بروز دست کم 4 و احتمالا تا 12 حمله (بر اساس گزارش های غیر رسمی) به مراکز و انبارهای مهمات الحشد الشعبی عراق طی بیش از یک ماه گذشته که مسوولیت آن رسما از سوی معاونت این نیرو به اسراییل با پوشش و حمایت نیروهای آمریکایی مستقر در عراق متوجه شد از یکسو و افزایش انفجارهای تروریستی علیه غیرنظامیان درنقاط مختلف عراق ازجمله بغداد از سوی دیگر، فضای سیاسی عراق و رقابت ها و دوستی و دشمنی ها میان نیروهای عراقی را به سمت و سوی برده است که تا حد قابل لمسی با فضای حاکم بر این کشور طی نزدیک به دو سال پس از اعلام پایان نظامی داعش متفاوت است.
حمله به مراکز الحشد الشعبی سبب رویدادهایی شد؛ از جمله تهدید برخی گروههای مقاومت به مقابله با این حملات و تلافی آن، تشدید فشار گروهها و احزاب برای تصمیم گیری پارلمان جهت پایان دادن به حضور نیروهای آمریکایی که در ظاهر در قالب ائتلاف بین المللی مدعی مبارزه با داعش در عراق و سوریه حضور دارند، آنچه فرصت طلبی برخی رقبای سیاسی در میان احزاب سنی و کرد عراقی برای افزایش فشار به الحشد الشعبی به جای دفاع از آن توصیف شده و طرح ادعاها یا بهانه هایی مانند ضرورت ادغام الحشد در ارتش، فاصله گرفتن عراق و گروههای آن از جبهه مقاومت در منطقه به رهبری ایران و یا شاید از همه حساس تر، توجیه و تبرئه این حملات با طرح این ادعای بی اساس که حملات اسراییل به مراکزی صورت گرفته که موشک های ایرانی درآن مخفی شده بوده است، امری که مقامات رژیم صهیونیستی نیز به نوبه خود چند بار تلویحا آن را مطرح و بهانه ای برای تکرار تهدیدات خود علیه ایران و جبهه مقاومت کردند.
در همین حین، برخی نیروهای سیاسی عراق نیز بار دیگر زمزمه ضرورت خروج نیروهای الحشد از مناطق آزاد شده از دست داعش و سپردن آن به نیروهای محلی و عشایری که به کمک آمریکا متشکل شوند (شبیه مجالس الصحوه (شوراهای بیداری) که در سال 2006 تشکیل شد، را مطرح کردند، امری که با واکنش برخی گروهها و شخصیت های عراقی مواجه شد و آن را بهانه ای برای بازگرداندن دوباره داعش به کمک آمریکا دانستند.
از سوی دیگر، افزایش حملات تروریستی که اغلب با استفاده از بمب های محلی ساز در نقاط مختلف شمال شرقی و شرق عراق و بغداد پایتخت این کشور و همچنین استان نفت خیز و با تنوع قومیتی کرکوک طی ماههای اخیر روند افزایشی داشته است، باعث شده است، حملات نیروهای داخلی حتی برخی گروههای شیعه به دولت عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق افزایش یابد و وی را به ناتوانی یا کوتاهی در تامین امنیت عراق متهم کنند.
در همین راستا دولت عبدالمهدی همزمان تحت فشار سه بحران مهم قرار گرفته است که بار دیگر عراقی ها را چند جبهه کرده است که فارغ از ویژگی های سیاسی آن، حضور قوی عناصر فرقه ای در این جبهه بندی ها نگرانی هایی را ایجاد کرده است.
ایجاد توازن میان نیازو حمایت بغداد از الحشد الشعبی بعنوان یک نیروی نظامی رسمی و تعیین کننده کشور و از سوی دیگر روابطش با اعراب خلیج فارس و بویژه آمریکا که دایم برای انحلال الحشد فشار می آورند و دیگری مقابله با تهدیدات جدید امنیتی و فشار رقبا و مخالفان برای بزرگنمایی و تهدید دولت به استیضاح و برکناری به بهانه ضعف خدمات عمومی و مشکلات جامعه، دو بحران جدی پیشروی عبدالمهدی است که از یکسو برخی آشکارا بحث تهدید به استیضاح را مطرح کرده اند و برخی خبرهای غیر رسمی نیز حکایت از تهدید متقابل عبدالمهدی به استعفا، بدلیل کارشکنی و عدم همراهی احزابی است که با رای دادن به وی و کابینه اش قرار بود در کنار دولت بمانند.
