به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، بحث سلامت روان و برخورداری افراد از عافیت روانی یکی از موضوعات مهمی است که در هر جامعه محوریت تمرکز و موضوعیتی اساسی در برنامه ریزی های پزشکی و اجتماعی دارد.
جامعه و افراد برای برخورداری از یک زندگی مفید و سالم نیاز دارند تا همچنان که از سلامت جسمی برخوردارند از صحت و سلامت و روانی نیز برخوردار باشند. مساله ای که در کشورهای توسعه یافته حتی دارای ارجحیت و اولویتی بر مباحث پزشکی و جسمی است چرا که مبنا بر این است که افرادی که از روحیه ای قوی و روانی سلامت برخوردارند، به مراتب قدرت بیشتری در مقابله با بیماری ها و مشکلات جسمی دارند.
در کشور این روزها آمار و اعداد مختلف و بعضا نگران کننده ای از باب به خط قرمز رسیدن (و حتی رد کردن آن) بحث سلامت روان ایرانیان مطرح می شود؛ مساله که به نظر می رسد با درصد بالای پرونده های تشکیل شده در قوه قضاییه نشان از افزایش خشونت و کاهش تاب آوری مردم داشته و آنان را مستعد خشونت و پرخاشگری ساخته است؛ داستانی که متاسفانه در مقایسه ها و آمارهای بین المللی نیز تایید می شود و عوامل متعددی (اقتصاد، سیاست، زندگی مدرن و ...) را می توان در ایجاد آن دخیل دانست.
آنچه در ادامه می آید گفت وگوی پژوهشگر ایرنا با «محمد حاتمی» رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران در باب مسائل سلامت روان و موضوعات و کاستی های مرتبط با آن در جامعه است.
ایرنا: امروز وضعیت روانی جامعه ما خوب نیست و طبق آمارها از هر چهار ایرانی، یک نفر اختلال روانی دارد. نظر شما در این مورد و به صورت کلی راجع به وضعیت روانی کشور چیست؟
وزارت بهداشت متولی دادن آمار و اعداد و ارقام در رابطه با وضعیت روانی جامعه است. ما طرحی را به شهرداری تهران داده ایم که حداقل در تهران وضعیت سلامت روان شهروندان با توجه به مناطق و قشرهای مختلف، مشخص و غربالگری شود؛ امیدواریم این طرح تصویب شود تا بتوانیم یک عدد و رقم در تهران داشته باشیم و بعد در سطح ملی هم این کار را انجام بدهیم؛ اما این که اعلام شود از هر 4 نفر یک نفر دچار اختلال روانی است، درست نیست و من این گونه فکر نمی کنم. این که بگوییم از هر 4 نفر یک نفر نیاز به مشاوره دارد، به این معنی نیست که آن یک نفر اختلال روانی دارد. مثلا امکان دارد شما بخواهید ازدواج کنید، رشته ای را انتخاب کنید یا محل زندگی تان را تغییر بدهید و بسیار چیزهای دیگر و این بدان معنا نیست که شما اختلال روانی دارید. این اعداد و ارقامی که اعلام می شود و متفاوت هم هستند، شاخص این که وضعیت روانشناختی جامعه در کشور چگونه است را نشان نمی دهد؛ اما با توجه به این که در برخی شاخص ها ما هم کار روانشناختی کرده ایم و پالایش روانی جامعه در دستمان هست، می توانیم بگویم که مثلا نسبت به گذشته یا نسبت به استاندارد جهانی، مقداری در معرض خطر هستیم. مسائلی مانند اعتیاد، طلاق، افسردگی، اضطراب و ناایمنی خودشان را بیش از گذشته در جامعه نشان می دهند و هرکدام منبع به وجود آورنده اختلالات روانی هستند.
ایرنا: آیا سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، سنجش و پیمایش کشوری در این باره داشته است؟
نه این کار به عهده وزارت بهداشت و درمان هست و ما چنین کاری نداریم و تازه می خواهیم که این کار را در طرح ملی انجام دهیم.
