فصل جدید آقای همیشه رئیس

به گزارش روزنامه شرق، ریاست سازمان صداوسیما، دبیر شورای عالی امنیت ملی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و ریاست مجلس؛ جایی که حالا برای دوازدهمین سال بر کرسی ریاست آن تکیه زده است؛ از مجلس هشتم تا دهمین دوره. در این چهار دهه اما جایگاه سیاسی لاریجانی نیز فرازو نشیب های بسیاری داشته است. او در آغاز راه، سیاست مدار راست سنتی محسوب می‌شد و حتی در دوره‌های هشتم و نهم مجلس، یعنی تا سال های ۸۶ و ۹۰ نیز در صدر فهرست فراگیر اصولگرایان بود. لاریجانی اما به‌تدریج در مجلس تبدیل به منتقد جدی دولت های اصولگرای نهم و دهم شد تا در سال ۹۴ حتی در فهرست اصولگرایان برای حضور در مجلس نیز جای نگیرد. با نزدیک‌شدن به انتخابات مجلس یازدهم و شکل گرفتن آرایش نیروهای سیاسی، زمزمه‌هایی مبنی بر شرکت نکردن او در انتخابات شنیده می‌شود؛ زمزمه هایی که گاه ضدونقیض هم هستند اما حکایت از دورخیز او برای ریاست جمهوری دارند؛ هرچند در سال ۹۶ نیز برخی این گمانه را مطرح کردند. برای سیاست‌مدار کهنه‌کاری که در بیشتر سال‌های فعالیت خود رئیس بوده، ریاست‌جمهوری یک بار او را ناکام گذاشته است. لاریجانی کجای سیاست ایران ایستاده؟

رفت و برگشت به صدا وسیما
علی لاریجانی فرزند میرزا هاشم اردشیرلاریجانی مشهور به میرزا هاشم آملی از مراجع تقلید شیعه است. همان‌طور که از آن نام‌خانوادگی او پیداست، اهل مازندران است اما در نجف متولد شده؛ در روزهایی که خانواده برای تحصیل پدر در آنجا زندگی می‌کرد. علی لاریجانی تحصیلات ابتدایی را در قم گذارند و برخلاف رویه متداول در خانواده‌های روحانی، در رشته علوم کامپیوتر مدرک کارشناسی خود را گرفت؛ مدرکی که از دانشگاه صنعتی شریف و در سال ۱۳۵۸ گرفت. او که در ۲۰ سالگی با دختر شهید مطهری ازدواج کرده بود، ادامه تحصیلات خود را به توصیه شهید مطهری در رشته فلسفه دانشگاه تهران ادامه داد. با پیروزی انقلاب اسلامی گویا با رایزنی شهید مطهری، وارد سازمان صداوسیما شد و تا سال ۶۰ به عنوان مدیر کل برون مرزی و دفتر مرکزی سازمان صداوسیما فعالیت کرد. این آغاز راه علی لاریجانی در جمهوری اسلامی بود؛ راهی که چهار برادر او نیز هرکدام به نحوی طی کردند.

