تدبیرِ مردانی کاردان در قطعنامه ۵۹۸

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ شورای امنیت سازمان ملل در طول جنگ تحمیلی رژیم بعثی علیه ایران و با مشاهده شرایط این جنگ و فرسایشی شدن آن چندین قطعنامه صادر کرد؛ قطعنامه‌هایی که به دلیل یک جانبه نگری با پذیرش ایران همراه نمی‌شد اما یک قطعنامه شرایط را به گونه‌ای دیگر رقم زد و آن قطعنامه ۵۹۸ بود؛ قطعنامه‌ای که در آن توجه به برخی از حقوق ایران در این سند باعث شد تا امام خمینی (ره) با آن موافقت کنند.

به این ترتیب عراق که در آن مقطع به دنبال آن بود تا آتش بس را تا زمان پذیرفته شدن خواسته‌هایش به تعویق بیندازد، مجبور می‌شود پای میز مذاکره بیاید.

خاویر پرز دکوئیار دبیر کل وقت سازمان ملل مسئول برگزاری این مذاکرات بود و هیأت مذاکره کننده ایرانی به ریاست علی اکبر ولایتی وزیر وقت امور خارجه، حجت الاسلام حسن روحانی، محمد جواد ظریف، سیروس ناصری، جمشید ممتاز، مجید تخت روانچی و چند تَن دیگر بودند.

در زیر تعدادی از افرادی که در تیم مذاکره کننده قطعنامه ۵۹۸ حضور داشتند و در دولت‌های یازدهم و دوازدهم نیز فعالیت کرده ا ند، معرفی می‌شوند:

حجت الاسلام حسن روحانی

«اگر از سال ۶۴ حساب کنید، من فرمانده پدافند هوایی، رئیس ستاد قرارگاه خاتم الانبیا و از مهرماه نیز رئیس ستاد پشتیبانی جنگ بودم و از سال ۶۵ تا آخر جنگ آن ۲ سمت یعنی فرماندهی پدافند هوایی و پشتیبانی جنگ ادامه پیدا کرد» این بخشی از سخنان حسن روحانی در مورد نقش و فعالیت وی در جنگ تحمیلی است؛ فردی که از همان میانه‌های جنگ با تکیه بر تدبیر و با همکاری دیگر نمایندگان مجلس شورای اسلامی به دنبال آن بودند تا مشورت‌هایی برای پایان جنگ به نفع ایران بدهند. جلسه‌هایی که حجت الاسلام رسول منتجب نیا نماینده ادوار پیشین مجلس درباره آن  می‌گوید: ‫ «جلساتی با مدیریت آقای  حسن روحانی در منازل نمایندگان ساکن در اطراف مجلس (قدیم) و با عضویت  ۱۵ تا ۲۰ تن از نمایندگان خواص، که آن را جلسه عقلا نامگذاری کرده بودند. در آن جلسه چهره‌های شاخص جناح راست چون آقایان یزدی و موحدی کرمانی و جناح چپ چون آقایان بیات و هاشمیان و … شرکت فعال داشتند».

حسن  روحانی که پس از پایان جنگ همواره به عنوان یکی از دولتمردان فعال عمل کرده بود این بار پس از گذشت سال ها از آن رویداد  در ۱۳۹۲ خورشیدی عبای ریاست جمهوری را به تَن کرد تا یکی از مهمترین ماموریت‌هایش در حوزه روابط خارجی یعنی  برنامه هسته‌ای ایران را به سرانجام برساند. بنابراین روحانی با تیم مذاکره کننده ایرانی در مذاکرات قطعنامه ۵۹۸ در مقر سازمان ملل متحد در ۱۳۶۷ خورشیدی حضور پیدا می‌کند. این گروه مذاکرات خود را از مرداد آغاز کردند و در حین نخستین دیدار با خاویر پرز دکوئیار دبیرکل سازمان ملل متحد، هیئت ایرانی مطلع شد که با وجود پذیرش آتش بس از طرف ایران، عراق دوباره با همکاری گروهک منافقین به خاک ایران حمله کرده و مناطقی را تصرف کرده است. علی اکبر ولایتی به عنوان وزیر امور خارجه اعتراض شدید خود را به دبیرکل اعلام کرد و خواستار پیگیری سریع موضوع شد. دکوئیار نیز با استعلامی که از سرویس جاسوسی آمریکا کرد، صحت ادعای ایران را تأیید و از شورای امنیت خواست که عراق را به عقب نشینی مجبور  کند. دور اول مذاکرات دوجانبه گروه ایرانی با نمایندگان سازمان ملل ۱۵ روز به طول انجامید و مقرر شد که دور بعدی مذاکرات با حضور طرف عراقی و در ژنو برگزار شود.

حسن  روحانی که پس از پایان جنگ همواره به عنوان یکی از دولتمردان فعال عمل کرده بود این بار پس از گذشت سال ها از آن رویداد  در ۱۳۹۲ خورشیدی عبای ریاست جمهوری را به تَن کرد تا یکی از مهمترین ماموریت‌هایش در حوزه روابط خارجی یعنی  برنامه هسته‌ای ایران را به سرانجام برساند.

