دست اقشار ضعیف از یارانه های پنهان کوتاه است

  به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، طبق نظر کارشناسان اقتصادی یارانه های پنهان اثرات منفی زیادی برای جامعه به طور مشخص برای اقتصاد کشور در بر داشته است.

برای مثال، تضعیف عدالت اجتماعی از طریق ایجاد و افزایش رانت و اختصاص این نوع یارانه به گروه هایی خاص، از مهمترین پیامدهای پرداخت یارانه پنهان به شمار می رود. صاحبنظران معتقدند که این بی عدالتی از آنجا ناشی می شود که یارانه هایی که با هدف کمک به اقشار آسیب پذیر و فقیر جامعه پرداخت می شود به سمت دهک های بالای درآمدی تغییر جهت داده و حاصلی جز تعمیق شکاف طبقاتی بین فقیر و غنی در بر نداشته است.

این موضوع، در روزهای اخیرمورد تأکید «اسحاق جهانگیری»، معاون اول ریاست جمهوری بوده است.

به گزارش رسانه ها، وی در همایش ملی تجلیل از ۵۰۰ کارآفرین برتر استان خراسان رضوی و آئین افتتاح ۲۵۰۰ پروژه عمرانی، اشتغال‌زایی و اردوهای دانشجویی کمیته امداد در اردوگاه ثامن‌الائمه اظهار کرد: امسال که وضع اقتصاد خوب نیست و فروش نفت با سختی و مشکلات روبه‌رو شده، آیا ایران بودجه دیگری ندارد؟ یارانه‌های پنهانی که باید به ضعیف‌ترین اقشار برسد و به ثروتمندترین افراد می‌رسد، بیش از هزار هزار میلیارد تومان است. قرار بر این بوده که این یارانه‌ها به طبقه‌ای داده شود که نیازمند هستند و باید به آن‌ها برسد.

یارانه پنهان چیست

به طور کل می توان یارانه های اعطایی به مردم را در دو دسته پنهان و آشکار تقسیم بندی کرد. یارانه پنهان آن دست از یارانه ها را شامل می شود  که به کالاهایی مانند آب، برق، بنزین و کالاهای اسای و غیره تعلق می گیرد و همه ی مردم به شکل یکسان از آن بهره مند نمی شوند. برای مثال کسی که یک خانه بزرگ دارد و برق و آب بیشترب مصرف می کند بهره بیشتری از یارانه های آن نیز خواهد داشت. یا افرادی که فاقد خودرو هستند از یارانه بنزین بهره ای نمی برند. این مسئله به نوعی بیانگر توزیع ناعادلانه ثروت ملی در جامعه است.

طبق دیدگاه کارشناسان میزان یارانه پرداختی به صورت پنهان بسیار بیشتر از یارانه نقدی و آشکار است. پس در مجموع افراد ثروتمند و یا سه دهک بالای جامعه به مراتب یارانه ای بیشتر از افراد ضعیف و دهک های پایین دریافت می کنند.

به همین خاطر، در بحث یارانه ها کمک به توزیع عادلانه درآمد و افزایش رفاه اقشار کم درآمد از مهمترین چالش های آن به حساب می آید.

به طور کل، توزیع یارانه های پنهان نه تنها از اقشار کم درآمد حمایت نمی کند، بلکه نابرابری و بی عدالتی را در جامعه تشدید کرده است.

برآورد کارشناسان نشان می دهد که از میان ۲۴۹ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم، ۸/ ۱۵ هزار میلیارد تومان به سه دهک کم درآمد می‌رسد و رقم ۱۲۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پردرآمد می‌شود.

همچنین بر اساس محاسبات انجام شده دهک دهم درآمدی ٢٥-١٧ برابر بیش از دهک یکم درآمدی از یارانه حامل‌های انرژی بهره‌مند می‌شوند.

 به طور کل اگرچه نمی توان به صورت دقیق تفاوت دهک های مختلف درآمدی در میزان بهره مندی از یارانه های پنهان را مشخص کرد، اما شواهد حکایت از وجود فاصله زیاد بین آنها است.

دولت چقدر یارانه می پردازد

طبق گزارش رسانه ها، سازمان برنامه و بودجه در گزارشی ارقام یارانه پرداختی در کشور شامل آشکار و پنهان را محاسبه و رقم کل آن را ۹۰۰ هزار میلیارد تومان در سال اعلام کرده است. حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان آن به حوزه انرژی و نفت و مشتقات آن اختصاص یافته که ۲۱۵ هزارمیلیارد تومان آن متعلق به بنزین است. همچنین، برآوردهای انجام‌شده نشان می دهد که در سال جاری نیز مجموع یارانه آشکار و پنهان به ۸۹۰ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.

