دفتر مطبوعاتی نهاد ریاست جمهوری ترکیه در خبر خود به اهداف اردوغان در سفر به روسیه اشاره مستقیم نکرده، ولی با توجه به وضعیت جنوب شرق ترکیه و شمال سوریه به خصوص درگیری ها در استان "ادلب" را باید یکی از محورهای اصلی و اساسی این سفر ذکر کرد.
در راستای ایجاد مناطق کاهش تنش در ارتباط با بحران سوریه که از ۹ سال قبل در جریان است، روسای جمهوری سه کشور ایران، روسیه و ترکیه به صورت منظم با یکدیگر دیدار و گفت و گو و در ارتباط با این بحران تبادل نظر کرده اند .
نشست سه جانبه آتی سران سه کشور قرار است ۲۵ شهریور ماه در مسکو برگزار شود، ولی سفر اردوغان به روسیه ۲۰ روز قبل از این نشست به دنبال تحولات روزهای اخیر در استان ادلب و آزادی بخش هایی از این استان از سوی نیروهای نظامی سوریه ۵ سال پس از اشغال آن توسط تروریست های مورد حمایت برخی کشورهای غرب - عربی - صهیونیستی، صورت می گیرد.
نیروهای سوری از بیستم مرداد ماه با آغاز "ساعت صفر" برای آزادی مناطق اشغالی استان ادلب و شمال استان "حماه" در جنوب ادلب ضمن آزادسازی تمام مناطق اشغالی حماه بخش هایی از جنوب ادلب از جمله شهر راهبردی "خان شیخون" و مناطق اطراف آن را آزاد کرده و اکنون شمار زیادی از تروریست های مستقر در این مناطق به پایگاه نهم ترکیه در نزدیک خان شیخون پناه برده و همه این افراد همراه با نیروهای ترکیه در محاصره نیروهای سوری قرار دارند.
بر اساس اعلام برخی منابع اکنون نزدیک به ۱۴۶ هزار تروریست از ۶۰ کشور جهان از جمله "ایغورهای" چین در استان ادلب سوریه و مناطق اطراف آن حضور دارند که این افراد به دنبال اجرای مناطق کاهش تنش در طول چند سال گذشته به همراه خانواده هایشان از سراسر سوریه به ادلب منتقل شده و در خانه های مردم آواره این کشور اسکان یافته اند .
به دنبال تحولات اخیر در ادلب تنش میان ترکیه که حمایت آن از تروریست ها با اعزام کاروان های نظامی به خان شیخون و مورد هدف قرار گرفتن آن از سوی جنگنده های سوری همراه شد، افزایش یافته است. آنکارا که تا قبل از حملات نیروهای سوری با روش های مختلف مانع از آن شده بود، اکنون به تکاپو افتاده و ضمن مخالفت با تخلیه برج ها و پایگاه های دیدبانی خود در ادلب، تلاش دارد تا شاید بار دیگر بتواند از ادامه پیشروی ارتش سوریه به سمت مناطق شمالی ادلب و محاصره دیگر پایگاه های خود مانند پایگاه نهم ممانعت کند. دولت سوریه بارها اعلام کرده که ترکیه از این پایگاهها برای کمک تسلیحاتی و نظامی به تروریستها استفاده می کند و باید برچیده شوند.
در چنین شرایطی اکنون کارشناسان و تحلیلگران سیاسی منطقه چند فرض را برای ادامه تنش ها بین سوریه و ترکیه مطرح می کنند:
اولین فرضیه در این ارتباط احتمال تقابل بین دو طرف به دنبال افزایش تنش های لفظی میان آنان با توجه به تاکید سوریه برای آزادی تمام مناطق اشغالی خود در شمال غرب و شرق این کشور است که نزدیک به ۲۰ درصد از خاک سوریه را تشکیل می دهد.
از این منظر نیروهای سوری اکنون با توجه به تضعیف روحیه تروریست ها و پیروزی های خود در ادامه پیشروی ها در روزهای آینده متوجه شهر "معره النعمان" در شمال خان شیخون شده و پایگاه هشتم ترکیه در این منطقه نیز در محاصره آنان قرار می گیرد و عرصه بیش از پیش بر نیروهای ترکیه مستقر در این پایگاه ها مانند پایگاه نهم تنگ خواهد شد.
تسلط بر خان شیخون همچنین این امکان را به دولت دمشق می دهد تا به راحتی به سمت شمال یعنی معرة النعمان حرکت کند؛ منطقه ای که به دلیل این که نقطه اتصال مسیرهای بین المللی سوریه به سمت شمال، جنوب، شرق و غرب این کشور است، اهمیت زیادی دارد.
