از مهمترین وجوه زندگی و سیره امام پنجم امام محمد باقر(ع) که بیش از دیگر امامان به چشم می آید مربوط به جنبه های علمی و پژوهشی این امام همام به شمار می رود به طوری که به ایشان لقب باقرالعلوم یعنی شکافنده علم ها داده شده است. امام باقر(ع) به دلیل این که در اواخر دوران حکومت بنی امیه به سر می برد، از ضعف قدرت حاکمه استفاده کرد و در نشر معارف اسلامی، تلاش گسترده ای داشت. ایشان با مخالفان و صاحبان عقاید مختلف، مناظرات مفصلی داشت و به سوالات شیعیان و مخالفان پاسخ می داد. از این رو از آن امام همام در تمام مسایل فقهی، اجتماعی و حکومتی روایات فراوانی نقل شده است؛ به طوری که هیچ کتاب روایی نیست مگر این که از امام باقر (ع) در موارد مختلف روایتی کرده باشد. کتاب ها و تألیفات دانشمندان و مورخان اهل سنت مانند طبری، بلاذری، سلامی، خطیب بغدادی، ابونعیم اصفهانی و آثاری چون موطا مالک، سنن ابی داود، مسند ابی حنیفه، مسند مروزی، تفسیر نقاش، تفسیر زمخشری و ... از مهمترین کتاب های جهان تسنن اند که از سخنان پیشوای پنجم سرشار هستند.
امام محمدباقر(ع) در هفتم ذیحجه ۱۱۴ هجری در ۵۷ سالگی در مدینه به وسیله هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست. پیکر مطهر ایشان در قبرستان بقیع در کنار پدر و جدشان به خاک سپرده شد. دوران امامت آن حضرت ۱۸ سال عنوان شده است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه سالروز شهادت امام محمدباقر (ع) به بررسی برخی از مهمترین کتاب هایی که در سال های اخیر درباره فضایل و کرامت های امام محمدباقر(ع) منتشر شده اند، پرداخته است:
زلال معرفت: پژوهشی در زندگانی امام محمد باقر (ع)
نویسنده: محمدباقر طاهری
تاریخ نشر: ۱۳۸۱
نوشتار حاضر با مختصری از زندگی نامه امام محمد باقر (ع)، معرفی خاندان، نام، کنیه و القاب آن حضرت آغاز شده است. سپس حکایتهایی در باب فعالیتهای علمی، عبادی و سیاسی آن حضرت به طبع رسیده و در پایان احادیث و روایاتی از امام باقر (ع) فراهم آمده است. در مقدمه این کتاب که به پیشگاه امام محمد باقر(ع) تقدیم شده، آمده است:
چون به زندگانی امامان شیعه پیش از امام باقر(ع) باز می نگریم، در مییابیم که آنان جز امیرالمؤمنین(ع) نتوانسته اند اندیشه و فرهنگ اسلام رابی پرده به مردم معرفی کنند. از این رو، حق در پس پرده ماند، ولی امام باقر(ع) در شرایطی قرار گرفت که توانست نهضت فرهنگی عظیمی پدید آورد و درزمینه های تفسیر، فقه، کلام، اخلاق، تاریخ و... شاگردانی بزرگ همانند جابر بنیزید جعفی، محمد بن مسلم، زراره و... پرورش دهد و مبارزه هایی پیگیر و مداوم علیه انحرافات فکری از جمله خوارج، غُلات و اصحاب قیاس سامان بخشد که این روند را فرزند گرامی اش تکمیل کرد و مکتبی را بنیان نهاد که بعدها به مکتب جعفری شهرت یافت اگر این را مکتب باقری نیز بنامیم سخنی دور از واقعیّت نگفته ایم، چرا که علوم اهل بیت را همین مکتب حفظ کرده است که نتیجه تلاش بیش از نیم قرن دو امام بزرگ شیعه است.
