به کسی که ویرایش می‌کند، ویراستار می‌گویند. هرکسی می‌تواند به کمک قلم یا صفحه کلید بنویسد، اما هنر آن است که متنی خوانا و روان بنویسد. ویراستار در کشورهای دیگر هم‌طراز با نویسنده و مترجم است؛ اما در ایران، از نظر بسیاری نویسندگان و مترجمان، ویراستار مزاحمی است که بدون داشتن صلاحیت کافی، در کار آن‌ها دخالت کرده و هزینه‌ای اضافی به آن‌ها یا ناشران تحمیل می‌کند.
هرچند این عقیده در گذشته خیلی پررنگ‌تر بوده و به‌مرور زمان ویراستار و ویراستاری به ویژه در حوزه کودک به دلیل حساسیت جامعه هدف تا حدی جای خود را در حوزه چاپ و نشر پیدا کرده، هنوز کم نیستند کسانی که به این حوزه بسیار مهم کم‌لطف و کم‌توجه اند.
عده ای بر این باورند که ویراستار چشم سوم نویسنده است. شاید آخرین نفری که متن را به‌صورت دقیق می‌خواند و ایرادات آن را چه از لحاظ ساختاری و چه از نظر صوری و زبانی برطرف می‌کند، ویراستار است. پس می‌توان گفت ویراستار امین و همکار نویسنده و ناشر و یاری‌کنندۀ خواننده در راحت‌تر برقرارکردن ارتباط با متن است. تجربه نشان داده اگر یک نفر ویراستار در کنار نویسنده باشد حداقل بعد از تولید اثر، ما با متن بهتری مواجه می‌شویم.
در مقابل هم عده ای بر این باورند که وقتی یک ویراستار اثری را بدون نویسنده آن به طور کلی تغییر می‌دهد آن وقت دیگر آن اثر کتاب نویسنده نیست. در این صورت نویسنده پیشرفتی نخواهد کرد.
آنچه مسلم است به موازات تبیین اثرها و نقش ویراستاری باید به مولفه ها و شاخصه های ویراستاری درست نیز توجه شود مساله ای که در تحقق مورد نخست هم بی واسطه نقش بسیار قابل توجهی دارد.
ویراستار ادبیات کودک باید ویراستار ادبی هم باشد
مجید راستی، از نویسندگان پیشکسوت حوزه کودک و نوجوان با بیان اینکه حال زبان فارسی خوب نیست، گفت: زبان فارسی به قدری بی‌رمق شده که انسجام بین انسان‌ها از بین رفته است و وقتی کسی واژه‌ای را به کار می‌برد ممکن است برداشت‌های متفاوتی از آن واژه شود. هویت زبان فارسی شکسته شده است و کج‌دار و مریز راه می‌رود. وقتی حال زبان فارسی خوب نباشد حال ما هم خوب نیست.
این نویسنده بیان کرد: من به عنوان یک نویسنده سعی می‌کنم نوشته‌هایم را چند بار بخوانم و ویرایش کنم تا برای مخاطب جذاب‌تر باشد و مطلب را ویرایش شده به ناشر تحویل دهم اما همه نویسندگان این‌طور نیستند و متن‌شان نیاز به ویرایش دارد. ویراستار ادبیات کودک باید ویراستار ادبی هم باشد.
وی افزود: از سویی ویراستاری متون ترجمه هم باید به گونه‌ای باشد که واژه‌ها صرفا از زبان خارجی به فارسی برگردانده نشوند بلکه فارسی سازی شوند و هویت زبان فارسی در متون ترجمه حفظ شود. البته در زمینه ویراستاری، آموزش افراد علاقه‌مند به ویراستاری نیز اهمیت دارد این افراد حتما باید به مقوله ادبیات کودک آشنایی داشته باشند تا بتوانند تاثیرگذار باشند، باید بهترین‌های ویراستاری مشخص و تجربیات‌شان منتقل شود.
به گفته راستی، باید از زبانمان حتی در محاوره هم لذت ببریم. زبان باید ارتباط قوی به وجود آورد چون پیام ما از طریق زبان منتقل می شود. زبان از چیزهایی است که در معرض صدمه است و باید به افرادی که بدون مشکل صحبت می‌کنند احترام بگذاریم. کسانی که در زبان مشکل بیشتری دارند در فکرکردن هم مشکل دارند.
ویراستاری زبانی کار هر کسی نیست
فریبا نباتی گفت: مقوله ویرایش هنوز در کشور ما جا نیفتاده است هرچند خیلی توسعه یافته است و تا به حال حرکت‌های زیادی انجام شده و امروزه ویراستاران خوبی داریم؛ اول باید ببینیم تعریف ما از ویراستاری چیست؟
این نویسنده و ویراستار افزود: خیلی از ویراستاران می‌توانند ویرایش فنی را انجام دهند اما ویراستاری زبانی کار هر کسی نیست. یکی از مشکلاتی که من با دوستان نویسنده، مترجم و ویراستار داشتم این بود که هرکدام با ویراستاری کار خودشان مشکل و نسبت به کارشان تعصب داشتند. ویراستارانی بودند که بدون اینکه تعصب نویسنده نسبت به اثرش خدشه‌ای وارد شود، کارش را ویراستاری می‌کردند.