با توجه به اقدام جنگنده های سوری در بمباران کاروان نظامی ترکیه در "سراقب" در هفته گذشته هر لحظه این احتمال وجود دارد که با توجه به این که تروریست ها مسبوق به سابقه در کشاندن حامیان خود موقع شکست در جریان درگیری ها هستند و اکنون در برخی از برج ها و پایگاه های ترکیه مخفی شده اند، معادلات به گونه ای رقم بخورد که نیروهای ترکیه و سوریه با یکدیگر درگیر شده و صفحه نبردها در شمال سوریه به یکباره تغییر اساسی کند.
در چنین وضعیتی با توجه به این که روسیه از اقدام نظامی سوریه در ادلب حمایت می کند و حتی در برخی از اقدامات نظامی در این استان برای آزادسازی مانند حمایت های هوایی مشارکت دارد، ترکیه بشدت نگران تغییر معادلات در شمال سوریه است.
فرض دوم نیز آن است که ترکیه و سوریه به دنبال افزایش تنش های لفظی بین دو طرف و با توجه به این که ایران و روسیه با آنکارا و دمشق روابط گسترده و مناسبات وسیعی دارند، با پادرمیانی آنان به یک توافق رسیده و ترکیه مجبور به تخلیه نیروهای خود از ۱۲ پایگاه مستقر در شمال سوریه شود تا دست نیروهای سوری در برخورد با تروریست ها باز شده و با مانعی به نام حضور نیروهای ترکیه مواجه نشوند.
در چنین صورتی پیش بینی می شود که در جریان این توافق احتمال مشخص شدن سرنوشت تروریست های مستقر در استان ادلب نیز روشن شده و با از دست رفتن روحیه آنان که تاکنون بارها از درخواست های آنکارا سرپیچی کرده و به حیثیت ترکیه نیز به دنبال توافق "سوچی" (شهریور ۱۳۹۷) با روسیه لطمه وارد کرده اند، کارها برای سوریه بسیار راحت تر و سریع تر پیش برود و ارتش بتواند بسرعت مناطق اشغالی را آزاد کند.
از چنین نگاهی ترکیه بشدت در ماه های اخیر با توجه به ناکامی های خود با استفاده از تروریست ها برای رسیدن به اهدافش در سوریه و صرف هزینه های سیاسی و مالی گسترده خسته شده است و به دنبال فرصتی برای رهایی از دست تروریست هایی است که در صورت فشار وارد کردن نیروهای سوری قصد دارند تا وارد خاک ترکیه شده و در چنین صورتی از این پس باید شاهد ناامنی در مناطق مختلف این کشور به خاطر حضور شمار زیادی از تروریست ها از ملیت های مختلف بود که تا دیروز سوریه را با بمب گذاری، اقدامات نظامی و فعالیت های تروریستی ناامن کرده بودند.
"سرگئی لاوروف" وزیر خارجه روسیه نیز در روزهای اخیر با توجه به پیچیدگی اوضاع در ادلب و عدم اجرای توافق سوچی بین مسکو و آنکارا در ارتباط با تحویل سلاح های سنگین و نیمه سنگین از سوی تروریست ها، ناکامی های آنکارا در این خصوص و تحرکات تروریست ها در حمله به پایگاه روسیه در "حمیمیم" تاکید کرد که مسکو در چنین وضعیتی ممکن است به صورت مستقیم برای پایان دادن به وضعیت ناامنی ها در ادلب وارد عمل شده و دست به اقدام بزند.
این روند نشان می دهد که صبر همه طرف ها در ارتباط با تحولات شمال سوریه لبریز شده و اکنون همگان به دنبال پایان دادن به اوضاع پیچیده و حضور تروریست ها در ادلب هستند تا از تکرار حملات خمپاره ای، موشکی و شیمیایی به مناطق دیگر رهایی یافته و برای همیشه خود را از شر آنان راحت کنند که این نگاه نیز تا حدودی در ارتباط با ترکیه نیز ساری و جاری است، ولی آنکارا تلاش دارد تا چنین نگاهی را کمتر علنی کند.
پیشتر گزارش هایی از سوی روسیه در ارتباط با جابجایی مواد شیمیایی و آمادگی تروریست ها برای اجرای سناریوی شیمیایی دیگر با همکاری "کلاه سفیدهای" مورد حمایت کشورهای غربی از جمله انگلیس و آمریکا منتشر شده بود.
