متمرکز نبودن سیاست گذاری، چالش اصلی آموزش عالی

دانشگاه زنجان فعالیت رسمی خود را مهرماه سال ۱۳۵۴ با ۷۲ دانشجو آغاز کرد و در حال حاضر بعد از گذشت ۴۴ سال با بیش از ۱۷ هزار دانشجو آموخته و بیش از ۱۰ هزار دانشجو به فعالیت خود ادامه می دهد. 

نظام بین المللی رتبه بندی تایمز در تازه‌ترین رتبه بندی خود در سال ۲۰۱۹، برترین دانشگاه‌های جوان دنیا که زیر ۵۰ سال عمر دارند را معرفی کرد که ۱۳ دانشگاه از ایران از جمله دانشگاه زنجان در این لیست قرار دارند.

دکتر محسن نجفیان عضو هیات علمی گروه ریاضی دانشگاه زنجان است و از تیرماه سال ۹۶ سکان مدیریت این دانشگاه را بر عهده گرفته است. وی مسئولیت معاونت دانشجویی و فرهنگی دانشگاه زنجان بین سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ را نیز در کارنامه خود دارد.

دکتر نجفیان درجه دکتری ریاضی را از دانشگاه شریف دریافت کرده و از سال ۱۳۷۴ عضو هیات علمی گروه ریاضی دانشگاه زنجان است.

با  شانزدهمین سکاندار ۵۵ ساله دانشگاه زنجان پیرامون وضعیت این دانشگاه و چالش های پیش روی آن و نیز مسائل حوزه آموزش عالی به گفت و گو نشستیم که در ادامه می خوانید:

ایرنا : آقای دکتر مزیت های دانشگاه زنجان شامل چه مواردی است؟

دکتر نجفیان: دانشگاه زنجان از نظر رتبه بندی کلی که وزارت علوم با توجه به شاخص های علمی و پژوهشی انجام می دهد، در زمره دانشگاههای سطح دوم کشور طبقه بندی شده است.

دانشگاههای کشور در پنح سطح طبقه بندی شده اند که دانشگاه زنجان به همراه ۱۴ دانشگاه دیگر از جمله دانشگاه های خوارزمی،  گیلان، بوعلی سینا و ارومیه در سطح دوم قرار دارد.

در سطح یک نیز ۱۳ دانشگاه جامع و مادر قرار دارند که از جمله آنها می توان به دانشگاه تهران، شهید بهشتی، تبریز، اصفهان، شیراز و فردوسی اشاره کرد.

از دیگر مزیت های دانشگاه زنجان نیروی انسانی و اعضای هیأت علمی آن است که از نظر نسبت دانشجویان به استاد، به ازای هر ۲۳ نفر یک عضو هیات علمی تمام وقت داریم و علاوه بر ۴۰۵ اعضای هیات علمی تمام وقت، حدود ۳۰۰ نفر استاد مدعو هم در دانشگاه فعالیت دارند.

ایرنا: چشم انداز ترسیم شده برای دانشگاه، چه سمت و سویی دارد؟
دانشگاه زنجان از نظر رتبه بندی کلی که وزارت علوم با توجه به شاخص های علمی و پژوهشی انجام می دهد، در زمره دانشگاههای سطح دوم کشور طبقه بندی شده، وزارت علوم دانشگاهها را در پنج سطح طبقه بندی کرده است.

دکتر نجفیان: توسعه رشته های تحصیلی مثل سابق دیگر با سرعت قبلی انجام نمی شود و بیشتر بر توسعه کیفی متمرکز هستیم. ما برای دانشگاه یک برنامه ۱۰ ساله داریم که شامل دوبازه زمانی از ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ و از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۵ است.

در این برنامه هدف گذاری های مختلفی انجام شده است و البته بسیای از هدف گذاری جنبه کیفی دارد. هدف کمی هم داریم ولی در مقایسه با هدف گذاری های کیفی، کم است به طور مثال در پنج سال اول قرار است تعداد دانشجویان دانشگاه از ۱۰ هزار نفر به ۱۱ هزار نفر برسد و این رقم در پنج سال دوم قرار است به ۱۱ هزار و ۵۰۰ نفر برسد، همینطور که می بینید افزایش ها رقم بالایی را شامل نمی شود، ولی در شمار اعضای هیات عملی قرار است از رقم ۳۸۲ نفر به ۴۸۵ نفر برسیم.

تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی هم قرار است از سال ۹۵ تا ۱۴۰۵ از رقم ۲ هزار و ۶۰۰ نفر به بیش از ۴ هزار نفر برسد ولی در تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی افزایشی را هدف گذاری نکرده ایم.

بر اساس هدف گذاری انجام شده در پنج ساله نخست چشم انداز، در سرانه مقاله های ISI قرار است از رقم ۰.۵۹ به رقم ۱ (نسبت به اعضای هیات علمی) برسیم و این رقم در پنج سال دوم قرار است به عدد ۱.۵ برسد.

تعداد شرکت های دانش بنیان مستتقر دردانشگاه نیز قرار است بر اساس هدف گذاری انجام شده از تعداد ۲۴ به ۹۰ شرکت ارتقا پیدا کند.

البته باید یادآوری کنم ما در همین امسال که ۲ سال دیگر به انتهای پنج سال نخست داریم، در برخی شاخص ها به هدف گذاری ها نزدیک شده ایم، به طور مثال در زمینه مقالات ISI، ۴۴۷ مقاله در سال۹۷ داشتیم که نسبت به شمار اعضای علمی عدد ۱.۱۰ است که از هدف گذاری پنج سال اول هم بهتر شده است.

ایرنا: دانشگاه زنجان هم اکنون از نظر شاخص های آموزشی چه وضعیتی دارد؟

دکتر نجفیان: این دانشگاه در زمان حاضر ۱۰ هزار و ۴۰۰ دارد که از این تعداد، ۶۶ نفر در مقطع کاردانی، ۶ هزار و ۵۲۰ نفر در مقطع کارشناسی، ۲ هزار و ۶۷۶ نفر در مقطع کارشناسی ارشد و ۷۴۶ نفر نیز در مقطع دکتری در قالب ۳۶ گروه آموزشی و ۱۷۷ رشته گرایش، مشغول تحصیل هستند.

دانشگاه زنجان هم اکنون دارای چهار دانشکده علوم با ۷ گروه آموزشی و ۴۷ رشته ، دانشکده علوم انسانی با ۱۰ گروه آموزشی و ۴۲ رشته، دانشکده مهندسی با ۱۱ گروه آموزشی و ۳۸ رشته و دانشکده کشاورزی با ۸ گروه آموزشی و ۵۰ رشته است .

این دانشگاه ۴۰۵ نفرعضو هیات علمی دارد که از میان آنان ۲۴ نفر دارای مرتبه استاد تمام، ۱۱۹ نفر در رتبه دانشیاری و ۲۴۹ نفر نیز در مرتبه استادیاری و ۱۳ نفرنیز مربی هستند.

نسبت دانشجو به اعضای هیات علمی در زمان حاضر در دانشگاه زنجان ۲۲.۸۳ است که رقم مطلوبی محسوب می شود، میزان عدد نرم در این زمینه حدود ۲۱ است که خیلی نزدیک به آن هستیم.

نسبت استادان و دانشیاران به کل اعضای اعضای علمی هم ۳۵ درصد است که این رقم نیز شاخص مطلوبی برای دانشگاه است.

مساحت کل عرصه دانشگاه زنجان ۳۸۰ هکتار و مساحت اعیانی موجود نیز ۱۷۵ هزار و ۱۳۹ متر مربع است.

سرانه فضای آموزشی در دانشگاه زنجان ۱۲.۶ متر مربع و سرانه فضاهای ورزشی و فوق برنامه دانشجویان نیز در این دانشگاه ۲.۰۷ متر مربع است.

سرانه فضای خوابگاهی ملکی دانشگاه نیز ۴.۱۲ متر مربع و سرانه فضای اجاره ای در این زمینه ۰.۹۲ متر مربع است.

دانشگاه زنجان ۷۸ هکتار نیز  فضای سبز دارد.