در پی وقوع دو حمله تروریستی در کرکوک در عصر یکشنبه به عزاداران حسینی که به کشته شدن یک تن و زخمی شدن 10 غیرنظامی دیگر منجر شد، نمایندگان وابسته به اتحادیه میهنی این استان در پارلمان عراق در بیانیه ای مشترک، حملات تروریستی اخیر که منجر به کشته و زخمی شدن غیرنظامیان بیگناه همزمان با ایام سوگواری سالار شهیدان امام حسین (ع) را تلاشی برای ایجاد اختلاف و شکاف در بافت متنوع قومیتی این استان دانسته و ضرورت مقابله امنیتی با آن و همچنین تقویت گفتگو و تفاهم میان گروههای سیاسی برای حل اختلافات تاکید کرده است.
ناظران مسائل عراق می گویند تشدید اقدامات اسراییل و داعش در این شرایط زمانی که منطقه دچار تنش های خاص خود در اثر اقدامات یکجانبه آمریکاست، باعث شده است برخی گروههای سیاسی در داخل عراق دوباره برای بهره برداری جناحی و قومیتی از این رویدادها با هدف تغییربالانس قدرت در این کشور تشویق شوند و به فعالیت های خود در این زمینه بیافزایند.
به هر روی تردیدی نیست که برخی گروههای داخلی عراق که عمدتا قوم گراهای عرب (بعثی و متمایل به سعودی)، جدایی طلبان کرد عراقی و برخی کشورهای منطقه ای که از فردای سقوط صدام دیکتاتور عراق از تحولات این کشور و روند سیاسی و دموکراتیک در عراق ناخرسند بوده اند، از هر فرصتی برای برگرداندن اوضاع در این کشور استفاده کنند.
به باور این ناظران، حمایت این طیف متنوع داخلی و خارجی از داعش و گروههای بظاهر معترض عشایری به ضعف خدمات دولتی که مقدمه یورش داعش در سال 2014 و فتح بیش از یک سوم خاک این کشور شد، نمونه ای از این فرصت طلبی هاست و کمتر ناظری بر این باور است که تغییری در این گرایش ها ایجاد شده باشد بلکه بر عکس با هر چه بیشتر قدرت گرفتن جبهه مقاومت اسلامی در سراسر منطقه، تلاش این طیف برای ایجاد تغییرات بنیادین در عراق و شکست حلقه مقاومت منطقه بیشتر می شود.
ناظران بر این باورند که فضای کنونی حاکم بر عراق در دو بخش حملات هوایی و سیاسی به الحشد الشعبی از یکسو و گسترش فعالیت های تروریستی و رعب افکن داعش بویژه علیه عزاداران حسینی در هفته های اخیر از سوی دیگر و همچنین دامن زدن برخی گروههای سیاسی شریک در قدرت (بخشی از گروههایی مانند جریان حکمت ملی به رهبری سید عمار حکیم، النصر به رهبری حیدرالعبادی نخست وزیر سابق و سائرون به رهبری سید مقتدا صدر) به نارضایتی های عمومی با هدف بهره برداری جناحی و انتخاباتی، اوضاع عراق را دچار آشفتگی ها و کشمکش هایی کرده است که بسیار شبیه ماههای نخست سال 2014 کرده است که زمینه ساز یورش داعش شد.
به گفته آنان، مجموعه تحرکات نظامی و سیاسی آمریکا در عراق هم موید آن است که واشنگتن نیز زمینه را برای پیشرفت این روند و تضعیف دولت مرکزی عراق فراهم کرده است تا هم ادامه حضور نظامی خود در این کشور را توجیه کند و هم بستر دخالت واعمال فشار بیشتر به دولتمردان و گروههای عراقی را برای دنباله روی از سیاست های واشنگتن در عراق و منطقه آماده کند، هر چند به دلایل متعددی که در این مقال نمی گنجد، آمریکا دست کم در حال حاضر تمایلی به بر هم خوردن کلی اوضاع عراق و بازگشت به شرایط پس از 2003 ندارد اما – به گفته این ناظران – تردیدی نیست که واشنگتن از عبدالمهدی و سیاست های مستقلانه او ناراضی است و بیش از گذشته با سیاست کج دار و مریز قصد دارد مانع برقراری ثبات در عراق شود.
بر همین اساس است که می توان از احتمال جدی فعال شدن دوباره مثلث آمریکا، اسراییل و داعش برای ایجاد یک اختلاف جدی یا نزاع فرقه ای دیگر در عراق سخن گفت، امری که میزان ناکامی یا موفقیت آن بستگی کامل به هوشیاری نیروهای مختلف عراقی و درس گرفتن از دوره های تنش آلود پیشین و بویژه دوره طلایی اتحاد فرافرقه ای در جنگ با داعش و شکست سه ساله این پدیده شوم برغم پیش بینی تداوم 20 ساله آن از سوی آمریکا، دارد. /
* محمدکاظم جعفری
نظر شما