عربستان و امواجی ضعیف برای تنش زدایی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، برخی مواضع مقامات سعودی طی روزهای گذشته در ارتباط با ایران مورد توجه ناظران مسائل منطقه قرار گرفت.

از جمله نماینده عربستان در سازمان ملل متحد روز پنج شنبه ۲۷ تیرماه در سخنانی در این سازمان اظهار داشت کشورش به دنبال جنگ با ایران نیست و زمان آن فرا رسیده که جنگ یمن فروکش کند و به پایان برسد. «عبدالله المعلمی» در گفت وگو با خبرنگاران تصریح کرد: عربستان خواهان جنگ با ایران چه در یمن و چه در هر جای دیگری نیست. تماس‌هایی با تهران در جریان نشست ماه ژوئن کنفرانس اسلامی در مکه برقرار شد.

مقامات سعودی در موضع گیری دیگری در روز شنبه ۲۹ تیرماه اعلام کردند درخواستی از طریق سفارت سوئیس در ریاض از وزارت امور خارجه ایران مبنی بر انتقال شهروند ایرانی به عمان بعد از بهبودی او دریافت کرده اند. به گفته سعودی ها مداوای شهروند ایرانی و انتقال او به عمان بعد از بهبودی با خواست پادشاه و ولیعهد عربستان انجام شده است.

علاوه بر این، رسانه ها از رفع توقیف نفتکش ایرانی در بندر جده خبر داده اند که به معنای گشوده شدن یکی از صدها گره موجود در روابط تهران و ریاض است.

این مواضع و وقایع را برخی ناظران نشانه هایی از بروز تمایل به کاهش سطح تنش ها میان دو بازیگر منطقه برآورد می کنند. بسیاری هم می گویند عمق اختلافات میان تهران و ریاض بیشتر از میزانی است که بتوان چشم اندازی جهت تحول در مناسبات دو طرف در کوتاه مدت ترسیم کرد.

دامنه و عمق اختلافات ریاض با تهران بعد از انقلاب با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران گسترش یافت. سعودی ها در این جنگ با کمک چندمیلیارد دلاری به صدام دشمنی آشکار خود علیه جمهوری اسلامی را نشان دادند. این در حالی بود که تجاوزگری رژیم صدام به کویت موضع سعودی ها را در قبال روابط با تهران و بغداد دچار دگرگونی ساخت.

در سال ۱۳۶۶ کشتار حجاج ایرانی به دست عمال آل سعود در مراسم برائت از مشرکین باعث قطع روابط دیپلماتیک ایران و عربستان شده اما این قطع رابطه چندان طولانی نبود و در زمان دولت سازندگی اقداماتی جهت تنش زدایی میان دو طرف صورت گرفت.

به باور برخی تحلیلگران، دولت اصلاحات سال های کم تنشی را در روابط ایران و عربستان رقم زد. با روی کار آمدن «محمود احمدی‌نژاد» به مرور تنش‌های دوجانبه به اوج خود رسید اما دولت وی سعی کرد که روابط دو جانبه حفظ شود.

بسیاری همچنان تصویر احمدی نژاد و ملک عبدالله پادشاه پیشین سعودی در اجلاس سران کشورهای اسلامی در تابستان سال ۹۱ را در خاطر دارند اما دولت پیشین همزمان با درگیری در اختلافات فزاینده هسته ای با قدرت های غربی، با کشورهایی چون عربستان نیز دچار رقابت ها و اختلافات سنتی بود.

با انتخاب «حسن روحانی» در انتخابات یازدهم ریاست جمهوری، ملک عبدالله پادشاه عربستان به وی و ملت ایران تبریک گفت اما در سال ۹۴ اتفاقات متعددی از جمله کشته شدن حجاج ایرانی در حادثه منا و اعدام شیخ نمر از روحانیان برجسته شیعیان عربستان اتفاق افتاد که به تیرگی روابط دو طرف منجر شد.

