به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ خطه کردستان را می‌توان به نمادها و ویژگی‌های رنگ‌به‌رنگ و اصیلش شناخت؛ به طبیعتِ سرسبز و نشاط‌انگیزش، به اورامانِ باشکوه و استوارش، به جامه‌های بومیِ زیبا و پُر از اصالتش، به ریشه‌داریِ زبانِ کردی‌اش، به مردان و زنانِ غیورِ دِل در گرو مامِ میهنش، به موسیقیِ ناب و پُر از نقش و رنگش؛ به اینها می‌توان کردستان را شناخت اما کردستان را به مردانِ نغمه‌آفرینش نیز می‌توان شناخت و به نغمه‌هایی که ساخته و برای موسیقی ایران به یادگار نهاده‌اند. امروز، یکم شهریور ماه، زادروز یکی از همین مردانِ نواسازِ خاطره‌آفرینِ خطه کردستان است؛ حسین یوسف‌زمانی (۱۳۱۲ - ۱۳۹۲).
استاد حسین یوسف‌زمانی در یکم شهریور ۱۳۱۲ خورشیدی در سنندج به دنیا آمد؛ حدود دو سال پس از برادرِ بزرگ‌ترش، حسن یوسف‌زمانی (م. ۱۳۸۸) که او هم از آهنگسازان نامدار موسیقی ایرانی است. سازِ تخصصیِ حسین یوسف‌زمانی، ویلون بود؛ سازی که وی در نوازندگی‌اش چیرگیِ تمام داشت.
حسین یوسف‌زمانی که در سال‌های جوانی در ارکسترهای گوناگونی چون گل‌ها، باربد و نکیسا، نوازندگی کرده بود، افزون بر نوازندگی، در آهنگسازی نیز بسیار توانمند و خوش‌ذوق بود و توانست طی سال‌ها فعالیتِ موسیقایی، آهنگ‌های باکلام و بی‌کلامِ بسیاری را به گنجینه موسیقی ایرانی بیافزاید. از جمله آثارِ بی‌کلامِ او می‌توان به سوئیت سمفونیِ سوگ سهراب اشاره کرد. همچنین باید از آلبوم بارون بارونه نام برد که استاد در آن، قطعه‌های معروفی چون عقرب زلف کجت را برای دونوازی ویلون و پیانو تنظیم کرده است. در این آلبوم او نوازندگی ویلون و هومن خلعتبری نوازندگی پیانو را بر عهده داشته‌اند.
اما به جز آثار بی‌کلام، حسین یوسف‌زمانی قطعه‌های باکلامی را هم برای صدای خوانندگان نامدار موسیقی ایرانی ساخته است. بسیاری از این آثار به نغمه‌های ماندگار موسیقی ایرانی بَدَل شده و در خاطره دوستدارانِ این موسیقی اصیل ثبت شده اند. در ادامه این گزارش تعدادی از این آهنگ‌ها معرفی شده است:
نی زن
گر عارف حق‌بینی، چشم از همه بر هم زن
چون دل به یکی دادی، آتش به دو عالم زن...
این بیت از میرزا عباس فروغی بسطامی، شاعر بزرگ عهد قاجار، سرآغازِ کلامِ آهنگی است به نامِ نِی‌زن که حسین یوسف‌زمانی آن را برای صدای محمدرضا شجریان ساخته است. این قطعه یکی از دو تصنیفِ موجود در آلبوم بوی باران است؛ آلبومی که در ۱۳۸۷ خورشیدی منتشر شده است.
تصنیف نی‌زن که در مایه افشاری است، به شیوه ارکسترال اجرا شده است. در میانه این تصنیف، خواننده بیتی از حافظ را به آواز اجرا می‌کند و دوباره به ادامه شعر فروغی باز می‌گردد.
پریزاد
پریزاد (مادر)، قطعه‌یی است که پیش از آنکه قرار بوده باشد، آهنگی برای آن ساخته شود، ترانه آن را علی معلم سروده بوده است. حسین یوسف‌زمانی وقتی این شعر را می‌خواند، به‌گونه‌یی تحت تأثیر فضای شعر قرار می‌گیرد که برآن می‌شود آهنگی بر اساس آن بسازد. بنابراین آهنگِ پریزاد، بر پایه این شعر ساخته می‌شود و آهنگساز، خوانندگیِ این قطعه را به علیرضا افتخاری می‌سپارد؛ آهنگی که روایتی موسیقایی از مادر است. این ترانه روایت‌گونه این‌طور آغاز می‌شود:
تو عروسیت نبودم، نمی‌دونم چی بود چیا بود
می‌گن و دروغ نمی‌گن، که سه روز کیا بیا بود...