سال ۶۰ آغاز دوره ریاست لاریجانی بود. او در سال ۶۱ به‌عنوان رئیس واحد مرکزی خبر صداوسیما منصوب شد. فعالیت او در صداوسیما در همین سال خاتمه پیدا کرد و راهی معاونت‌های وزارت کار، پست و تلگراف و سپاه شد. اما ۱۰ سال بعد با سمت ریاست سازمان به صداوسیما بازگشت. لاریجانی که از همان سال ۶۱ به سپاه پیوسته بود، تا سال ۷۱، یعنی سه سال بعد از جنگ، در این نهاد باقی ماند. او تا سال ۷۱ در سمت‌های معاونت سپاه و جانشین ستاد کل سپاه پاسداران مشغول بود. در همین سال وارد دولت سازندگی شد؛ سیدمحمد خاتمی، وزیر ارشاد وقت، استعفا داده بود و قرار بود لاریجانی جایگزین او شود. بااین‌حال، علی لاریجانی نیز بیش از یک سال در این وزارت نماند و سال ۷۲ با حکم مقام معظم رهبری به ریاست سازمان صداوسیما رسید. پیش از او محمد هاشمی در دوران دفاع مقدس ریاست سازمان را بر عهده داشت و لاریجانی بنا بود هم‌پای دولت سازندگی به توسعه این سازمان بپردازد. لاریجانی در همین راستا شبکه‌های تلویزیون را از سه به هفت رساند و هشت شبکه رادیوی ملی ایجاد کرد. در دوره دوم ۱۰ سال ریاست لاریجانی بر صداوسیما، شبکه‌های استانی (ازجمله شبکه رادیویی و تلویزیونی استانی قم)، رادیو معارف، شبکه قرآن، العالم، الکوثر، شبکه خبر، شبکه‌های جهانی جام‌جم و… تأسیس شدند. از سریال‌های به‌یادماندنی این دوره نیز می‌توان از ولایت عشق (زندگی امام رضا علیه‌السلام)، تنهاترین سردار (درباره امام حسن علیه‌السلام)، مردان آنجلس (قصه اصحاب کهف)، مریم مقدس (س)، کیف انگلیسی، شب دهم، در چشم باد و مختارنامه نام برد. همچنین همایش چهره‌های ماندگار، تأسیس روزنامه جام‌جم، توسعه فعالیت‌های چندرسانه‌ای شخصیت‌بخشی و گسترش مراکز صداوسیما در استان‌ها در دوره او اتفاق افتاد.
 

تنش های آقای رئیس با اصلاح طلبان
عملکرد لاریجانی در صدا و سیما تنها محدود به شاخص‌های کمی و کیفی رسانه‌ای نبود. سال ۷۶ مصادف با روی‌کارآمدن دولت اول اصلاحات بود و سه سال بعد هم مجلس اصلاح‌طلب ششم شکل گرفت، اما گویا دولت و مجلس اصلاح‌طلب هیچ سهمی از صداوسیما نداشتند. علی لاریجانی در آن مقطع هنوز یک راست سنتی قلمداد می‌شد. نقل‌قول معروفی از سخنگوی دولت اصلاحات، عملکرد جناحی صداوسیما را در آن مقطع نشان می‌دهد؛ عبدالله رمضان‌زاده گفته بود: «روزی آقای محمود احمدی‌نژاد که شهردار تهران بودند، پل عابرپیاده برقی میدان هفت‌تیر را افتتاح کردند که حدود ۴۰ میلیون تومان در یک مدت زمان طولانی صورت گرفت که البته همین هم نیازمند انجام تحقیق و تفحص است و همان روز آقای دکتر عارف کارخانه توربین‌سازی نیروگاه های ما را در کرج با هزینه‌ای بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان افتتاح کردند و ایران به جمع ۱۰ کشور صاحب این فناوری پیوست؛ ولی صداوسیما پل عابرپیاده ۴۰ میلیون تومانی شهردار احمدی نژاد را ۱۵ دقیقه در پنج بخش خبری پخش کرد و پروژه ۲۰۰ میلیاردتومانی را که معاون اول رئیس‌جمهوری افتتاح کرد، در ۴۵ ثانیه و در چهار بخش خبری پوشش داد… از این مصادیق بسیار است و به‌طور مثال در عسلویه ۲۰۰ میلیارد دلار هزینه شد که تمام آن در دولت آقای خاتمی اتفاق افتاد، ولی چه کسی از آن اطلاع دارد».

برنامه جنجالی هویت
در سال ۷۵ برنامه‌ای با عنوان «هویت» از شبکه یک صداوسیما پخش شد و تا سال‌ها بعد جنجال‌های فراوانی به دنبال داشت. در این برنامه اعتراف‌های چند نفر از فعالان سیاسی و روشنفکران ایرانی پخش شد و از سوی دیگر اغلب نویسندگان ازجمله دکتر زرین‌کوب و روشنفکران را عناصر وابسته به خارج و خائن معرفی کرد. لاریجانی بعدتر در مقابل انتقادهای فراوان از این برنامه دفاع کرد. به گفته احمد پورنجاتی، معاون سیمای وقت صداوسیما، این برنامه خارج از سیما ساخته شده بود و با رویکردی سیاسی-امنیتی به مدیران صداوسیما ارائه شد.