زندگانی باقر العلوم حضرت محمد بن علی (ع)
نویسنده: محمدباقر مدرسی، مترجم: محمدصادق شریعت
تاریخ نشر: ۱۳۸۱
در این اثر، ضمن مطالعه و بررسی زندگانی امام محمد باقر (ع)، خصلتهای پسندیده آن حضرت و وقایع تاریخی دوران زندگی او تشریح میشود. صفحات پایانی کتاب شامل سخنانی از این امام بزرگوار است. در مقدمه این کتاب که بارها به وسیله انتشارات مختلف مورد استفاده قرار گرفته، آمده است:
سخن گفتن پیرامون ائمه اطهار علیهم السلام سخت است.
در گذر تاریخ انسانهای فراوانی مییابیم که بر آستانه راه این انوار الهی ایستادهاند و میخواهند بگونهای به آنها نزدیک شوند تا از سرچشمه معرفت آنها بهرهمند گردند.
هیچ جای شگفتی نیست، زیرا ائمه معصومین (ع) افسانه یا اسطورههای تاریخی نمیباشند بلکه، آنها راه روشنی هستند که رودی را در دل امت جاری ساختهاند که با گذشت قرنها از شهادت و رحلت این بزرگواران پیروانشان آنها را از یاد نبردهاند.
پس یاد این بزرگواران سخنی است که هرگز از آن خسته نمیشویم و مدرسهای است که هرگز نمیتوان آنرا ترک نمود.
از این رو مرجع عالیقدر حضرت آیت اللّٰه العظمیٰ مدرّسی (حفظه اللّٰه) سالها قبل مبادرت به نگارش یک سلسله ۱۴ جلدی تحت عنوان (قدوة واسوة) نمودند که کتاب حاضر (زندگانی باقر العلوم امام محمد باقر علیه السلام) هفتمین شماره از سلسله فوق میباشد که بارها به زبان عربی چاپ گردیده است.
با توجه به سبک نگارش وسلیس بودن آن، این مجموعه به وسیله ناشرین مختلف از جمله انصار الحسین (ع)، بقیع، و محبان الحسین (ع) با عنوان (هدایتگران راه نور) ترجمه و چاپ گردیده است. انتشارات محبان الحسین (ع) نخستین چاپ این مجموعه را در ۱۳۷۹ خورشیدی و چاپ هشتم آن را نیز در تابستان ۱۳۸۹ خورشیدی انجام داده است.
سخنان گهربار امام محمد باقر (ع)
گردآورنده: منصور کریمیان
تاریخ نشر: ۱۳۸۰
گردآوری مجموعهای از سخنان امام محمدباقر(ع) به زبان انگلیسی است. در این نوشتار با هدف آشنایی انگلیسی زبانها با فرهنگ و سخنان اهلبیت(ع)، احادیثی اخلاقی از امام محمدباقر(ع) گردآوری شده است. در این روایات به مباحثی مانند راههای اغواگری شیطان، اثبات توحید حقتعالی، روابط اجتماعی، ایمان به خدا، امام مهدی(ع) و مهدویت، شخصیت و علم ائمه اطهار(ع)، دنیا و آخرت، ارتباط با امامان و ضرورت محبت و اطاعت آنان، قرآن کریم، آموزههای دین اسلام، طب سنتی و درمان بیماریها و برخی دیگر از فضایل و رذایل اخلاقی اشاره شده و گوشههایی از زندگانی و سیره امام محمدباقر(ع) بیان شده است.
باقر تورات: شرح حال و زندگانی امام باقر (ع)
نویسنده: علیرضا اسداللهیفرد
تاریخ نشر: ۱۳۸۷
زندگینامه امام محمد باقر (ع) و کرامات ایشان و شرح دوران امامت آن حضرت را شامل می شود. این کتاب مشتمل بر ۶ بخش است:
در بخش نخست زندگانی امام باقر(ع) و دوران طفولیت آن حضرت در دوران امامت پدر بزرگوارش امام سجاد (ع) شرح داده میشود.
در بخش دوم دوران امامت حضرت باقر (ع) و نوشته هایی دال بر امامت آن حضرت و جلال و منزلت ایشان همراه با شرح برخی از فضایل، کرامات و معجزات صادره از آن امام مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
بخش سوم به معرفی شاگردان امام باقر(ع) میپردازد.
بخش چهارم زمامداران ظالم عصر امام باقر(ع) معرفی میشود.
