آیا خانواده‌های ایرانی کوچک شده اند؟

نگرش مثبت نسبت به فرزندآوری، کنترل فشارهای اجتماعی و میزان دسترسی به امکانات، منابع اقتصادی و حمایتی موردنیاز برای داشتن فرزند از عوامل تعیین کننده نرخ باروری به شمار می آید و امروزه اکثر کشورهای در حال گذار به ویژه ایران شاهد تحولات عمیقی در تمامی ابعاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و جمعیتی و گذر از الگوهای سنتی به مدرن هستند که از اثرات آن در حوزه رشد جمعیت می توان به کاهش نرخ باروری به زیر سطح جانشینی اشاره کرد.

ربابه طاهری پناه معاون بهداشت باروری و سلامت مردان دانشگاه در توضیح تعریف ناباروری می گوید:  به طورکلی به زوج هایی که در سنین زیر ۳۵ سال هستند و یکسال برای بارداری اقدام ناموفق داشته اند، نابارور گفته می شود.  زوجینی هم که ۳۵ تا ۴۰ سال دارند و ۶ ماه برای بارداری اقدام کنند ولی بارداری اتفاق نیفتد نیز مبتلا به ناباروری هستند.

وی با اشاره به نسبت مساوی علل ناباروری در زنان و مردان، ادامه می دهد: غالبا بررسی علل مردانه بسیار راحت تر از علل زنانه است چرا که با انجام یک بررسی ساده می توان میزان توانایی مرد را در باروری تشخیص داد، اما از آنجایی که علل ناباروری در زنان به دلایل مختلفی بروز پیدا می کند، تشخیص علت ناباروری در زنان سخت تر خواهد بود.  گاهی ناباروری کاملا بدون علت است؛ یعنی زوجین مشکلی ندارند، شرایط کاملا طبیعی دارند اما باردار نمی شوند، این موضوع ناباروری  با علل نامشخص است که درمان خاص خود را دارد.

واریکوسل شایع‌ترین علت ناباروری در مردان

معاون بهداشت باروری و سلامت مردان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان این مهم که واریکوسل یکی از معمول‌ترین دلایل کاهش تعداد و کیفیت اسپرم است که ممکن است در مردان با ناباروری همراه شود، می افزاید: بیماری واریکوسل باعث بزرگ شدن رگ‌های درون کیسه بیضه می‌شود؛ واریکوسل مشابه بیماری ورید واریسی است که در پا رخ می‌دهد، واریکوسل یکی از معمول‌ترین دلایل کاهش تعداد و کیفیت اسپرم است که می‌تواند باعث ناباروری مردان شود.

طاهری پناه با بیان این که با بالا رفتن سن، شانس و امکان تخمک‌گذاری کمتر می‌شود، اضافه می کند: در سنین ۳۵ سالگی امکان باروری کم و تا ۴۰ سالگی معمولا شانس باروری بسیار کم‌تر می‌شود به همین علت به این اشخاص توصیه می‌شود زودتربرای بارداری اقدام کنند.

وی در ادامه وجود مشکلات موجود در لوله‌های رحمی  یا انسداد آن را عامل دیگر ناباروری در زنان می داند و می گوید: عفونت‌های مکرر، چسبندگی ناشی از بیماری اندومتریوز و یا عمل جراحی از عوامل ناباروری در زنان است.

این استاد دانشگاه اضافه می کند: اختلال در شکل رحم، مشکلات مادرزادی، سپتوم‌ها و فیبروم‌های رحمی، اختلالات دهانه رحم که مانع از ورود اسپرم می‌شود، بیماری‌های ایمونولوژیک یا سیستمیک، عفونت ها، تماس با برخی آلاینده ها محیطی و سرب نیزموجب اختلال در عملکرد سیستم تناسلی و وقوع نازایی می‌شود.

معاون  بهداشت باروری و سلامت مردان با بیان  این که روند رو به رشد کم‌تحرکی و رژیم‌های نادرست غذایی در نسل جوان، عوارض متعددی در پی داشته که تهدید سلامت باروری از جمله آنهاست، بر ضرورت پیروی از سبک زندگی سالم تاکید میکند.

