شمارش معکوس تا گام سوم برجامی ایران

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، کاهش پلکانی تعهدات ایران در برجام تا کنون ادامه یافته و دیروز سه شنبه 22م مردادماه «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز در حاشیه مراسم آغاز عملیات احداث مرکز تحقیقات ملی جداسازی و توسعه کاربرد ایزوتوپ های پایدار، اظهار کرد:‌ ما الان با ظرفیت خوبی تولید می کنیم و موجودی مان هم حداقل ۶۰ تا ۷۰ کیلو بیش از ۳۰۰ کیلوگرم است و میزان آن هم به سرعت افزایش می یابد.

از هجدهم اردیبهشت ماه امسال و فرارسیدن نخستین سالروز خروج آمریکا از برجام که ایران خود را در اجرای توافق هسته ای تنها یافت، بر پایه مصوبه شورای عالی امنیت ملی، مسیر کاهش تعهدات را در برجام در پیش گرفت و اینک در آستانه برداشتن گام سوم قرار دارد.

اجرای گام نخست برجام برای نخستین بار دوشنبه دهم تیرماه رسانه ای شد که «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان از افزایش میزان ذخایر اورانیوم خبر داد. ظریف در حاشیه مراسم بزرگداشت «مرتضی صفاری نطنزی» نماینده فقید مردم نطنز و قمصر در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا ایران مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده را رد کرده است، گفت «آن طور که من اطلاع پیدا کرده‌ام ایران طبق برنامه اش از مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده عبور کرده و این را هم قبلاً اعلام کرده بودیم.»

در مرحله نخست اجرای کاهش تعهدات برجامی، امیدواری تهران به اجرای تعهدات متقابل به ویژه از سوی طرف اروپایی بالا بود و از این رو مقامات کشورمان در فرصت های مختلف همواره بر جدیت خود برای کاهش تعهدات تاکید می ورزیدند تا اینکه عدم اجرایی شدن «اینستکس»، ایران را به انجام وعده خود مصمم نمود.

ایران همواره خود را پایبند به برجام معرفی می کند و عبور سطح و ابعاد غنی سازی اورانیوم را بر پایه بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام می داند؛ بندهایی که برای تهران این حق را قائل شده در صورت عدم اجرای برجام از سوی طرف مقابل، به صورت جزئی یا کلی تعهدات خود را به حالت تعلیق درآورد. لازم به ذکر است که در برجام، ۳۰۰ کیلوگرم برای میزان ذخایر اورانیوم ۳.۶۷ درصد و همچنین ۱۳۰ تن برای ذخایر آب سنگین در نظر گرفته شده است.

حدود دو ماه بعد یعنی میانه تیرماه ایران به ناچار قدم دوم خود را نیز برداشت و در این مرحله غنی سازی اورانیوم از ۳.۶۷ به ۴.۵ درصد افزایش یافت. سخنگوی سازمان انرژی اتمی همزمان با رونمایی از اقدام دوم ایران، تاکید کرد که «غنی‌سازی ۲۰ درصدی از گزینه‌های مطرح در برنامه‌های مربوط به گام سوم کاهش تعهدات برجامی جمهوری اسلامی ایران است.»

امروز نزدیک به سه هفته تا 16م شهریورماه و پایان مهلت دو ماهه برای برداشتن گام سوم زمان باقی است. در ارتباط با اینکه در گام سوم ایران از چه اقداماتی رونمایی خواهد کرد، چندی پیش کمالوندی اعلام کرد که «افزایش تعداد سانتریفیوژها، نصب دوباره سانتریفیوژهای IR-2 و IR-2M، افزایش تعداد سانتریفیوژهای فعال در آبشارهای غنی‌سازی‌ و غنی‌سازی ۲۰ درصدی از گزینه‌های مطرح در گام سوم است».

از نگاه ناظران گام های رو به عقب ایران در برجام ارتباط مستقیمی با عدم تحقق مطالبات برجامی این کشور دارد؛ تهران که تاکنون طبق گزارش های پیاپی مسوولان آژانس بین المللی انرژی اتمی به مفاد برجام پایبند مانده اما از مزایای اقتصادی آن بهره مند نشده است. حتی باوجود اینکه چندی پیش در نشست کمیسیون مشترک برجام از اجرای اینستکس خبر داده شد اما تا کنون نشانه ای از آن به چشم نمی خورد.

ششم مردادماه نیز در جریان نشستی که بین معاونان و مدیران کل سیاسی ایران و ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) و نماینده اتحادیه اروپا در هتل کوبورگ وین برگزار شد، اروپایی ها تلاش کردند تا ایران را از اجرای پلکانی کاهش تعهدات منصرف سازند اما بعید است که ایران تا تحقق وعده های طرف مقابل از مسیر در پیش گرفته خارج شود.

در میان کشورهای اروپایی، فرانسه بیشترین تکاپو را برای منصرف کردن ایران از تداوم کاهش تعهدات و نجات برجام به کار بسته و چندین تماس «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه با «حسن روحانی» همتای ایرانی او در این راستا قابل ارزیابی است. ضمن این که رئیس جمهوری فرانسه «امانوئل بن» مشاور دیپلماتیک خود را نیز راهی تهران کرد تا بلکه مطالبات پاریس محقق شود.

اما مقامات ایران عزم خود را برای کاستن تدریجی از تعهدات مندرج در برجام جزم کرده اند و این بستگی به طرف مقابل دارد که تهران تا چه حد در این مسیر پیش رود. در همین ارتباط بود که روحانی در گفت وگو با مکرون، عادی سازی روابط نفتی و بانکی را گام اول از تعهدات مورد انتظار ایران از اروپا دانست و گفت: متاسفانه علی رغم پایبندی کامل ایران به تعهدات، تنها بخشی اندک از منافع اقتصادی ایران تامین شد و پس از خروج آمریکا از برجام نه تنها شاهد اقدام جدی از سوی اروپا در این زمینه نبودیم، بلکه برخی از شرکت های اروپایی نیز در پیروی از تحریم یکجانبه آمریکا، از ایران خارج شدند.

از نگاه بسیاری از کارشناسان، اگر اروپا از اراده و توان لازم برای نجات برجام برخوردار است منطقا باید قبل از کاهش افزون تر تعهدات از سوی ایران برای نجات این توافق که بیش از یک دهه برای دستیابی به آن زحمت کشیده، وارد عمل شود. در غیر این صورت با گذر زمان، بازگشت به نقطه اول برای ایران و اروپا دشوارتر خواهد شد ضمن این که تشدید تنش ها و تعمیق شکاف ها راه های بازگشت را برای هر دو طرف خواهد بست.