و در بخش پنجم واقعه عاشورا و حوادث کربلا از زبان آن امام (ع) تشریح می شود.
در بخش ششم نیز سخنانی حکیمانه از امام باقر(ع) بیان شده است.
تیری به جان علم: کوتاهههایی از زندگانی امام باقر (ع)
نویسنده: مهدی قزلی، زیرنظر: محمدحسین اقاربپرست
تاریخ نشر : ۱۳۹۰
موضوع کتاب حاضر، سرگذشتنامهای کوتاه از زندگی امام پنجم، حضرت محمدبن علی(ع) است. مطالب کتاب، وقایع تاریخی و اجتماعی عصر این امام را روایت می کند و در قالب داستانهای کوتاه با زبانی ساده نگارش یافته است. این مجموعه سعی دارد با تأمل و دقت در زندگانی حضرت امام باقر(ع) و با تکیه بر فرم کوتاههنویسی و سادهنویسی در نثر، زمینه آشنایی سریع و صریح با ایشان را فراهم کند.
نگارنده بعد از ارائه مقدمهای کوتاه درباره وضعیت تاریخی و اجتماعی و سیاسی عصر آن حضرت(ع)، وقایع مهم و تأثیرگذار را در قالب داستانهای کوتاه بازگو میکند. این کتاب که مجلد هفتم از مجموعه کتابهای ۱۴ معصوم(ع) است، برای آشنایی با تاریخ و زندگی ائمه اطهار(ع) تهیه و تدوین شده است.
امام باقر (ع) : جلوه امامت در افق دانش
نویسنده: احمد ترابی
تاریخ نشر : ۱۳۸۷
موضوع این کتاب، شرح اندیشه و فعالیتهای سیاسی امام محمدباقر(ع) با توجه به سخنان ایشان است. کتاب حاضر، هفتمین جلد از مجموعه پیام معصومین(ع) به انسانها و انسانیتها است که با اقتباس از کتاب امام در عینیت جامعه اثر محمدرضا حکیمی تدوین شده است. نویسنده در این نوشتار با بهرهگیری از ۳۰ حدیث و سخنگرانبار امام محمدباقر(ع)، سعی در بیان افکار و شرح فعالیتهای سیاسی و اجتماعی ایشان در راستای اعتلای دین مبین اسلام دارد.
این کتاب به همت گروه تاریخ اسلام بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در ۳۲۰ صفحه به نگارش درآمده و به پیشگاه باقرالعلوم(ع)، پنجمین آفتاب امامت، که در روزگار حاکمیت بحران های فکری و سیاسی، بنیادهای اندیشه دینی و معارف ناب اسلامی را استوار کرد و بر ژرفای اندیشه و بینش شیعی افزود، تقدیم شده است.
این کتاب به صورت تحقیقی و با ارجاع های سندی معتبر در پاورقی در پنج فصل تنظیم شده است. از لحاظ تحقیقی بودن و ارجاعها به سندهای گوناگون، بسیار با اهمیت و از معدود کتابهایی در این موضوع است که به فارسی به نگارش درآمده است.
مسند الامام الباقر: ابی جعفر محمدبن علی علیهماالسلام
نویسنده: عزیزالله عطاردی قوچانی، مترجم:محمدرضا عطایی
تاریخ نشر : ۱۳۸۲
جلد سوم این مجموعه، متضمن احادیث و روایاتی در ارتباط با آیات قرآنی و دعاهای مختلف است که در پی آن چند احتجاج و گفت و گو میان امام باقر (ع) و اشخاص دیگر درج شده و سپس روایاتی نیز در باب طهارت آورده شده است. در پیشگفتار این کتاب به قلم محمدرضا عطایی آمده است:
یا باقرالعلم! یا باقرالعلم! بارها این ندا در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم طنینانداز شد و مردم مدینه این ندا را شنیدند! منادی این ندا کسی نبود جز تنها باقیماندۀ از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم؛ جابربن عبداللّٰه انصاری!