نباتی به افزایش هزینه‌های نشر پرداخت و گفت: با توجه به تورم در بازار نشر مساله ویرایش دچار آسیب جدی خواهد شد؛ چون هزینه آن روی قیمت تمام شده کتاب محاسبه می‌شود و ویراستاری سبب بالا رفتن قیمت نهایی کتاب می‌شود و هزینه کتاب به گونه‌ای می‌شود که مخاطب قادر به خرید کتاب نیست. باید تلاش کنیم ویراستاری را جا بیاندازیم. مهمترین مشکل ویراستاران این است که زبان و ادبیات فارسی را درست نمی‌شناسند.
کودکان در معرض بمباران ادبیات از سوی شبکه های مجازی
نازنین سرکارات‌پور نیز شاخه گفتاری و نوشتاری را دو شاخه مهم در حوزه ادبیات کودک و نوجوان برشمرد و گفت: وقتی از کنار کودکان در خیابان عبور می‌کنیم و زبان گفتاری آن‌ها را می‌شنویم، می‌بینیم با فاجعه گفتاری و البته از نظر نوشتاری با فاجعه روبروییم. مخصوصا الان که با وجود شبکه‌های مجازی، کودکان در معرض بمباران بیشتر ادبیات و نوشتار غلط هستند. بر این اساس چگونه می‌توانیم با استفاده از ادبیات فاخر، کودکی را که گویش و نوشتار این‌چنینی دارد، به سوی زبان و ادبیات فارسی بکشانیم.
این ویراستار کتاب کودک افزود: در این میان به زبان واسطه‌ای نیاز داریم تا با رعایت و درنظرگرفتن خط قرمزهای موجود به زبان بچه‌ها هم نزدیک باشد و بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند و به نظر من بزرگ‌ترین چالش در ویرایش ادبیات کودک و نوجوان پیدا کردن زبان مشترک است.
ویراستاری جدی گرفته نشده است`پژوهش
حسن طاهری، از ویراستاران کتاب کودک نیز بیان کرد: در ویرایش ادبیات کودک هم ویرایش جدی گرفته نمی‌شود هم ادبیات کودک. و وقتی بحث ویرایش ادبیات کودک مطرح می‌شود مساله کاملا روشن است. متاسفانه در کشور ما به سراغ هر ویراستاری بروید فکر می‌کند از پس ویرایش کتاب کودک برمی‌آید درحالی‌که این‌طور نیست.
ویرایش کتاب کودک کار بسیار سختی است، علی‌رغم اینکه در ظاهر بسیار ساده به نظر می‌رسد؛ در ابتدا باید این نگاه عوض شود.
وی گفت: مساله بعدی این است که ما پژوهش در ویراستاری را جدی نگرفته‌ایم و همه ویرایش کتاب کودک را در ویرایش زبانی خلاصه کرده‌ایم و توجهی به ویرایش محتوایی که باید از سوی افراد آگاه به نوشتن و نویسندگی صورت گیرد نکرده‌ایم. مشکل دیگر این است که فکر می‌کنیم هرچیزی در حوزه ویرایش ادبیات کودک می‌دانیم کافی است و نیاز به مشورت و آگاهی بیشتر نداریم.
محمدرضا اربابی مدیر انجمن صنفی مترجمان نیز با اشاره به پیوند ناگسستنی ترجمه و ویرایش با یکدیگر، اظهار داشت: بسیاری تلاش کردند این پیوند برقرار نشود، این فراق ناخواسته حاصل شتاب‌زدگی بازار نشر ماست و این ذهنیت غلط را ایجاد می‌کند که مترجم و ویراستار هووی یکدیگرند در حالی که چنین نیست و پیوند برادری بین این دو برقرار است. بدون تعارف این افتضاحی که در بازار نشر وجود دارد حاصل گسستی است که ایجاد شده است.
همچنین شتاب‌زدگی در ترجمه‌ها، گستردگی ورود افراد به این حوزه و نبود ویراستار خوب در یک نشر، کیفیت را پایین آورده است. از انجمن صنفی ویراستاران و انجمن درست‌نویسی و ویرایش انتظار می‌رود ویرایش را به عنوان یک شغل تعریف کنند.
به گفته وی عطش در حوزه ویراستاری بیشتر از قبل شده و بهتر است در ادامه فعالیت‌ها در این زمینه هدف تبدیل ویراستاری به عنوان یک شغل دارای حق و حقوق در دستور کار قرار گیرد. اگر ویراستاران، مترجمان، نویسندگان و ناشران و در مجموع اهالی قلم نباشند هیچ نشری در کشور وجود نخواهد داشت. این انسجام باید بین اهالی قلم وجود داشته باشد.
نظر شما