصادی فعلی کشور بسیاری از جوانان مراسم ازدواج برگزار نمی‌کنند و افرادی هم که سفارش کارت می‌دهند میزان آن از ۲۰۰ کارت برای هر مراسم در سال‌های قبل به حدود ۸۰ کارت کاهش داشته است.
کشفی تاکید کرد: تولیدکنندگان و فعالان حوزه چاپ هدفی جز کمک که به تولید کشور ندارند پس مسؤولان از آنها به روش‌های مختلف از جمله کاهش تعرفه واردات دستگاه حمایت کنند.
در ایران ، یازدهم شهریور را روز صنعت چاپ نامیدند که یکی از مهمترین رویدادهای فرهنگی تاریخ بشری یعنی ورود صنعت چاپ به دنیایی با چشم انداز توسعه و ارتقاست.
به گفته کارشناسان صنعت چاپ یکی از مهمترین و قدیمی ترین صنایع در دنیاست که بسیاری از صنایع به نحوی با آن مرتبط هستند و با توجه به پیشرفت فناوری از چاپ اوراق بهادار تا چاپ بر روی انواع مواد جدید هر روز تعجب بسیاری را بر انگیخته است.
برخی از معتقدند که فناوری چاپ کمک بسیار زیادی به توسعه فناوریها و صنایع دیگر کرده است و اهمیت کیفیت چاپ باعث رقابت محصولات تولیدی کشورهای مختلف با یکدیگر شده است.
طراحان حرفه ای با شناخت ماشین آلات چاپ، طراحی های بسیار تاثیرگذاری را در صنایع ارائه می کنند و عامل موفقیت در جهت رشد و تولید موفق می شوند و از این رو کیفیت طراحی یکی از نیازهای یک چاپ موفق است.
به تاکید کارشناسان بسیاری از مشکلات فراروی صنعت چاپ، زمانی رفع خواهد شد که مسئولان نسبت به این بخش دید صنعتی پیدا کنند و حمایت همه جانبه داشته باشند.
برآیندها مبین این است که بسیاری از متولیان صنعت چاپ، این بخش را جزو صنعت به حساب نمی آورند و این در حالی است که صنعت چاپ در حوزه فرهنگی کشور نقش بسیار مهم و موثری دارد.
اکنون در استان اصفهان حدود ۴۰۰ چاپخانه فعالیت دارد که از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان پروانه تاسیس صادر شده است.
از این تعداد حدود ۹۰ درصد چاپخانه ها زیر مجموعه وزارت ارشاد محسوب می شوند ولی تعدادی از آنها که در شهرک های صنعتی قرار دارند، پروانه فعالیت خود را از وزارت صنعت دریافت کرده اند.
۷۱۳۵/۶۰۲۶/
نظر شما