امام صادق علیه السلام میفرماید: «او همواره این ندا را میداد، تا اینکه مردم گفتند: جابر هذیان میگوید: امّا او در پاسخ آنها گفت: نه به خدا سوگند که من هذیان نمیگویم، بلکه از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که میفرمود: «ای جابر! تو بزودی مردی از فرزندان مرا خواهی دید که اسم او اسم من و شمایل او شمایل من است؛ او علم را میشکافد شکافتنی!» این فرمودۀ پیامبر است که (مرا ذوق زده کرده)، مرا وادار کرده که (شیفته و شیدا) چنین ندا دهم!.
ابن خلّکان مینویسد: ابوجعفر محمّد بن زین العابدین علیّ بن حسین بن علیّ بن ابیطالب ملقّب به باقر یکی از دوازده امام - به عقیدۀ امامیّه - و پدر جعفر صادق، عالم و سیّدی بزرگوار بود. از آن جهت ملقّب به باقر شد که علم را شکافت و گسترش داد.
ابن حجر متعصّب میگوید: او (محمّد بن علی) شکافندۀ علم است، علم و دانش او شهرۀ آفاق و زبانزد همگان است، او قلبی باصفا و علم و عملی بالنده داشت، پاک نفس و نیکو شیم بود، تمام اوقاتش را به طاعت خدا میگذراند...
ابن صبّاغ مینویسد: امّا مناقب وی (باقرالعلوم) فراوان و اوصافش بیشمار و بس زیبا و پسندیده است...
سبط بن جوزی از قول عطا نقل کرده، میگوید: هیچگاه دانشمندان را نزد کسی از نظر علمی چنان حقیر ندیدم که نزد ابوجعفر (باقر) دیدم...
به نقل از عبداللّٰه بن عطا آورده است: حکم بن عینیه را (که دانشمند برجسته و بزرگی بود) در برابر وی (محمّد بن علیّ) چونان دانشآموزی در محضر آموزگار دیدم.
آری در این کتاب سخن از امامی است که دانشمندان فرقه های مختلف درباره فضایل و مناقب او سخن گفته اند و از خوان گسترده علم او بهره برده اند.
سیری در زندگانی امام محمدباقر (ع) (باقرالعلوم)
نویسنده: سیدمحمد صالحی
تاریخ نشر : ۱۳۸۹
در جلد هفتم از مجموعه سیری در زندگانی چهارده معصوم (ع)، سرگذشتنامهای از دوران زندگی امام محمدباقر (ع)، ارائه شده است:
امام باقر (ع)، در روز سوم ماه صفر ۵۷ هجری در مدینه متولد شدند. پس از شهادت امام سجاد (ع)، دوره امامت حضرت آغاز شد. شورشهای پیاپی و رقابتهای سیاسی که در آن زمان میان گروهها از جمله بنیامیه و بنیعباس ایجاد شده بود، تا اندازهای از تعرض به اهل بیت (ع) جلوگیری میکرد و از سویی وقوع فاجعه کربلا، مسلمانان را مجذوب و علاقهمند به خاندان رسالت میساخت. این عوامل موجب شده بود که مسلمانان گروه گروه روانه مدینه شوند تا امام حقایق اسلامی و معارف اهل بیت (ع) را برایشان بازگو کند. احادیثی که از آن حضرت روایت شد، فصول عمده فقه شیعه را تشکیل میدهد. سرانجام آن حضرت در ۱۱۴ هـجری مسموم شدند و به شهادت رسیدند.
شکافندهی شب: مروری تحلیلی بر زندگی امام محمدباقر (ع)
نویسنده: سعید روحافزا
تاریخ نشر : ۱۳۹۱
موضوع کتاب حاضر، مروری تحلیلی بر زندگی امام محمد باقر(ع)، امام پنجم (۵۷ ـ ۱۱۴ هجری) است. ولایت، طریقه تربیت امام محمدباقر(ع)، دوران جوانی، امامت، سیاستهای ایشان در مقابل حکومتهای زمان، فعالیتهای علمی و سیاسی، یاران امام(ع)؛ سفرهای ایشان، برخورد ایشان با مدعیان دانش و رمز هدایت مردم از مباحث مطرح شده در این کتاب هستند. کتاب، با هدف آشنا کردن مخاطب با زندگینامه امام محمدباقر(ع) و سیره ایشان و الگو قراردادن ایشان در زندگی تدوین شده است.