نتیجه استعمال دخانیات، کاهش باروری است

وی با بیان این که مصرف دخانیات اثر نامطلوبی در باروری دارد، می گوید: اگرچه مصرف سیگار و قلیان لزوما باعث ناباروری نمی‌شود، اما می‌تواند اثرهای منفی در قدرت باروری زوج‌ها داشته باشد.

به گفته استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تحقیقات نشان داده است مردان و زنانی که به شکل مداوم سیگار و قلیان می‌کشند، با افت قدرت باروری مواجه خواهند شد و اسپرم و تخمک این افراد به دلیل کیفیت پایین توانایی کافی برای باروری سالم را ندارد.

وی با اشاره به این که پزشکان متخصص نازایی با بکارگیری روش های کمک باروری سعی در برطرف کردن مشکلات زوج ها دارند، می گوید: اکثر مشکلات ناباروری دارای راه حل هستند ومتخصصان نازایی می‌توانند با استفاده از روش‌های مختلف به زوجین نابارور برای فرزند آوری کمک کنند.

 طاهری پناه به افزایش سن ازدواج در کشور اشاره می کند و می گوید: در کنار افزایش سن ازدواج، امروزه زنان تمایل دارند که بارداری خود را به تعویق بیندازند، بدون توجه به این که این تعویق می‌تواند منجر به بروز مشکلات بارداری یا عارضه‌دار شدن دوران حاملگی شود.

کاهش باروری و پیر شدن جمعیت نگران کننده است

محمدرضا سهرابی مدیرگروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی نیز با اشاره به علل کاهش باروری در کشور، میگوید: تا قبل از دهه شصت به دلیل مرگ و میر بالای نوزادان خانواده ها تمایل بیشتری به فرزند دار شدن نشان می دادند، چرا که از سلامت و امکان حیات کودکان خود مطمئن نبودند ولی در واقع زمانی که پدرو مادرها با کاهش مرگ و میر کودکان روبرو شدند و اطمینان حاصل کردند که هر کودکی که متولد می شود شانس بالایی برای زنده ماندن دارد، تمایل کمتری به باروری های بیشتر نشان دادند.

به گفته سهرابی، آشنایی زنان و مردان با وسایل و روش های پیشگیری از بارداری موضوع مهمی است که به شکل قابل توجه ای فرزندآوری و یا حتی های بارداری های ناخواسته را کاهش داده است.

نایب رییس انجمن علمی پزشکی اجتماعی ایران، توصیه نظام های بهداشتی به فاصله گذاری حداقل سه سال بین بارداری ها(برای تامین سلامت مادر و کودک)، بالارفتن سن ازدواج، زنان و کاهش مرگ و میر نوزادن را از جمله مهمترین عوامل کاهش بارداری در زوجین می داند.

وی در پایان مشکلات اقتصادی، افزایش هزینه های زندگی و تبلیغات منفی در فضای مجازی را از دیگر عوامل بی میلی جوانان به ازدواج دانسته و بر ضرورت توجه مسئولان، برنامه ریزان و سیاستگذاران به این موضوع تاکید کرد.

کاهش جمعیت، دغدغه دولت است

 شریف ترکمن نژاد رییس مرکز بهداشت شمال تهران نیز با بیان این که دغدغه امروز مسئولان؛ کاهش نرخ باروری و افزایش سن ازدواج است، می گوید: موضوع فرزند آوری و کاهش جمعیت جزء دغدغه های  کشور است، این که جمعیت جایگزینی نداشته باشد و یا کشور دچار پدیده پیری جمعیت شود.

وی اضافه می کند: پدیده پیری جمعیت در تمامی جوامع یا در کشورهای توسعه یافته نیز اتفاق افتاده است، اما اتفاق بدی که افتاده است سرعت رشد این پدیده است.

رییس مرکز بهداشت شمال به موانع افزایش جمعیت در کشور اشاره کرده و می گوید:: بر اساس مطالعات جمعیت شناسی نگرانی جوانان از مشکلات اقتصادی و تامین مخارج زندگی مشترک یکی از علل کاهش جمعیت است، به این معنی که باید بین رشد جمعیت و رشد اقتصادی توازنی برقرار باشد تا زوجین بتوانند از نظر کیفیت زندگی و امکانات بهداشتی و درمانی در سطح مناسب و مطلوبی قرار گیرند.

