نقاشی پشت شیشه، ویترای نیست

قدمت نقاشی پشت شیشه در اروپا به قرن سوم باز می‌گردد و قدیمی‌ترین نمونه موجود آن از منطقه‌ای در جنوب ایتالیا به دست آمده است. پیشینه این نقاشی در ایران دوره صفوی گفته می‌شود که موضوع آن دینی بوده اما از دوره زندیه به قلمرو هنر ایران راه می‌یابد.

بسیاری از هنرمندان از این هنر وارداتی که به تدریج از کشورهای اروپایی ایران شد بیشتر در سبک قهوه خانه ای بهره بردند و آثار ارزشمندی را در این سبک خلق کردند. بیشتر موضوعات در این نوع نقاشی در ایران سنتی بود همچون گل و مرغ، شمایل‌های مذهبی، تصاویر هندسی، حیوانات، بناهای تاریخی، مناظر شهری، خط نقاشی که به صورت هنری مجرد و جدا از معماری مورد توجه طبقات گوناگون اجتماعی قرار گرفت.
نقاشی پشت شیشه در ایران در دوره زندیه و قاجار نیز رواج داشت که از نقاشان معروف در عهد زندیه می توان از آقا صادق، آقا نجف و آقا زمان نام برد.

نقاشی پشت شیشه در دوره‌های قاجار و پهلوی ادامه یافت و در این شیوه نقاشی صورت‌کِشی یا شبیه‌کِشی نیز رواج یافت که نقاشانی از جمله مهرعلی و استاد احمر و در دوره پهلوی و نیز هنرمندانی از جمله عبد الخلیل، عبدالجلیل، عبدالحمید، عبدالنبی، فتح اله آقاسی، حسین همدانی و بیوک احمدی آثار متعددی را از این شیوه اجرا کردند.
مرضیه آقا قاسمی مدرس و نقاش پشت شیشه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: فارغ از روایت‌هایی تاریخی که این هنر از چه جغرافیایی وارد ایران شده است نکته ای قابل اهمیت، دمیدن روح هنر ایرانی در کالبد این هنر است و ایرانیان در طول تاریخ فرهنگ و هنر خود را بر دیگران غالب کرده‌اند.

این هنرمند نقاش گفت: درحال حاضر نقاشی پشت شیشه به عنوان یک هنر ایرانی که مفاهیم ایرانی و اسلامی را در درون خود دارد به هویتی شاخص در هنر بدل شده است که نمی توان آن را با ویترای که نقاشی روی شیشه است یکی دانست درحالی که از شاخصه های مهم نقاشی پشت شیشه، نقاشی معکوس با رنگ های گیاهی است که این هنر را متمایز می‌کند.

رویین پاکباز در دایرةالمعارف هنر لغت معادل فرانسوی ویترای (Vitrail) را شیشه نگاره آورده است. تفاوت‌های مهمی میان این هنر که به نقاشی روی شیشه نیز مشهور است با نقاشی پشت شیشه وجود دارد که حرکت و رنگ آمیزی و پایه رنگ از مهمترین آنهاست. همچنین نقاشی پشت شیشه جزء صنایع دستی ایران ثبت شده است در حالی که ویترای مصوب صنایع دستی نیست

وی با گلایه از فرهنگ سازی غلط نسبت به هنر پشت شیشه گفت: باورهای غلطی نسبت به این هنر شکل گرفته از جمله که این هنر زیبا، ولی شکننده است درحالی که تمام هنرهای دستی به مراقبت نیازمند هستند. به طور مثال صنایع دستی با جنس پارچه ممکن است مورد تخریب موریانه قرار بگیرد و یا جام های قلم‌کاری در برخورد با رطوبت سیاه شود ولی متاسفانه باور غلطی نسبت به شکنندگی این هنر شکل گرفته است که البته با استفاده از شیشه‌های نشکن نیز  برطرف شده است.

این مدرس نقاشی با تاکید بر آموزش نقاشی پشت شیشه افزود: احیاء و دوام این هنر با انتقال آن به نسل های بعدی که میراث دار هنر فاخر ایران هستند میسر می شود و با نظارت بر آموزشگاه ها و ایجاد کارکردهای تشویقی برای کارگاه های هنری فعال می توان اساتید ریشه دار را به امر شاگردپروی ترغیب کرد و مسیر را برای افرادی که مدعی هستند با ۲ جلسه این هنر ناب را می‌توان تدریس کرد، بست.

وی ادامه داد: جای دادن این هنر در سبد خرید خانواده ها همواره یکی از دغدغه های ما بوده است تا با اشاعه این هنر در سطح جامعه بر علاقه مندان و دوستداران هنر نقاشی پشت شیشه و آینه بیافزاییم.

این نقاش با تشریح کاربرد نقاشی پشت شیشه در زندگی امروز گفت: این هنر در بخش معماری بناها بسیار کاربرد دارد و جلوه ایرانی آن به اصالت بنا کمک می کند و همچنین استفاده از هنرنقاشی پشت آینه در دکوراسیون داخلی منازل بسیار مورد استقبال قرار گرفته است.

وی با اشاره به پتانسیل اشتغالزایی در این هنر گفت: استفاده از این هنر در پروژهای عمرانی کاربرد دارد و می تواند در راستای حمایت از تولید داخلی آن به عنوان معرف فرهنگ ایرانی جایگزین معماری های بازاری کرد.
این هنرمند نقاش افزود: می توان از این هنر برای دستیابی به بازارهای بین المللی نیز بهره برد که این نگاه نیازمند ایجاد بستر صحیح در آموزش، فرهنگ در جامعه و در نهایت حمایت از بازار و ایده های استارتاپی است.

وی با اشاره به تجربه خود در صادارت این هنر به ایتالیا و فرانسه گفت: می توان از این هنر برای دستیابی به بازارها بین المللی نیز بهره برد که این نگاه نیازمند ایجاد بسترهای صحیح در آموزش، فرهنگ سازی در جامعه و در نهایت حمایت از بازار و ایده های استارتاپی است.

وی در پایان با گلایه از فعالان حوزه فرهنگ و هنر اظهار کرد: متاسفانه بیمه هنرمندان هنوز حل نشده است و برای مثال شخص من با حدود ۲۰ سال تجربه کار حرفه ای در هنر هنوز موفق به حل مشکل بیمه خود نشدم و نبود حمایت های کافی و جامع قدرت حمایت از هنرمندان ذغدغه مند را ندارد تا بتوانند هنرهای رو به فراموشی را احیا و حفظ کنند.