یکی از مواردی که کمتر به آن توجه می‌شود و تاثیر مهمی در زندگی و حیات بشر و سایر موجودات زنده و پوشش گیاهی دارد، تخریب لایه ازن و تاثیر آن بر تغییرات آب و هوایی است. لایه ازن از زندگی و حیات کره زمین مقابل اشعه‌های مضر خورشیدی محافظت می‌کند و تخریب آن بر تغییرات آب و هوایی نیز تاثیر مستقیم دارد.
گاز ازن چیست؟
ازن ترکیب شیمیایی متشکل از سه اتم اکسیژن (O۳) است. یک گاز تقریباً بی‌رنگ با بویی خاص شبیه بوی هوای تازه که پس از رعد و برق در کوهستان استشمام می‌شود. این گاز نمی‌تواند در طبیعت بصورت پایدار باقی بماند و سریعاً به O و O۲ شکسته می‌شود که O۲ مولکولی پایدار است که میزان اکسیژن محیط را بالا می‌برد ولی اتم O اکسیژن نمی‌تواند تنها باشد و باید با آلاینده‌های دیگری ترکیب شود و آن‌ها را به صورت اکسیدهای پایدار درآورد.
قرار گرفتن در معرض ازن می‌تواند باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان‌های پوستی، کاتاراکت (اب مروارید)، کاهش مقاومت بدن در برابر بیماری‌های عفونی، درد قفسه سینه، سرفه، سوزش گلو و گرفتگی ریه، سرطان ریه و حتی کاهش فتوسنتز گیاهان گردد.
چگونگی نام‌گذاری روز جهانی محافظت از لایه ازن
سال ۱۹۸۵ دانشمندان متوجه شدند که مساحت قابل توجهی از لایه ازن در منطقه جنوبگان (قطب جنوب) از بین رفته است و گسترش دامنه این تخریب می‌تواند حیات کره زمین را بشدت به خطر اندازد.
آن‌ها اعتقاد داشتند گازهای کلروفلوئوروکربن که اثر گلخانه‌ای دارند، عامل ایجاد حفره‌های عظیم در قطب جنوب بوده‌اند. بعد از هشدار دانشمندان، رهبران جهان در سازمان ملل، معاهده‌ای را برای مهار این تخریب، به امضا رساندند.
در کنوانسیون وین، کشورهای عضو این معاهده متعهد شدند در زمینه تحقیق و اندازه‌گیری ضخامت لایه ازن و میزان اشعه ماورای بنفش با کشورهای دیگر همکاری کرده و نتایج را به اشتراک بگذارند. علاوه بر آن تمهیداتی جهت کاهش تولید گازهای مذکور، در نظر گرفته شود.
پیرو همین معاهده، روز ۱۶ سپتامبر ۱۹۸۷ پروتکل مونترال در کانادا به امضا رسید تا کشورها با رعایت تمهیدات فنی و مدیریتی، متعهد به حفاظت و ترمیم این سپر محافظتی زمین شوند. ایران هم یکی از نخستین کشورهایی بود که در سال ۱۹۸۹ به امضا کنندگان این پروتکل مهم پیوست.
به همین منظور هر سال در چنین روزی به عنوان روز جهانی حفاظت از لایه ازن، گرامی داشته می‌شود و فعالیت‌های آگاهی‌بخش در مورد تغییرات اقلیمی و کاهش لایه ازن، مورد حمایت قرار می‌گیرد.
گازهای مخرب لایه ازن
پروتکل مونترال باعث شد ۹۹درصد از مواد شیمیایی تخریب‌کننده لایه ازن (ODS) مورد استفاده در یخچال‌ها، سیستم‌های تهویه هوا و بسیاری دیگر از محصولات دیگر، حذف شوند.
در همین راستا استفاده از مواد کاربردی‌تر شامل کلروفوروکربن (CFCs) مورد استفاده در یخچال و فریزها، آب سردکن‌ها، تهویه مطبوع و کولر خودروها، تتراکلریدکربن (CCL۴) به عنوان یک حلال غیرقطبی و بسیار سمی، متیل کلروفرم (CH۳CCL۳) مورد استفاده در حشره‌کش‌ها، در صنایع یخچال‌سازی و ساخت تفلون، هالون‌ها، مورد استفاده در کپسول‌های دستی آتش‌نشانی‌ها، متیل برومید (CH۳Br)، مورد استفاده در آفت‌کش‌های کشاورزی، ضدعفونی کننده‌ها و هیدروکلرول فلوئوروکربن‌ها (HCFCs) حذف شد.
موادی که عموما که جزو گازهای گلخانه‌ای قوی و موثر در نازک کردن لایه ازن هستند و نزدیک به دو هزار برابر گاز دی‌اکسیدکربن برای افزایش گرمای زمین تاثیر دارند.
کاهش موفقیت‌آمیز انتشار این گازها یکی از بزرگترین چالش‌های سازمان ملل است. متیل پرامید کوتاه‌ترین عمر را در میان مواد کنترل شده دارند که از منابع طبیعی و انسانی تولید می‌شوند. سایر ODSs تحت کنترل پروتکل مونترال نیستند.
روند انتشار گازهای مخرب لایه ازن از سال ۱۹۶۰ تا ۲۱۰۰
طبق گزارش سنجش از دور سازمان فضایی ایران، آخرین ارزیابی‌های علمی انجام شده در مورد تخریب لایه ازن که در سال ۲۰۱۸ با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای انجام شده، نشان می‌دهد از سال ۲۰۰۰ در هر دهه، بخش‌هایی از لایه ازن به میزان یک تا سه درصد، ترمیم شده و نیمکره شمالی و منطقه عرض جغرافیایی میانه تا سال ۲۰۳۰ کاملا ترمیم خواهد شد.
بازیابی لایه ازن در نیمکره جنوبی تا سال ۲۰۵۰ و مناطق قطبی تا سال ۲۰۶۰، ادامه خواهد داشت. تلاش‌های انجام شده از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ جهت جلوگیری از انتشار حدود ۱۳۵ میلیارد تن از گازهای دی‌اکسیدکربن جهت محافظت از لایه ازن و مقابله با تغییرات آب و هوایی، نقش بسزایی داشته است.
برای حفظ این دستاوردها باید با منابع غیر قانونی مواد تخریب‌کننده لایه ازن مقابله کرد. گذشته از آن باید از اصلاحیه کیگالی Kigali پروتکل مونترال که از اول ژانویه ۲۰۱۹ به منظور کاهش گازهای هیدورفلوئوروکربن‌ها (HFCs) به اجرا گذاشته شده، نیز به جد حمایت کنیم. این اصلاحیه می‌تواند در پایان قرن، از افزایش دمای کره زمین تا چهار درجه سانتی‌گراد، جلوگیری کند.
در سال ۲۰۱۸ (۱۲ اکتبر) وسعت حفره ایجاد شده در قطب جنوب، ۲۲.۹ میلیون کیلومتر مربع یعنی نزدیک به ۱۳ برابر ایالات متحده آمریکا بوده که به همین واسطه رتبه سیزدهم در۴۰ سال مشاهدات ماهواره‌ای ناسا را داشته است.
نظر شما