و این‌طور پایان می‌یابد:
حالا اون پَری شکسته، پشت پنجره نشسته
مثل مهتاب شده موهاش، که به رنگ شب سیاه بود.
ترانه‌ی پریزاد در آلبوم قصه شمع منتشر شده است.
بوی باران
دومین تصنیفِ آلبومِ بوی باران، اثری است به همین نام با شعری معروف از فریدون مشیری که محمدرضا شجریان آن را خوانده است:
بوی باران، بوی سبزه، بوی خاک
شاخه‌های شسته، باران‌خورده، پاک
آسمان آبی و ابر سپید
برگ‌های سبز بید
عطر نرگس، رقص باد
نغمه شوق پرستوهای شاد
خلوت گرم کبوترهای مست
نرم‌نرمک می‌رساد اینک بهار
خوش به حال روزگار ...
این تصنیف در دستگاه چهارگاه اجرا شده و به همراه دیگر قطعه‌های آلبوم بوی باران در استودیو بِل ضبط شده است. یوسف‌زمانی در گفت‌وگویی که پس از درگذشتش منتشر شده، درباره این قطعه گفته است:
کاری ساختم که یک قسمت آن برای ارکستر ملی بود در افشاری و یک قسمت برای ارکستر سمفونیک بود در چهارگاه، البته چهارگاهی که تعدیل شده بود. در واقع تعدیلش کردم تا بشود آن را پُلی‌فونیک هم اجرا کرد. این اثر را ۲۵ سال تمام نگه داشتم. آن را ساخته بودم، اما نگه داشتم تا فقط و فقط آن را شجریان بخواند و لاغیر. به کسی دیگر هم نمی‌دادم. خیلی‌ها بو برده بودند و دلشان می‌خواست اما من آن را تنها برای صدای شخص آقای شجریان نگه داشته بودم. مریض شدم؛ مشکل قلبی داشتم. آقای شجریان آمدند خانه ما دیدن من و برایم گل آورند و من بالاخره توانستم این مسئله را با ایشان مطرح کنم. آن موقع خانه‌یشان شهرک غرب بود. ۱۰- ۱۲ قطعه که بیشترشان نغمه بود را برایشان بردم و ایشان دو قطعه بوی باران و نی‌زن را انتخاب کردند.[۱]
جام عشق و دو دریچه
از میان خوانندگانی که حسین یوسف‌زمانی با آنان همکاری داشته، نام نادر گلچین نیز به چشم می‌خورد. تصنیف‌های جام عشق و دو دریچه از جمله آثار مشترک این دو هنرمند است.
جام عشق اثری است ارکسترال که براساس شعر معروف حافظ (مخمور جام عشقم، ساقی بده شرابی) ساخته شده. دو دریچه نیز آهنگی است که یوسف‌زمانی آن را بر روی شعر معروف مهدی اخوان ثالث ساخته است:
ما چون دو دریچه روبروی هم
آگاه ز هر بگومگوی هم
هر روز سلام و پرسش و خنده
هر روز قرار روز آینده ...
آذین؛ اثری به یاد شهیدانِ حج
دولتِ سعودی حج خونینی را برای زائران حریم امن الهی در ۱۳۶۶ خورشیدی رقم زد که این حادثه هولناک واکنش موسیقایی آهنگسازی چون حسین یوسف‌زمانی را در پی داشت و سبب شد تصنیفِ آذین پدید آید:
مکه را با خون آذین بستند،
آذین با خون بستند
جمعه و غربت و خون تنگ غروب،
عاشقان سرخوش و مست
چهارتکبیرزنان یکسره بر هر چه که هست،
به خدا پیوستند
مکه را با خون آذین بستند،
آذین با خون بستند ...
شعر این قطعه را قدمعلی سرامی سروده و مهرداد کاظمی، از خوانندگان خاطره‌ساز موسیقی ایران، آن را خوانده است.