در ادامه و در زمستان ۹۴، حمله برخی نیروهای خودسر به نمایندگی های سیاسی عربستان در تهران و مشهد باعث شد تا ریاض فرصت را برای تقابل دیپلماتیک با تهران مساعد دانسته و با یارکشی از میان شماری دولت های با جمهوری اسلامی قطع روابط خود و این دولت ها را با ایران اعلام دارد.

همزمان با این تحولات، سعودی ها از هیچ کارشکنی در مذاکرات هسته ای ایران با کشورهای عضو گروه ۱+۵ فروگذار نکرده و با همدستی صهیونیست ها در قامت اصلی ترین بازیگران منطقه ای مخالف توافق هسته ای ظاهر شدند.

از نگاه بسیاری از تحلیلگران و به رغم رویکردهای تعامل محور دولت روحانی، مهمترین دلیل تداوم و تشدید تنش ها میان تهران و ریاض را می توان به روی کار آمدن سلمان در زمستان ۹۳ پیوند داد. این روند با قدرتیابی «محمد بن سلمان» ولیعهد به گسترش تعارضات این دو بازیگر مهم منطقه ای انجامید.

اکنون اختلافات جدی میان ایران و عربستان در مورد تحولات یمن، سوریه، عراق، لبنان و … وجود دارد. جمهوری اسلامی خواهان این است مردم این کشورها تصمیم گیرنده اصلی امور داخلی خود باشند و دخالت هیچ کشور خارجی را نپذیرند اما عربستان به سطح بی سابقه ای از ماجراجوی در امور داخلی در کشورهای همسایه می پردازد.

در مورد یمن، ائتلافی به رهبری عربستان سعودی و با حمایت آمریکا در منطقه شکل گرفت و یک جنگ تمام عیار بر علیه این کشورآغاز شد. جمهوری اسلامی مخالف اقدام عربستان در مورد حمله به یمن بود و پیشنهادهای جدی به عربستان در مورد پایان بخشی به جنگ یمن داده شد اما سعودی ها حاضر نبودند به ایران در شبه جزیره نقش منطقه ای دهند.

به باور تحلیلگران غربی شروع جنگ عربستان با یمن به معنی گیر افتادن در مخمصه ای بود که به عنوان باتلاق یمن از آن یاد می کنند. در روزهای اخیر دولت امارات، که یکی از متحدین اصلی سعودی ها در جنگ یمن بود اعلام کرد که نیروهای خود را از یمن خارج می کند.

این در حالی است که عربستانی ها جنگ بی نتیجه ای را آغاز کرده و ماهیانه میلیاردها دلار را صرف جنگ یمن می کنند و بدون از اینکه تجاوزگری سعودی ها دستاورد عینی برای آنها داشته باشد.

از سوی دیگر روابط ایران و عربستان را باید از منظر مداخله جویی قدرت های فرامنطقه ای مورد بررسی قرار داد. دولت آمریکا با توجه به شرایط فعلی خاورمیانه خواهان این است که متحدین منطقه ای این کشور باید هزینه تامین امنیتشان را پرداخت کنند و زیر چتر امنیت و در واقع سیطره واشنگتن قرار گیرند. همین امر در پابرجایی و تشدید اختلافات عنصری مهم و تاثیرگذار به شمار می آید.

مواضع جمهوری اسلامی در مورد کشورها منطقه صریح و روشن است. ایران بارها اعلام کرده است که ما شروع کننده هیچ جنگی در منطقه نخواهیم بود و اگر دولتی قصد تعرض به مرزهای کشورمان را داشته باشد با قدرت هر چه تمام تر پاسخ خواهیم داد و تحولات اخیر در منطقه خلیج فارس هم نمود عینی این مواضع را نمایان ساخت.

در همین حال، جمهوری اسلامی ایران در راستای تعامل گرایی و حرکت به سوی ثبات و امنیت در منطقه بارها تمایل خود جهت تنش زدایی با کشوری چون عربستان را آشکار ساخته است. در مقابل، تحول در نگاه و رویکردهای عربستان در قبال جمهوری اسلامی ایران نیازمند تغییراتی بسیار فراگیر از ابراز مواضع نماینده این کشور در سازمان ملل است.