در تاریخ همه درگیری های نظامی و جنگ‌های دنیا همیشه موسیقی نقش پررنگی برای تهییج مبارزان و تقویت روحیه آنها داشته است. اما داستان موسیقی دفاع مقدس ما از جذابیت های تاریخی ویژه ای برخوردار است. جنگ هشت ساله زمانی به ما تحمیل شد که ایران در روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب و درگیر تحولات بنیادی در تمام عرصه ها بود. با توجه به شرایط خاص آن دوران موسیقی آنچنان که باید مورد توجه نبود.
جنگ و سلاحی به نام موسیقی
در تاریخ جهان هیچ جنگی را سراغ نمی‌توان گرفت که آلات و ادوات موسیقی به‌عنوان عاملی جنبی اما بسیار مهم در آن نقشی نداشته باشند؛ چه جنگ‌های تاریخ باستان با سازهای بدوی بادی و کوبه ای و چه جنگ‌های مدرن با یگان‌های موسیقی نیروهای مسلح از یک طرف و نقشی که هنرمندان موسیقی در دوران جنگ و آگاهی از وظایف خود به عنوان یک هنرمند متعهد برعهده دارند.
جنگ تحمیلی و احیای موسیقی
ایران زمانی با حمله بعثی‌های عراق مواجه شد که در روزهای ابتدایی بعد از پیروزی انقلابی قرار داشت که باعث دگرگونی های عظیمی در تمام زیرساخت‌های جامعه از سیاست و اجتماع و اقتصاد گرفته تا فرهنگ شد که موسیقی قسمتی از آن است. شرایط آن روزها طوری بود که موسیقی چندان مورد وثوق و توجه نبود. گفته می‌شود اگر جنگ ایران و عراق آغاز نمی‌شد و دنبال آن نقش بسزای موسیقی مورد توجه قرار نمی‌گرفت، چه بسا موسیقی امکان حیات خود را از دست می‌داد.
هنرمند به مثابه رزمنده
با آغاز جنگ تحمیلی تمام امکانات کشور روی جنگی نابرابر متمرکز شد و تمام اقشار کنار حاکمیت همت خود را به کار گرفتند تا اهریمنی به نام صدام در رسیدن به آرزوی خود که فتح چندروزه تمام ایران بود، ناکام بماند و حتی وجبی از خاک کشور را از دست ندهیم. دراین میان رزمندگان دلیر در نوک پیکان این نبرد نابرابر قرار داشتند، نبردی آنچنان نابرابر که جز با اتکا به پروردگار و برخورداری از روحیه محکم و خلل ناپذیر رزمندگان امکان پیروزی و سرافرازی در آن ممکن نبود. در چنین شرایطی نقش موسیقی به عنوان عاملی روحیه‌بخش برای رزمندگان خط مقدم و مردمی که در شهرها ناخواسته و ناگهانی با حملات هوایی و موشکی روبرو شده بودند، مورد توجه قرار گرفت و هنرمندان موسیقی که خود را به این مردم و این آب و خاک متعهد و مسئول می‌دیدند با سلاح موسیقی در جبهه فرهنگ نبرد خود را با دشمن آغاز کردند.
نقش تاریخی صداوسیما و موسیقی دفاع مقدس
درآنروزها صدا و سیما مهم ترین و شاید تنها رسانه عمومی بود که از طریق آن امکان پخش موسیقی وجود داشت. در این دوران هنرمندان موسیقی با ساخت آهنگ‌ها و سرودهای ملی میهنی و پخش آن از طریق صدا و سیما موفق شدند وظیفه روحیه‌بخشی به تمام مردم و تهییج رزمندگان را انجام دهند. با نگاهی به آرشیو موسیقی های دوران دفاع مقدس مشخص می‌شود این آثار بیش از اینکه آثاری برخوردار از معیارهای زیبایی‌شناسانه موسیقی باشند بیشتر به صورت احساسی و خالصانه تولید و پخش شده اند.