پورنجاتی سال ۹۴ گفته بود که «ریاست وقت سازمان، اصرار داشتند که برنامه هویت پخش شود اما اینکه خاستگاه اصرار بر این موضوع خود شخص ایشان بوده‌اند یا مشورتی کرده‌اند را دقیقاً نمی‌دانم که مطرح کنم اما به هر حال، مدیریت سازمان در آن زمان موافق پخش برنامه هویت بود».

تنش‌ها بین علی لاریجانی و اصلاح‌طلبان ادامه داشت. نمایندگان مجلس ششم در سال‌های آخر موضوع تحقیق و تفحص از سازمان صداوسیما را مطرح کردند. مصوبه مجلس شبیه بسیاری دیگر از مصوبات مجلس ششم با مخالفت شورای نگهبان روبه روبه‌رو شد و در نهایت با تحقیق و تفحص محدود از این سازمان موافقت شد. گزارش تحقیق و تفحص مجلس فقط از پنج حساب بانکی صداوسیما (از مجموع ۲۰۰ حساب بانکی) حاکی از تخلفات مالی به ارزش ۵۲۵ میلیارد تومان در این سازمان بود. اما از دیدگاه قوه قضائیه گزارش تحقیق و تفحص مجلس ششم از صدا و سیما دایر بر تخلف مالی این سازمان به مبلغ ۵۲۵ میلیارد تومان درست نبود و لاریجانی از این تبرئه شد. لاریجانی پیش‌تر از تحقیق و تفحص انتقاد کرده و آن را «کشکی» خوانده بود. نمایندگان مجلس ششم خواستار پیگیری گزارش تحقیق و تفحص شدند اما مجالس اصولگرای بعدی عزمی برای پیگیری این قبیل موضوعات نداشتند.

شورای عالی امنیت ملی و اختلاف با رئیس دولت
سال ۸۳ ریاست لاریجانی بر صداوسیما پایان یافت و او به عنوان نماینده مقام معظم رهبری وارد شورای عالی امنیت ملی شد. یک سال بعد لاریجانی عزم خود را برای ریاست‌جمهوری جزم کرد. اما او که تا پیش از این در هیچ منصب انتخابی فعالیت نکرده بود، از بین هفت نامزد ششم شد. در همان سال به عنوان دبیر به شورای عالی امنیت ملی بازگشت تا علاوه بر عرصه داخلی به سیاست خارجی پا بگذارد. در این دوران، او مسئولیت پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی را بر عهده داشت و مذاکراتی در همین زمینه با مقامات غربی از جمله خاویر سولانا داشت. سولانا مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود. لاریجانی اما بعد از دو سال از این سمت استعفا کرد؛ استعفایی که با واکنش‌هایی بسیار همراه بود و ردی از اختلاف نظر با رئیس دولت وقت محمود احمدی‌نژاد داشت؛ اختلاف نظری که چند سال بعد به اختلاف عقیده جدی در عرصه سیاست تبدیل می‌شد. لاریجانی با استعفا از دبیری شورای امنیت پا به رقابت نمایندگی مجلس گذاشت. او از نامزدهای جبهه متحد اصولگرایان در مجلس هشتم بود. بعد از ورود به مجلس هم در رقابت درون‌حزبی توانست غلامعلی حدادعادل، رئیس پیشین مجلس، را شکست دهد و بر کرسی ریاست بنشیند. او تاکنون بعد از گذشت سه دوره و ۱۱ سال این کرسی را حفظ کرده است.

اما چالش‌های لاریجانی با احمدی نژاد از مجلس هشتم آغاز شد و در مجلس نهم به اوج خود رسید. این همان نقطه‌ای بود که او از اصولگرایان سنتی که از احمدی‌نژاد حمایت همه‌جانبه می‌کردند، فاصله گرفت. پانزدهم بهمن ۹۱ یا یکشنبه سیاه همان روزی بود که کشمکش‌ها به اوج رسید.