نغمه‌های کردی
در کارنامه موسیقایی حسین یوسف‌زمانی، آهنگ‌هایی نیز وجود دارد که وی آنها را براساس ملودی‌ها و شعرهای کردی ساخته و تنظیم کرده است. خواننده این قطعه‌ها، آوازخوانِ نامدار موسیقی کردی، مَظهر خالقی است. ازجمله آثارِ یوسف‌زمانی که استاد خالقی آنها را خوانده، می‌توان از این قطعه‌ها یاد کرد:
شده لار، اثری ارکسترال در دستگاه ماهور؛ روله (لالایی کردی)؛ کابوکی؛ گل نیشان و اثرِ بسیار معروفِ نسیم سردِ پاییزی.
آلبوم مهتاب
صدیق تعریف هم یکی دیگر از خوانندگان نامدارِ کرد است که حسین یوسف‌زمانی آهنگ‌هایی را با صدای او ساخته است. البته این آهنگ‌ها در چارچوب موسیقی ایرانی و بر روی شعرهای فارسی پدید آمده است. آلبوم مهتاب در ۱۳۸۹ خورشیدی منتشر شده و دارای شش قطعه است. قطعه نخستِ این آلبوم که پیرانه‌سر نام دارد، اثری است در چهارگاه.
پنج قطعه دیگرِ این آلبوم عبارت است از مهتاب (براساس شعر معروف مهتاب، اثر نیما یوشیج)، راز پنهان، نرگس مست، نور و نیلوفر و قافله گل. به جز شعر نیما در این آلبوم می‌توان شعر شاعرانی چون حافظ، قیصر امین‌پور و سیمین بهبهانی را با آهنگ‌های حسین یوسف‌زمانی و صدای صدیق تعریف شنید.
دو آهنگ در ستایشِ اصفهان
همکاریِ موسیقایی حسین یوسف‌زمانی و علیرضا افتخاری به قطعه پریزاد محدود نماند. این دو استادِ بار دیگر در سالی که اصفهان پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شده بود (از دی ۱۳۸۵ تا دی ۱۳۸۶)، با یکدیگر همکاری موسیقایی داشته‌اند که حاصلِ آن دو تصنیفِ ارکسترال به نام‌های باغ ارغوان و گنبدهای زرد و آبی بوده است.
تصنیف باغ ارغوان اثری است در مایه سه‌گاه که شعر آن را ساعد باقری سروده است:
... دل و دستی ز عشق حق لبریز
زده نقش بهار بی پاییز
در نگاه شکفته این شهر
باغ گل باغ ارغوان دیدم... .
گنبدهای سبز و آبی دیگر آهنگی است که آهنگسازِ نامدار کرد آن را برای صدای آوازخوان نامی اصفهانی ساخته تا اثری پدید آید در ستایش اصفهان. این اثر زیبا در دستگاه چهارگاه اجرا شده و شعر آن نیز از ساعد باقری است. این تصنیف دربردارنده درود و سلامی از گنبدهای کاشی‌کاری شده اصفهانِ زیبا به گنبد سبز بارگاه نورانی پیغامبر اکرم (ص) در شهر مدینه:
صبحگاهی که ذوق بهاران
در دل عاشقان خیمه می‌زد
شاد و سرخوش در دل گشودم
بر صبا، قاصد لطف ایزد
گنبد آبیِ اصفهان را
دیدم آیینه سبز گنبد
با صبا گفتم این نورِ آبی
یک سلامِ بلند است به گنبد
یک سلام از دیار سپاهان
سوی گلزار سرسبزِ احمد ...
این اثر در جشنواره سراسریِ ترنم رحمت که در سال ۱۳۸۵ برگزار شده بود، قطعه برگزیده شناخته شد و حسین یوسف‌زمانی برای ساختِ آن؛ و علیرضا افتخاری برای اجرای آن، آهنگساز و خواننده برتر معرفی شدند. [۲]
ارجاع:
۱. روایت منتشرنشده حسین یوسف‌زمانی از همکاری با شجریان؛ سایت خبرآنلاین؛ ۱۴ دی ماه ۱۳۹۲.
۲. برگزیدگان جشنواره ترنم رحمت معرفی شدند؛ روزنامه دنیای اقتصاد به تاریخ ۸ اسفند ماه ۱۳۸۵؛ شماره ۱۱۸۷.
نظر شما