پخش مارش پیروزی از رادیو هنگام اعلام خبر پیروزی‌های رزمندگان در جبهه ها و نوای ممد نبودی ببینی در زمان فتح خرمشهر با صدای غلام کویتی پور نمونه هایی از این دست آثار هستند که در روزهای آتش و خون از آنتن صدا و سیما پخش شدند.
ارکستر سمفونیک و حضور در جبهه ها
شاید سفر اعضای ارکستر سمفونیک تهران به مناطق جنگی و اجراهای برنامه برای رزمندگان و مردم جنگ زده یکی از مهم ترین رویدادهای موسیقی آن دوران باشد. اقدامی که شاهد و گواه زنده آن خواننده جوان آنروزها مهرداد کاظمی است که امروز به دلیل مصدومیت ناشی از گازهای شیمیایی در بستر بیماری است.
اما در پشت جبهه هم هنرمندان موسیقی دست از انجام وظیفه نکشیدند و با تولید آثاری که امروزه به عنوان یکی از میراث فرهنگی ملت ما و یادگارهای جاودانه موسیقی دوران دفاع مقدس شناخته می‌شوند نام خود را به عنوان رزمندگان جبهه فرهنگی در تاریخ پرافتخار این کشور ثبت کردند.
آواز حماسی در شب عملیات
اما جدا از ساخت موسیقی بخش دیگری از تاریخ موسیقی دفاع مقدس را جوانانی ساختند که با صدای گرم و ریشه‌دار خود در سنت و آیین مداحی و مرثیه سرایی با حضور مستمر در جبهه ها مخصوصا در شب‌های عملیات نقش مهمی در تهییج و روحیه بخشی به رزمندگان داشتند؛ صادق آهنگران و غلام کویتی‌پور چهره های شاخص این رویکرد نوین در موسیقی حماسی ایران هستند.
ستاره های درخشان موسیقی در روزهای آتش و خون
در دوران دفاع مقدس که تقریبا با فاصله اندکی از پیروزی انقلاب آغاز شد، موسیقی به واسطه شرایط اجتماعی چندان مورد وثوق نبود و جز مواردی اندک آن هم در ژانر سنتی امکان فعالیت گسترده ای نداشت. یکی از این موارد اندک چاووش بود که در آن دوران موفق شده بود به فعالیت موسیقی خود ادامه دهد. این گروه به مرور به واسطه حمایت نشدن از آن تقریبا منحل شد. به اعتقاد برخی از صاحب نظران اگر فعالیت گروه چاووش ادامه می‌یافت این گروه در ساخت آثار فاخر و ماندگار در دوران دفاع مقدس عملا به توفیقی بی‌سابقه دست می‌یافت.
امروز با نگاهی به تاریخ موسیقی در دوران دفاع مقدس آثاری را خواهیم یافت که هم در آن دوران به خوبی از نجام وظیفه خود سربلند بیرون آمدند و امروز نیز در فهرست آثار ماندگار موسیقی حماسی ایران قرار گرفته اند.
قطعه خلبانان ملوانان با صدای جمشید نجفی و آهنگسازی فیروز برنجیان، کجایید ای شهیدان خدایی ساخته هوشنگ کامکار با صدای بیژن کامکار که بعد ها با صدای شهرام ناظری بازخوانی شده و مورد اقبال بین المللی قرار گرفت، اجرای بیش از هشتصد قطعه حماسی توسط اسفندیار قره باغی که خود علاوه بر تسلط ستودنی برآواز کلاسیک یا اپرا دانش آموخته رشته موسیقی نظامی است، مجموعه نینوا با صدای حسام الدین سراج ( با سمفونی نینوا ساخته حسین علیزاده اشتباه نشود) تنها نمونه هایی از نقش بسزا و ماندگار هنرمندان موسیقی در دوران دفاع مقدس است.
نظر شما