طبق برآورد کارشناسان اقتصادی این رقم معادل ۱۰.۹ میلیون تومان یارانه اعطایی به ازای هر فرد و تقریباً ۲.۲ برابر بودجه سالانه کشور است.

یارانه های پنهان در سایه مشکلات بودجه ای

بودجه عمرانی و زیربنایی جایگاه مهمی در ساختار بودجه های سالانه و همچنین در پیشبرد برنامه های توسعه دارد. واقعیت این است که یارانه های پنهان سهم این بخش از بودجه را تقلیل می دهد.

بعلاوه، برای بخش تولید نیز آسیب زا است. رقم هنگفتی که از خلال مصرف انرژی و غیره به عنوان یارانه پرداخت می شود باید به تولید اختصاص یابد. اما پدیده یارانه های پنهان تولید را به نفع مصرف تضعیف می کند. 

برای مثال، هرساله بخش قابل توجهی از بودجه کشور به پرداخت یارانه انرژی و کالاها و خدمات اساسی اختصاص می یابد که بیشتر بیانگر مصرف است تا تولید.

کارشناسان اقتصادی معتقدند که این امریکی از بزرگترین موانع افزایش وزنه ی بخش عمرانی بودجه و استفاده از درآمدهای کشور برای افزایش رشد و توسعه اقتصادی است.

این در حالی است که بودجه عمرانی می تواند صرف اجرای طرح های عمرانی و زیربنایی شده و آثار ماندگاری در اقتصاد کشور داشته باشد.

مجموعه عوامل یاد شده، بعلاوه برخی مسائل و مشکلات دیگر دولت را بر آن داشته است که برای حذف یارانه دهک های بالا، حذف یارانه های پنهان، رساندن یارانه به دست نیازمندان واقعی مصمم باشد.

البته این کار نیازمند فراهم بودن شرایط لازم، علی الخصوص زیرساخت های فنی و قانونی است. بعلاوه، شیوه کار نیز بسیار مهم است. برای مثال حتی اگر دولت از طریق پرداخت یارانه های پنهان بتواند قیمت کالاهای اساسی را کنترل کند، پایین نگه داشتن این قیمت ها از یک سو، می تواند مصرف کالاها را افزایش داده و بدین ترتیب میزان یارانه پرداختی نیز افزایش پیدا کند و از سوی دیگر همان تفاوت های بین دهک های درآمدی نیز تکرار خواهد شد.

این موضوع هم  به معنای وارد آمدن فشاری دائمی و فزآینده بر بودجه دولت است، که در نهایت دولت را به لحاظ مالی با عدم توان پرداخت مواجه می کند، و هم توزیع ناعادلانه یارانه ها را در پی خواهد داشت.

باور کارشناسان این است که حذف یارانه های پنهان و آشکار کردن آنها و  پرداخت نقدی از یک طرف و آزاد سازی قیمت ها از سوی دیگر  می تواند با فرض ثبات سایر شرایط، آثار مثبت رفاهی بیشتری نسبت به پرداخت همان میزان یارانه از طریق کنترل قیمت داشته باشد.

بنابر این، می توان در حالت ایده آل انتظار دو پیامد را داشت: هم تولید کنندگان در فضای رقابتی تری فعالیت کنند و هم مصرف کننده های نیازمند یارانه نیز در مصرف چگونگی یارانه خود اختیار بیشتری خواهند داشت.

در این حالت می توان انتظار رونق تولید را داشت. اما واقعیت این است که چنین پیامد مثبتی تنها در صورتی که سایر شرایط اقتصادی فراهم باشد رخ خواهد داد و اگر شرایط اقتصادی مناسب نباشد (مثل زمان رکود اقتصادی) تورم شدید می تواند به سرعت نقش یارانه های نقدی در افزایش قدرت خرید یارانه بگیران را از بین ببرد. 

به همین خاطر کارشناسان معتقد هستند که  موضوع یارانه ها از حساسیت زیادی برخوردار بوده و به شرایطی مانند وضعیت تولید، اشتغال و بیکاری، نرخ رشد اقتصادی شفافیت مالی طبقات و دهک های درآمدی، نظام مالیاتی کارآمد و غیره وابسته است.