رئیس مجلس از سال ۸۶ با احمدی‌نژاد اختلاف داشت و در مجلس هم بارها نسبت به بی‌قانونی او انتقاد کرده بود. در آن روز استیضاح وزیر کار دولت دهم در دستور کار بود و تلاش‌های احمدی‌نژاد برای منتفی‌کردن آن نتیجه نداده بود. رئیس دولت در نهایت در مجلس حضور پیدا کرد و بعد از سخنرانی علیه لاریجانی فیلمی از برادر او پخش شد. لاریجانی هم که گویا آماده پاسخ بود، نطقی علیه احمدی‌نژاد کرد و گفت حتی او ادبیات یک رئیس‌جمهور را ندارد. احمدی‌نژاد بعدها علیه دیگر برادران لاریجانی حرف‌های زیادی زد.

برجام، FATF و مجلس تک نفره
سال ۹۲ دولت حسن روحانی موسم به اعتدال که با حمایت اصلاح‌طلبان روی کار آمد، لاریجانی در مجلس اصولگرای نهم مواضع حمایتی نسبت به دولت اتخاذ کرد و معروف است توافق هسته‌ای در همین مجلس در ۲۰ دقیقه تصویب شد. این اتفاقات سبب شد در دوره دهم لاریجانی حتی در فهرست اصولگرایان برای مجلس جا نگیرد و نامش در لیست امید که از اصلاح طلبان و اصولگرایان میانه‌رو تشکیل شده بود، دیده شود. در مجلس دهم هم برخی مواضع او به مذاق اصولگرایان و تندروها خوش نیامده است. عزم او به عنوان رئیس مجلس برای تصویب لوایح مرتبط با FATF حتی باعث شد که از سوی نماینده مشهد خائن خوانده شود. او کمی قبل‌تر یعنی سال ۹۶ هم در مراسم ختمی در جماران در کنار رئیس دولت اصلاحات نشست تا موجی از واکنش‌ها به سوی او برود. حتی برخی این اقدام را دورخیز برای ریاست جمهوری دانسته بودند. لاریجانی در اردیبهشت ۹۸ در مصاحبه با «همشهری» در همین زمینه درباره موج تخریب ها و منزوی شدن چهره های سیاسی همچون رئیس دولت اصلاحات گفت که «من خیلی باور ندارم این دست تخریب‌ها باعث انزوا می‌شود، چون گاهی این روند بیشتر برای افراد توجه ایجاد می‌کند». اما موضوع دیگر ریاست لاریجانی است. ریاست او در این سال‌ها در مجلس همواره منتقدانی از هر دو طیف داشته است. عده‌ای معتقد هستند او با داشتن فراکسیون مستقلین در مجلس دهم اتفاقات بهارستان را آن‌گونه که صلاح می‌داند رقم می‌زند. این را یکی از نمایندگان اصولگرای مجلس دهم گفته بود. حتی علیرضا زاکانی، نماینده مجلس نهم، هم در برنامه تلویزیونی در سال جاری گفته بود مجلس «تک نفره» اداره می‌شود. با این همه، حتی محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید، بعد از سه سال رقابت نتوانست کرسی ریاست را تصاحب کند.

با این همه، حرکت علی لاریجانی در صحنه سیاسی ایران همچنان ادامه خواهد داشت. او خود را در انتخابات مجلس دهم مستقل معرفی کرده بود اما هنوز می‌تواند در طیف اصولگرا تعریف شود؛ یعنی جایی که خاستگاه اوست و سابقه فعالیت‌های او در عرصه‌های مختلف و مواضع کلی او نیز بر آن صحه می‌گذارد. باید منتظر ماند و دید این سیاست‌مدار ۶۲ ساله بار دیگر در بهارستان خواهد ماند، به مناصب انتصابی بازخواهد گشت، یا بعد از ۱۶ سال برای رسیدن به پاستور تلاش می‌کند.