امام باقر (ع)
نویسنده: سیدعلی روحبخش
تاریخ نشر : ۱۳۹۰
این کتاب در بیان گوشههایی از زندگانی، شخصیت و فضایل امام محمدباقر(ع) است. در این نوشتار با بیان اطلاعاتی کلی در مورد زندگانی امام محمدباقر(ع) به احضار آن امام به وسیله هشام بن عبدالملک به شام اشاره شده و مدح امام علی(ع) و بیان فضایل آن امام به وسیله ایشان در مجلس هشام را شرح داده است. آنگاه نویسنده به برخی از فضایل اختصاصی امام محمدباقر(ع) اشاره کرده و موضعگیری آن امام در قبال زید بن علی، فتنه زید بن علی را بیان و حکایاتی از زبان شاگردان و اصحاب ایشان در مورد فضایل و کرامات آن امام نقل کرده است. در این حکایات علم امام، قدرت معنوی او، سخاوت ایشان، زهد او و برخی از معجزات ایشان منعکس شده است.
امام محمد باقر (ع)
نویسنده: سیدکاظم ارفع
تاریخ نشر : ۱۳۷۹
شماره هفتم از مجموعه کتابهای سیره عملی اهل بیت (ع) با مطالبی درباره امام محمد باقر (ع) تدوین شده است. وقایع تاریخی زمان امام محمد باقر (ع)، شاگردان ممتاز امام (ع) و سیره عملی آن حضرت در ارتباط با وقایع گوناگون، بخشی از مناظرات و کلمات حکمتآمیز آن بزرگوار، از جمله مطالبی است که مخاطبان در این کتاب مطالعه میکنند. کتاب مصور حاضر، داستانی از مجموعه ۱۴ مظلوم، ۱۴ معصوم است که به زبانی ساده و نثری روان و برای گروههای سنّی (ب) و (ج) تدوین شده است. هدف از نگارش این کتاب، آشنایی با سرگذشت امام محمدباقر(ع) است. قابل ذکر است که در ابتدای کتاب شناسنامه مختصری از ایشان آمده است. در این داستان میخوانیم: حاصل ازدواج حضرت زین العابدین(ع) و فاطمه؛ دختر امام حسن(ع) پسری به نام محمّد بود که شباهت زیادی به پیامبر(ص) داشت. محمّد در کلاسهای درس پدر شرکت میکرد و همراه همیشگی پدرش بود. محمد بسیاری از علوم زمان خود را فرا گرفته بود به همین دلیل: باقرالعلوم؛ شکافنده علمها شهرت یافتند. مخاطبان در ادامه داستان با بخشهایی از زندگی ایشان آشنا میشوند. در پایان میخوانیم که امام محمّدباقر(ع) در اثر زهر به شهادت رسیدند و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند.
تاریخ زندگی امام محمد باقر(ع)
نویسنده: عطیه صادقکوهستانی
تاریخ نشر : ۱۳۹۰
مروری بر زندگانی، فضایل، کرامات و سیره اخلاقی امام محمدباقر(ع) و ذکر روایاتی از آن امام و حکایاتی از ایشان است. در نوشتار حاضر با بیان گوشههایی از حیات و فضایل امام محمدباقر(ع)، به سیره ایشان در زمینه دعا و مناجات با خداوند اشاره شده و ابعادی از ابهت آن امام و موضعگیری ایشان در قبال حکومت بنیامیه توصیف شده است. در ادامه نویسنده به سیره عبادی امام محمدباقر اشاره کرده و رفتار ایشان با شاگردان، اصحاب و عموم مردم را به تصویر کشیده و جلوههایی از علم، حلم، عفو و گذشت، سخاوت، مهماننوازی را منعکس کرده است. در بخشهایی دیگری از کتاب نگارنده به بخشهایی از معجزات امام محمدباقر اشاره کرده و سیاست بنیامیه در قبال آن امام و آثار وجودی ایشان از لحاظ گسترش علم و دانش در میان مسلمانان را تبیین کرده است.