ایرنا: وضعیت دانشگاه از نظر منابع اعتباری و درآمدی چگونه است؟

دکتر نجفیان: امسال کل اعتبارات هزینه ای دانشگاه ۱۲۶ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است، اعتبارات تملک دارایی که مربوط به اجرا و یا تکمیل طرح های عمرانی می شود، هشت میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان است.

جمع کل در آمد اختصاصی دانشگاه نیز ۱۳ میلیارد تومان برآورد شده است که از این میزان سه میلیارد تومان از محل طرح های پژوهشی دانشگاه، سه میلیارد و ۷۵۰ میلیون تومان نیز از محل فعالیت های آموزشی همچون شهریه ها و مابقی نیز  از محل اجاره فضاهای کالبدی و فروش خدمات تامین می شود.

هزینه های تحقیقاتی دانشگاه  نزدیک ۲۱ میلیارد تومان است که ۱۷ میلیارد تومان آن از محل درآمد عمومی دانشگاه و سه میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان نیز از محل درآمدهای اختصاصی دانشگاه تامین می شود.

میزان گرنت بین المللی دانشگاه در سال گذشته  ۱۴۳ هزار و ۴۷۵ دلار بود به این معنی که در سال گذشته توانستیم برای طرح های پژوهشی دانشگاه این مقدار کمک بین المللی جذب کنیم.

ایرنا: دانشگاه زنجان در حال حاضر با چه چالش هایی روبرو است؟

دکتر نجفیان: در حال حاضر دانشگاه از فازهای یک و دو عبور کرده به این معنی که اول دانشگاه ها آموزش محور بودند، بعد آموزش و پژوهش محور شدیم ولی اکنون چالش عمده ما موضوع فناوری است، یعنی اینکه مقالات عملی برای تبدیل به فناوری و تجاری سازی علم شکل بگیرد و به تولید اشتغال و حل مشکلات در جامعه منجر شوند.

البته این موضوع چالش کل سیستم آموزش عالی کشور است، ببینید ایران از نظر علمی در سطح دنیا در سال ۲۰۱۸، جایگاه ۱۶ را به دست آورد ولی از نظر تکنولوژی  و فناوری چنین جایگاهی نداریم. علت این موضوع این است که ما هنوز نتوانسته ایم تولید علم را به ایجاد فناوری پیوند بزنیم. ارتباط دانشگاه با صنعت و بخش های اقتصادی جامعه ضعیف است.

شکاف دانشگاه و صنعت قابل پر شدن است، ۲ دهه طول کشید که دانشگاه و نظام آموزش عالی ما بیاید پژوهش را در سرلوحه کارش قرار دهد، الان آمارهایی که در حوزه تولیدات پژوهشی می بینید، ۲۰ سال پیش چنین نبود. به طور مثال در دهه دوم فعالیت دانشگاه(۵۷-۶۷) فقط ۳۳ مقاله علمی پژوهشی داشتیم، دردهه سوم (۶۷-۷۷) ۲۸۸ مورد ولی این میزان در دهه چهارم ۲۰ برابر شده است.

شاید شکل گیری چرخه و فرآیند ایجاد فناوری از تولیدات علمی مدتی طول بکشد چرا که این موضوع تازه شروع شده است.

همانطور که می بینید بحث شرکت های دانش بنیان و ایجاد پارک های علم و فناوری و همه این ها تازه در کشور راه افتاده است.

شاید شکل گیری چرخه و فرآیند ایجاد فناوری از تولیدات علمی مدتی طول بکشد چرا که این موضوع تازه شروع شده استایرنا:  دانشگاه در موضوع کاربردی شدن پایان نامه برنامه هایی را در دستور کار دارد؟

دکتر نجفیان: در برنامه ۱۰ساله دانشگاه دقیقا به این موارد توجه شده است، اینکه شمار شرکت های دانش بینان طبق هدف گذاری انجام شده از ۲۴ مورد به ۹۰ مورد باید برسد، همه اینها حرکت هایی برای کاربردی کردن تحقیقات است، یعنی اینکه اساتید و دانشجویان ما فقط مقاله ننویسند و بیانند در راستای آن، واحدها و شرکت های فناور هم تاسیس کنند. الان بر اساس قانون ششم توسعه، اعضای هیات عملی مجاز به تاسیس شرکت های فناور هستند. تلاش ما این است که پیوند دانشگاه و نخبگان دانشگاهی با جامعه و نیازهای موجود در جامعه بیش از پیش پر رنگ شود. 