ایرنا: امروز وضعیت روانی جامعه از نظر شما چطور است؟
من حدود 20 سال سابقه فعالیت در این عرصه را دارم (سابقا کلینیک داشته ام و با مردم کار کرده ایم)، کارهای پژوهشی انجام داده ایم و پالایش روانی جامعه در دستمان هست؛ در نتیجه باید بگویم در خیلی از شاخص ها نیاز داریم که جهت مقابله و پیشگیری از اختلالات روانی و برخی از آسیب های اجتماعی یک انسجام ملی ایجاد شود.
ایرنا: یعنی این وضعیت بحرانی نیست؟
اگر پیشگیری نشود، وضعیت می تواند در برخی از شاخص ها مانند اعتیاد نگران کننده باشد.
ایرنا: اعتیاد یک آسیب اجتماعی است اما در مورد مسائل روانی وضعیت چگونه است؟ مثلا مواردی فردی چون خشمی که امروز مردم در جامعه دارند؟
درست است این گونه شده است ولی یک آمار درست در این باره نداریم و برعکس هم وجود دارد؛ مثلا برخی از اقشار مانند جوانان و نوجوانان را می بینیم که فعالیت و نشاط دارند و نرخ امید به زندگی در جامعه نسبت به گذشته بیشتر شده است.
ایرنا: فکر نمی کنید افسردگی بیشتر شده است؟
افسردگی با نشانه های افسردگی تفاوت دارد. افسردگی یعنی اختلال اما نشانه های افسردگی یعنی این که هرکسی می تواند این علایم را داشته باشد.
ایرنا: غیر از این است که نشانه باید رفع و حذف بشود تا به اختلال نرسد؟
بله به همین دلیل عرض کردم که پیشگیری باید مقدم بر درمان باشد ولی برای این که بیایم و این برچسب را بزنیم که جامعه افسرده و دارای اختلال روانی است و این را به عنوان سازمان متولی سلامت روانی کشور تایید کنیم، عدد درست و رقم صحیحی نداریم. می دانیم که نیاز هست تا در مورد شاخص هایی که برشمردم کار بیشتری انجام دهیم و پیشگیری کنیم. ورای این ها مسائل دیگری امروز در جامعه است که مرتبط با کاهش سلامت روان است؛ مثلا بیماری های مزمن داریم، بیماری های صعب العلاجی که همه ریشه روانی دارند؛ بیماری هایی چون سرطان، دیابت، اچ آی وی یا ام اس که ریشه روانی دارند یا مثلا بیماری های قلبی و عروقی که امروز بیشترین میزان مرگ و میر ما در جامعه بر اساس بیماری های قلبی و عروقی است و ریشه روانی دارد؛ تمام اینها را که کنار بگذاریم حتی در تصادفات رانندگی 85 درصد عوامل انسانی دخیل است که مواردی چون حواس پرتی و شرایط روحی و روانی در آن دخیل است.
ایرنا: برای حل این معضلات چه کرده اید؟
ما یک سازمان ناظر و معیار هستیم نه سازمان مجری. سازمان مجری سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت و درمان، وزارت کشور و صداو سیما هستند که بودجه مقابله با آسیب های اجتماعی و اختلالات روانی را می گیرند. ما صرفا می گوییم که این فرد صلاحیت دخالت در این موضوع را دارد یا خیر. مثلا هلال احمر از ما می خواهد که صلاحیت 200 نفر را برای بحث مقابله با آسیب های روانی در مناطق سیل زده تایید کنیم تا از آنها استفاده کند. ما این را تایید می کنیم اما در این که آن سازمان آن افراد را ببرد در منطقه، چادر بزند و امور اجرایی را انجام دهد و... دخالتی نداریم؛ بنابراین ما سازمانی نیستیم که بگوییم در حوزه اجرایی چه کرده یا می کنیم.
ایرنا: وقت آن نرسیده است که دولت توجه جدی به این مساله کرده و شما را به یک سازمان مجری تبدیل کند؟
ما نمی خواهیم سازمانی مجری باشیم، انتظار داریم در وظایف خودمان به ما کمک کنند تا به نحو احسن انجام شود و چند صدایی ها تبدیل به یک صدا بشوند؛ و ناهماهنگی هایی که در موضوع پیشگیری وجود دارد رفع شود.