در همین حال باید به این مطلب نیز اشاره کرد که اثنای بحران جاری در سوریه نیز حتی اخباری در ارتباط با وجود تماس و ارتباط محرمانه بین مقام های ترکیه و سوریه و انجام برخی هماهنگی ها بین مقام های دو کشور منتشر شده بود و می توان گفت با توجه به تجارب و نگاه های دیپلماتیک آنکارا و دمشق نسبت به تحولات، توافق نیز با وساطت کشورهای دوست سوریه دور از انتظار نیست.
فرض سوم و آخر نیز این است که با توجه به وضعیت فعلی در ادلب محاصره نیروهای ترکیه از سوی نظامیان سوری ادامه می یابد و دو طرف به شرایط کنونی رضایت داده و تقابل یا توافقی بین دو طرف صورت نمی گیرد و وضع موجود ادامه می یابد.
از این نگاه ترکیه بیشتر ژست حمایت از تروریست ها را در پیش گرفته و نمی خواهد به یکباره پشت آنان را خالی کند، ولی از سوی دیگر نیز نمی خواهد با همسایه جنوبی خود که قبل از بحران به صورت خانوادگی شب نشینی در حلب برگزار می کردند، درگیر جنگ شود و در عین حال اعتبار و حیثیت سیاسی خود را نیز حفظ کند.
کلی گویی های برخی مقام های ترکیه در روزهای اخیر به خصوص وزیر دفاع این کشور مانند اعلام دفاع از حق خود در سوریه _ اگر قایل به چنین حقی در یک کشور همسایه باشیم – و یا سخنان وزیر خارجه ترکیه مبنی بر خارج نشدن از سوریه نیز در راستای حفظ حیثیت این کشور قابل ارزیابی است که در ۹ سال گذشته تمام آبروی خود را برای احیای امپراتوری عثمانی در شکل نوین آن خرج کرده و اکنون باید دست خالی فقط باید به فکر حفظ امنیت و ثبات مناطق جنوب شرقی خود باشد.
البته باید به این مطلب نیز اشاره کرد که حضور نظامی در خاک همسایه جنوبی از جانب سوریه نوعی تجاوز آشکار محسوب می شود و اگر دمشق نیز به وضعیت موجود رضایت بدهد به خاطر درگیری های نیروهای آن در جبهه های مختلف با تروریست ها است و دیر یا زود نیز باید سرنوشت پایگاه های ترکیه در شمال غرب سوریه روشن شود.
نگرانی و ترس سوریه در ارتباط با ادلب نیز این است که با توجه به تجارب تاریخی مانند "اسکندرون" (۱۹۳۹ میلادی و واگذاری این منطقه عربی به ترکیه) ترک ها همواره چشم داشت و دیدگاه های اشغالگرانه ای نسبت به مناطق شمالی سوریه داشته و ورود به ادلب و ایجاد پایگاه نیز در همین راستا صورت می گیرد و نباید در مقطع حاضر مانند گذشته فکر کرد که برخی طرف ها به دنبال کشورگشایی و حمله به دیگر مناطق کشورهای همسایه بودند.
این که سیاست های سال های اخیر ترکیه نزدیکی به هر دو طرف غرب و شرق و آمریکا و روسیه است و در چنین وضعیتی با توجه به روحیه معامله گری ترک ها برای رسیدن به منافع، آنان به خاطر شماری تروریست رانده شده از کشورهای خود را که اکنون در شمال سوریه مستقر می باشند و روزگاری مورد حمایت های همه جانبه بودند، به روابط بلند مدت و منافع این کشور ترجیح نمی دهند و با توجه به حضور پررنگ روسیه در سوریه و دفاع از این کشور توافق آبرومندانه و محرمانه را به راههای دیگر ترجیح می دهند.
این مطلب را نیز باید در نظر داشت که هرگونه مخالفت ترکیه با روسیه در این ارتباط به روابط دو طرف لطمه وارد کرده و در این میان توازن مورد نظر ترک ها را برای رسیدن به منافع خود با استفاده از ورق های آمریکا و روسیه را بر هم خواهد زد.
پیش بینی ها حاکی از آن است که انحلال تشکیلات تروریستی در استان ادلب سوریه با توجه به نفوذ و جایگاه ترکیه در بین آنان تنها راه باقی مانده برای حل مشکل ادلب، تروریست ها و اعتبار آنکارا خواهد بود تا همه امور به خوبی به سرانجام رسیده و چنین نگاهی جز با توافق طرف های اصلی حاضر در بحران سوریه از جمله روسیه و سوریه قابل دستیابی نیست و بی شک می توان توافق را در ارتباط با ادلب تنها هدف اصلی سفر رئیس جمهوری ترکیه به مسکو در نظر گرفت.
از داود پورصحت
نظر شما