ایرنا: آقای دکتر به نظر شما علت کم فروغی نخبگان در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها در جامعه چیست؟

دکتر نجفیان: ببینید الان اقتصادی در دنیای موفق است که دانش را محور فعالیت قرار دهد، الان تولید و تجارت مثل سابق نیست. اینکه چند میلیون هکتار گندم به شیوه سنتی بکاریم ولی اگر این گندم کاشتن مبتنی بر فناوری امروزی نباشد، نمی تواند رقابت کند و پایدار بماند در نتیجه به صرفه و صلاح نخواهد بود. هر چیزی همین گونه است. چرا صنعت خودرو سازی ما چنین وضعیتی دارد؟ چون دانش محور فعالیت ها نیست. تا جامعه ما دانش محور نباشد همه مشکلات سرجای خودش است. دانش محوری یعنی اینکه در هر مساله ای کار به اهل فن و دانش آن حوزه سپرده شود. به تعبیر شما کم فروغی نخبگان هم ناشی از همین بها ندادن به علم محوری است.

ایرنا: به نظرشما موانع علم محوری چیست؟

دکتر نجفیان: بیشتر به فرهنگ و البته نگاه حاکمیت بر می گردد، ما در خیلی از تصمیمات روزمره خودمان در نهادهای اداری و اجرایی خیلی به دانش بها نمی دهیم و گویا این یک رویه در جامعه ما شده است. برخورد عالمانه با هر چیزی خیلی ظرافت ها نیاز دارد و حتی تبعات دارد، آن وقت باید خیلی از مناصب و مصادر تصمیم گیری تغییر کند. منافع خیلی ها ممکن است به خطر بیفتد، خب این ها موانعی است که برابر علم محوری است. حتی در فرهنگ عمومی ما طوری است که مردم دوست دارند خیلی سریع تصمیم بگیرند و کاری را انجام بدهند، دنبال یک تصمیم علمی رفتن خیلی دردسر و زحمت دارد.

فرهنگ کل جامعه و هم ساختار اداری و تصمیم گیری ما طوری نیست که دانشگاهها را در جایگاه واقعی خودشان قرار بدهدایرنا: به نظر شما آسیب های عمده حوزه آموزش در کشور چیست؟

دکتر نجفیان: دانشگاههای ما در جامعه در جایگاهی که باید باشند، نیستند، یعنی فرهنگ کل جامعه و هم ساختار اداری و تصمیم گیری ما طوری نیست که دانشگاهها را در جایگاه واقعی خودشان قرار بدهد. با اینکه دولت خیلی در دانشگاهها سرمایه گذاری کرده ولی واقعا اگر با نرم جهانی مقایسه کنیم ما بسیار عقب هستیم. به عنوان مثال سهم پژوهش از درآمد ناخاص ملی در کشور ما هنوز به نیم درصد هم نرسیده است در حالی که این رقم در خیلی از کشورها بالغ بر ۴ یا ۵ درصد است. الان کل بودجه وزرات علوم ما ۹ هزار میلیارد تومان در سال جاری است ولی در کشورهای توسعه یافته بودجه یک دانشگاه معمولی ۲ برابر همین مبلغ است.

یکی از گرفتاری های آموزش عالی ما چند بخش شدن آن است، یک بخش در وزارت بهداشت  و درمان است، یک بخش در دانشگاه آزاد است و بخش های دیگری هم در برخی وزارت خانه ها و دستگاههاست که برای خودشان دانشگاه و دانشکده دارند.

سیاست گذاری در حوزه آموزش عالی باید از یک جا باشد و این متمرکز نبودن باعث می شود در مواردی تصمیمات و برنامه ها باهم سازگاری نداشته باشد.

یکی دیگر از آسیب های آموزش عالی در کشور، مدرگ گرایی است، ما بیش از اندازه در حوزه تحصیلات دانشگاهی رشد کمی داشتیم در حالی که به  این میزان رشد نیازی نبود.

۳۰۸۸