 ترکمن نژاد ایجاد شرایط و تسهیلات مناسب برای اشتغال بانوان را ضروری می داند و ادامه می دهد: امروزه نقش موثر و مثبت زنان در عرصه‌های مختلف جامعه غیر قابل انکار است و این درحالیست که آنها باید هم در برآورده‌ کردن انتظارات و توقعات شغلی و هم در برآورده‌کردن انتظارات خانوادگی موفق عمل کنند. این نقش‌های چندگانه‌ به فاکتورهای متعددی مانند زمان، توجه و تمرکز نیاز دارد و همین مسئله، ایجاد تعادل بین کار و زندگی را برای زنان دو چندان دشوار کرده است.

وی تاثیر منفی تبلیغات برخی سیستم های حمایتی اجتماعی، نبود حمایت و نظارت کافی بر موضوع امنیت شغلی، آشنایی با وسایل کنترل باروری و تنظیم خانواده، بالارفتن سن ازدواج به واسطه ادامه تحصیل را از مهمترین عوامل کاهش زاد و ولد در کشور ذکر می کند.

رییس مرکز بهداشت شمال موضوع پیامدهای فرزندآوری در سنین بالا را از سوی زوجین مورد توجه قرار می دهد و می گوید: افزایش سن ازدواج پیامدهای بسیاری در روند فرزندآوری برای مادر و جنین به همراه دارد که مراقبت‌های ویژه‌ای را در این دوران می‌طلبد، برهمین اساس لازم است دستگاه‌های متولی برنامه‌ریزی‌هایی را برای سهولت ازدواج و فرزندآوری برای جوانان در دستور کار خود قرار دهند.

استرس و کار سخت؛ یکی از عوامل ناباروری

 ترکمن نژاد اختلال در رحم و یا مشکلات دستگاه ایمنی را از دیگر عوامل ناباروری معرفی می کند و می گوید: افزایش سن، مصرف دخانیات، الکل، استرس های شدید، سموم موجود در محیط، آفت کش ها، اشعه، شیمی درمانی، رادیوتراپی، مواجه با اشعه و بعضی مواد مثل سرب و دی سولفورید کربن که در صنایع بسته بندی و سلفون وجود دارد نیز از مهمترین عوامل ناباروی هستند.

وی کار سخت و پر استرس در زنان و مردان را یکی دیگر از عوامل ناباروری ذکر می کند.

رییس مرکز بهداشت شمال با اشاره به ناباروری و علل عمده در مردان که درصد بالایی را به خود اختصاص می دهد و می گوید: در آقایان اختلالات مربوط به اسپرم و اختلالات هورمونی، مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی به شکلی که سیستم ایمنی بر علیه اسپرم آنتی بادی بسازد، مشکلات مربوط به سیستم تناسلی مردان یا لوله های اسپرم، عوامل ژنتیکی و یا حتی عوامل ناشناخته ممکن است باعث ناباروری شود.

وی سنین بین ۲۰ تا ۳۵ سالگی را بهترین سن برای فرزندآوری ذکر کرد و توجه به استفاده از غذای سالم و پرهیز از پرخوری را به زوجینی که قصد بارداری دارند توصیه می کند، می گوید: رنگ ها، ترکیبات سرب، عدم فعالیت فیزیکی، نشستن های طولانی خصوصا در آقایان و چاقی و اضافه وزن می تواند تاثیر مخرب و جدی در باروری داشته باشد.

 ترکمن نژاد با تاکید بر اثرات مخرب مصرف قلیان و سیگار بر باروری می گوید: مصرف دخانیات به نحوی که در حال حاضر در کشور مصرف می شود بسیار کنترل نشده است و موادی که در انواع توتون و تنباکو استفاده می شود بسیار خطرناک است.

وی اضافه می کند: مصرف دخانیات علاوه بر تحریک دستگاه تنفس و مشکلات ریوی، موجب حساسیت و آلرژی می‌ شوند و مهمترین اثر مخرب آن تاثیرجدی بر باروری است.