ایرنا: منظور از چندصدایی چیست؟
یعنی عدم هماهنگی سازمان های متولی چون بهزیستی، وزارت کشور، صداو سیما در مباحث روانشناسی که هرکدام نوعی از ورود را دارند و آسیب ها اینها هستند.
ایرنا: بر این اساس شما به دلیل تخصصی که دارید بهتر می توانید اجرا کنید.
قانون هم این را می گوید و این وظیفه را به ما داده است که پروانه را (چه به صورت مرکز چه به صورت فعالیت فردی) سازمان نظام روانشناسی صادر کند اما این توسط بسیاری از نهادها و افراد اجرا می شود و به همین دلیل در این زمینه ناهماهنگی وجود دارد که خود آن منجر به ازدیاد آسیب های اجتماعی در کشور شده است.
ایرنا: یعنی در قانون، صدور پروانه فقط برای نظام روانشناسی مقرر شده است؟
بله.
ایرنا: بر این اساس سازمان بهزیستی که همچنان پروانه کار می دهد با شما مداخله و موازی کاری دارد.
از زمانی که من مسوولیت سازمان را به عهده گرفته ام، اقداماتی را انجام داده ام که جلوی دادن مجوز توسط نهادهای غیرمسوول گرفته شود. و از طریق مجلس، دفتر رئیس جمهور، وزیر تعاون که در سازمان بهزیستی فعال است و مسوولین صدا و سیما جلسه گذاشته ایم و داریم پیگیری می کنیم که از این به بعد فقط یک جا این مجوز را صادر کند.
ایرنا: مهمترین اختلال روانی امروز در جامعه ما چیست؟
افسردگی
ایرنا: گستره بیماری افسردگی در کشور چقدر است؟
ما باید به آمارهای وزارت بهداشت متوسل شویم چون خودمان چنین اطلاعاتی را نداریم، ولی 23.0 درصد آمار وزارت بهداشت است.
ایرنا: فکر نمی کنید این رقم بیشتر از اینها باشد؟
خیر. فکر نمی کنم.
ایرنا: شما در راستای این وضعیت چه کرده اید؟
همین که پروانه صادر می کنیم و روانشناسان را برای مقابله با اختلالات روانی آموزش می دهیم، مهمترین اقدامات این سازمان است. فکر می کنم از افتخارات جمهوری اسلامی است که سازمانی چون نظام روانشناسی و مشاوره را ایجاد کرده تا بیاید و افراد متخصصی را پیدا کند و به آنها مجوز بدهد تا بتوانند بروند در جامعه کار کنند.
ایرنا: عوامل اثرگذار بر اختلالات روانی چه هستند؟
این مساله چند وجهی است و امروز در دهه پنجم انقلاب اسلامی با توجه به فضایی که در جامعه حاکم هست، معضلاتی وجود دارد. مثلا درست است که فضاهای مجازی فرصتی هستند که می توان از آنها استفاده کرد اما خود فضای مجازی ناایمنی را در فضای واقعی جامعه افزایش داده است؛ چون هدایت شده نیست و سواد استفاده از فضای مجازی در کشور وجود ندارد؛ این فضا در برخی موارد به تهدید بدل شده و باعث شده است که یکی از عوامل ایجاد اختلالات روانی و استرس، اضطراب و ارتباطات نادرست و دادن اطلاعات غلط باشد.
به جز فضای مجازی شرایط منطقه ای و اوضاع اقتصادی هم دخیل است، اشتغال هم اثرگذار است و بحث هایی که در مورد گسست نسلی بین اعضای خانواده رخ داده است هم وجود دارد؛ خانواده ما امروز یک خانواده مستحکم و پایدار نیست و بین فرزندان و خانواده گسستی رخ داده و این گسست منجر به تعارضاتی در درون خانواده شده است که خود اینها باعث بسیاری از اختلالات روانی هستند.
نظر شما