کتاب زندگانی باقر آل محمد (ع) : گوهر علم: همراه با داستانی پندآموز
نویسنده: فاطمه دهکردی
تاریخ نشر: ۱۳۹۳
این کتاب شیوهای متفاوت در پرداختن به زندگی امام پنجم (ع) دارد بدین ترتیب این کتاب با مروری بر فصلهای مختلف زندگی امام محمدباقر(ع)، ویژگیهای اخلاقی، رفتاری و علمی حضرت را در قالب روایات و داستانهای کوتاه معرفی میکند. این کتاب در ۱۳ فصل با عنوانهای فقر، تولد امام محمدباقر (ع)، امید، کلمات قصاری از امام باقر (ع)، جایی در دل دیگران، معجزات امام باقر (ع)، مانی دگرگون میشود، عشق به امام باقر (ع)، طلوعی دیگر، فضایل اخلاقی، هر چهار نفر گرفتار، زندگی سیاسی امام و وصال تالیف شده است. کتاب، ساختاری رمانگونه دارد و با یک مقدمه از زمزمههای دل نویسنده آغاز میشود. در بخشی از مقدمه کتاب میخوانیم:
به دل گفتم از او بگو! گفت چهارسالهای که چهل سال سختی را در کربلا دید. به فرات گفتم از او بگو! گفت در کربلا پابهپای پدر و جد بزرگوارش تشنگی کشید. به خورشید گفتماز او بگو! گفت با لبی تشنه همپای رقیه در مسیر شام بر او تابیدم. به کبوتران گفتم از او بگوئید گفتند ما شب و روز به دور مدفن خاکی او طواف دل میکنیم. پس به کبوتران گفتم به شما غبطه میخورم. به شما که بدون هیچ محدودیتی به دور این عزیزان میچرخید و بجای محبین اهل بیت طواف دل میکنید... اکنون دست تمنا بسوی تو دراز میکنم و میگویم بار دیگر که به زیارت رفتی، دل مرا نی با خود ببر و سلامم را به آنان برسان و بگو از راه دور خاک پاکشان را میبوسم و میبویم و خون از دیده روان میکنم که بدانی چقدر دوستتان دارم. بدانید که میدانم اینجا گوشهای از بهشت است، بلکه میدانم خاکش به عرش طعنه میزند.
دانشنامه امام محمد باقر(ع)
یکی از مهم ترین اقداماتی که در دهه اخیر در راستای تسهیل و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی انجام شده است، گردآوری و راه اندازی دانشنامه های علمی پژوهشی به شمار می آید که سعی شده به ساده ترین و در دسترس ترین شکل در اختیار کاربران فضای مجازی قرار گیرد. دانشنامه اینترنتی حضرت عباس(ع) با ۲۲۶ مطلب از نخستین دانشنامه هایی است که با چنین رویکردی و با هدف ارتباط با نسل جوان تهیه و راه اندازی شده است.
در۱۳۸۷ خورشیدی هم زمان با سالروز شهادت امام محمد باقر(ع) و به همت محققان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی دانشنامه ای با عنوان دانشنامه امام محمد باقر(ع) بر روی پایگاه اینترنتی حوزه قرار گرفت.
سید علی طباطبایی مدیر اجرایی پایگاه حوزه درباره امکانات و ماهیت این دانشنامه دیجیتال گفت: این دانشنامه همانند سایر نمونه های مشابه، با هدف جمع آوری اطلاعات و ویژگیهای آن حضرت و تسهیل در امر تحقیق و پژوهش محققان تولید شده است. این دانشنامه دربردارنده ۱۱۸ مطب شامل مقاله، پرسش و پاسخ، گزیده کتاب و چکیده پایان نامه است که در قالب ۱۴ نمایه اصلی برای استفاده کاربران ارائه شده است. معرفی امام، دوران امامت امام ، اخلاق و فضایل امام، سیره ی عملی امام، شخصیت و آثار علمی امام، اصحاب و شاگردان، امام محمد باقر از دیدگاه قرآن و اهلبیت، امام محمد باقر (ع) از دیدگاه اندیشمندان از نمایه های اصلی این دانشنامه هستند.
طباطبایی کتاب و کتاب شناسی امام و شهادت امام محمد باقر (علیه السلام) را از نمایه های دیگر این دانشنامه عنوان کرد.
نظر شما