محمدجواد ظریف

محمدجواد ظریف دیپلماتی با  سابقه، نکته سنج و باهوش محسوب می‌شود که نقش مهمی در مدیریت و پیشبرد مذاکرات هسته‌ای ایران در دولت‌های یازدهم و دو ازدهم ایفا کرده است. ظریف سابقه درخشانی در امر سیاست خارجی کشور دارد به گونه‌ای که در دوره جنگ تحمیلی نقش تأثیرگذاری داشت. وی در آن زمان به عنوان نفر دوم هیأت نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل، بیشترین مذاکرات را در این مورد انجام داد و به دلیل تسلطی که به زبان انگلیسی نسبت به دیگران در تیم مذاکره‌کننده داشت با مسئولیت نوشتن بندهایی که خواسته ایران برای گنجاندن در قطعنامه بود، نقش ویژه‌ای پیدا کرد.

در آن زمان پیش‌نویس قطعنامه دومی توسط آمریکایی‌ها در حال آماده شدن بود تا ایرا ن را تحریم کنند. به همین دلیل تیم مذاکره‌کننده ایران با مشورت تهران و تأیید امام خمینی (ره) تصمیم گرفت موضع خود را درباره قطعنامه به این مضمون اعلام کند که پذیرش طرح اجرایی دبیرکل، مثل پذیرش قطعنامه است. به این ترتیب  طرح اجرایی دبیرکل در واقع همان آغاز به‌کار کمیته تعیین متجاوز همزمان با آتش‌بس بود که ایران بر  اساس آن به خواسته‌های خود می‌رسید. نگارش نامه‌ای به این مضمون به ظریف سپرده شد.

در چنین شرایطی وظیفه‌ای به دیپلمات باهوش ایرانی محول می‌شود که به خوبی از عهده آن بر می‌آید. به این صورت که وی کلمه  تانتامونت  (tantamount) در معنای (به مثابه) را برای پذیرش انتخاب می‌کند؛ کلمه‌ای که در عین حال معنی حقوقی پذیرش قطعنامه ۵۹۸ را نداشته باشد. این حُسن انتخاب ظریف باعث می‌شود تا فردای آن روز اعضای سازمان ملل با وضعیت غیرقابل پیش‌بینی روبه‌رو شوند و آمریکایی‌ها اعلام می‌کنند این نامه، کار نمایندگی تهران در سازمان ملل است و موضع تهران نیست. این نامه در اسناد وزارت امور خارجه به  تانتامونت لتر  مشهور است و اوج ظرافت دیپلماسی ظریف را به نمایش گذاشت.

نامه‌ای که خود ظریف نیز در سخنرانی شورای روابط خارجی آمریکا به آن اشاره کرد و گفت: «ما در منطقه‌ای واقع شده‌ایم که شرایط و بحران‌های مختلفی را دیده‌ایم. بسیاری از آنها به دلیل وجود نگرانی‌هایی در مورد مسائل متفاوت بوده است. همانطور که به یاد دارید، صدام حمله به کشتی‌های ایرانی را آغاز کرد. در آن زمان من به عنوان یک دیپلمات جوان نامه‌ای را خطاب به دبیرکل سازمان ملل نوشتم تا او بتواند شرایطی را در منطقه ایجاد کند که از بروز بحران بیشتر جلوگیری شود. بعدها از این نامه در متن قطعنامه ۵۹۸ استفاده شد».

البته سیدمحمدصادق خرازی نیز به خوبی به این تدبیر ظریف در قطعنامه اشاره کرده است و می‌گوید: «جواد ظریف بیشترین نقش را در اطلاع رسانی به دبیر کل سازمان ملل و نماینده ویژه سازمان ملل آقای اقبال رضا داشت خصوصاً در زمانی که عراق جنگ دهشتناک شیمیایی، میکروبی و سلاح‌های غیر متعارف را علیه ایران آغاز کرد. جواد ظریف هم سازمان ملل را بسیج و هم تلاش جدی و بی وقفه‌ای کرد تا نظر افکار عمومی به این جنایات هولناک معطوف شود. برخی خرده می‌گیرند چرا ظریف در هنگام دفاع مقدس در جبهه حضور نداشته است. به زعم من ظریف مثل یک گردان در سازمان ملل عمل می‌کرد. شب و روز نمی‌شناخت بیش از ده‌ها بار دبیر کل سازمان ملل را از خواب بیدار کرد و گزارشات دهشتناک جنگ را به اطلاع وی می رساند».

همچنین محمود خوشرو کارشناس مسائل سیاسی و اقتصادی در نوشتاری گفته است: «اینجانب به  واسطه اینکه حدود ۱۶ سال با ۲ وزیر امور  خارجه به واسطه مسئولیت‌هایم در  دفتر این بزرگواران ارتباط کاری بلافصلی با ایشان داشته‌ام و لذا بعه  خوبی به یاد دارم که جناب آقای  ولایتی با نگاه تیزبین و شگرفی که داشتند چگونه با شناخت دقیق و دوراندیشی خود، در سفرهای سالیانه که به نیویورک جهت شرکت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل داشتند،  ظریف را علیرغم سن کم به  عنوان فردی توانمند و حرفه‌ای و صاحب آینده‌ای روشن یافته و از حمایت‌های بی دریغ خود ایشان را محروم نساختند. این موضوع همزمان با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل رخ داد، هنگامی که ظریف بع صورت غافلگیرکننده ای مورد سوال چند خبرنگار خارجی قرار کرفت و ایشان با پاسخ هوشمندانه خود بیش از پیش زیرکی و توانمندی خود را به منصه ظهور رساند. از آن پس ظریف همواره در کنار ولایتی در مذاکرات مهم مربوط به قطعنامه ۵۹۸ حضور داشت».

اقداماتی که خود ظریف نیز آن را سازنده می‌خواند و معتقد است یکی از بزرگترین افتخاراتش به سرانجام رساندن این کار است. وی در یکی از گفت و گو  های خود گفته است: «بنده در مذاکرات همه قطعنامه‌ها از بعد از فتح خرمشهر بودم و می‌دانم که علاوه بر قدرت میدانی آنچه به دستاوردهای ۵۹۸ انجامید مذاکرات بسیار جدی و هدفمندی بود که توانست قدرت میدانی را به دستاوردهای عینی تبدیل کند».

 این دیپلمات خندان کشورمان  در دولت‌های یازدهم و دوازدهم بار دیگر برای دفاع از حقوق مردم وظیفه‌ای سنگین را برعهده گرفت؛ وظیفه‌ای که این بار می‌خواست «حق مسلم کشورش» را به جهانیان ثابت کند. ظریف این بار سکان وزارتخانه‌ای را در دست گرفت که سنگین‌ترین وظیفه آنها مذاکرات هسته‌ای بود تا اینجای کار هم این وزیر خندان و فعال ایران توانسته است  با تدبیر گام بزرگی را در حل پرونده هسته‌ای بردارد.

مجید تخت روانچی
مجید تخت روانچی دیپلمات برجسته و در سایه وزارت امور خارجه محسوب می‌شود که کارنامه پر  و پیمان دیپلماتیک او باعث شد تا ظریف او را در تیم مذاکره کننده هسته‌ای دولت‌های یازدهم و دوازدهم قرار دهد. دیپلماتی که در ۱۳۳۷ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. وی در آمریکا مهندسی عمران در دانشگاه کانزاس خوانده و در همانجا کار شناسی ارشد این رشته را دریافت کرده است. تخت روانچی مدرک کارشناسی ارشد اقتصاد سیاسی از دانشگاه فوردهام آمریکا نیز دارد و مدرک درکتری  علوم سیاسی خود را نیز در ۱۳۸۹ خورشیدی از دانشگاه برن سوئیس دریافت کرده است.  

تخت روانچی از ۱۳۶۵ خورشیدی به عنوان معاون اداره مجامع بین المللی وارد وزارت امور  خارجه شد و تا ۱۳۶۷ خورشیدی در این سمت باقی ماند تا اینکه همزمان با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ رئیس اداره سازمان ملل وزارت امور خارجه شد.

جمشید ممتاز
جمشید ممتاز از استادان برجسته دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است که در ۱۳۸۳ خورشیدی  مدیر گروه حقوق بشر این دانشکده شد و نشان درجه یک   علمی ایران را در همان سال از رئیس‌جمهوری دریافت کرد. وی از ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ میلادی عضو کمیسیون حقوق بین‌الملل سازمان ملل متحد بود و در ۱۳۸۴ خورشیدی به عنوان رئیس آن انتخاب شد. وی همچنین عضویت در انستیتو حقوق بشر سان رمو، انجمن حقوق بین الملل، انجمن فرانسوی حقوق بین الملل، شورای آکادمی حقوق بین الملل لاهه، مشاور حقوقی کمیته بین الملل صلیب سرخ و هیأت تحریریه سالنامه حقوق بشر دوستانه بین المللی در هلند را نیز در کارنامه خود دارد.

هم چنین در کارنامه ممتاز او،  حضور در پذیرش قطعنامه ۵۹۸ به چشم می‌خورد؛ این حقوقدان در ۱۳۶۷ خورشیدی به عنوان مشاور از طرف وزارت امور خارجه انتخاب شد. این استاد حقوق دانشگاه اما یک  بار دیگر در کنار چند تَن از همکاران سابق خود قرار گرفت تا بار دیگر از حقوق ایران در مجامع بین المللی دفاع کند و این بار به عنوان مشاور حقوقی،  تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای را در وین همراهی کرد؛ تیمی که دیپلمات کارکشته و نکته سنجی همچون محمدجواد ظریف آن را مدیریت می‌کند.