تحریم های بی اثر اپل و پاسخ های متقابل کاربران ایرانی

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ «دسترسی کاربران آیفون به اپلیکیشن‌های فارسی غیرممکن شد.» این خبری است که ۹ اسفند ۱۳۹۷ خورشیدی مانند یک بمب، فضای رسانه یی کشور را تحت تاثیر قرار داد. این اتفاق که در ابتدا شب چهارشنبه و با از دسترس خارج شدن اپ‌های پرداخت از روی سیستم عامل ios شروع و تا پنجشنبه صبح به دیگر اپ‌های سرویس دهنده مانند اسنپ، تپسی، الو پیک، دیجی کالا فروشگاه فروش اپ ios یعنی سیب اپ و غیره هم کشیده شد. تصمیم اپل برای محدودسازی گواهی توسعه‌دهنده سازمانی در راستای مبارزه با انتشار اپلیکیشن‌هایی است که با کمک این قابلیت اطلاعات کاربران را جمع‌آوری می‌کنند؛ در واقع هدف اصلی اپل از محدودسازی این گواهینامه بالا بردن امنیت و حریم خصوصی کاربران در فضای وب است. شرکت اپل در بیانیه‌یی این محدودیت‌ها را مربوط به تخطی از گواهی اینترپرایز این شرکت دانسته و اعلام کرده است: توسعه‌دهندگانی که از گواهی سازمانی ما سوء‌استفاده می‌کنند، از قراردادشان با برنامه توسعه شرکت اپل تخطی کرده‌اند و گواهینامه‌های آنها باطل می‌شود. در صورت لزوم آنها از برنامه توسعه ما به‌طور کامل حذف خواهند شد. ما به‌طور مداوم این موارد را ارزیابی می‌کنیم و آماده اقدام فوری در این زمینه هستیم.

این تصمیم اپل هم به زمانی باز می‌گردد که فیس‌بوک و گوگل با طراحی اپ‌های مخصوصی که از همین گواهینامه استفاده می‌کردند، دست به جمع‌آوری اطلاعات کاربرانشان زدند. در نهایت اپل، اپ‌هایی که برای فعالیت خود از این گواهینامه استفاده می‌کردند، مسدود کرد. حتی این مسدودسازی اپل باعث شد بسیاری از اپ‌های داخلی گوگل که برای کاربران سازمانی‌اش قابل استفاده بودند نیز از دسترس خارج شود. حال این تصمیم اپل که برای حفظ اطلاعات شخصی کاربران گرفته شده به ضرر بسیاری از کاربران ایرانی و کسب‌وکارهای آنلاین در ایران تبدیل شده است، چرا که ۲ سال پیش و بعد از حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از اپل استور نیز بسیاری از برنامه نویسان ایرانی برای دور زدن این تحریم اپل، از گواهی توسعه‌دهنده سازمانی در جهت انتشار اپ‌های فارسی استفاده کردند. با این اقدام اپل بیشتر اپ‌های پرداختی و ارایه دهنده سرویس فارسی که از این گواهینامه استفاده می‌کردند، غیرقابل دسترس شد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه پنجم اکتبر سالروز درگذشت استیو جابز به بررسی تحریم های شرکت آیفون در ایران و پیامدها و واکنش های آن در ایران در میان عموم مردم، مسوولان و فعالان کسب و کار پرداخته است: 

دلیل تحریم های اپل چه بود؟

درباره علت و عوامل این محدودیت های اپل نیز اخبار و اطلاعات مختلف و حتی متناقضی منتشر شد. در ابتدا بسیاری با توجه به تجربه‌های گذشته اعلام کردند که این محدودیت جدید به دنبال تحریم‌های آمریکا علیه ایران صورت گرفته است؛ اما در نهایت مشخص شد اپل با محدودسازی گواهی توسعه‌دهنده سازمانی (Enterprise Developer Certificates) باعث رخ دادن چنین اتفاقی شده و این محدودیت در دسترسی به اپ‌های فارسی تنها مختص به ایران نیست و بسیاری از اپ‌های خارجی هم که از این گواهی برای ارایه اپلیکیشن استفاده می‌کردند از دسترس خارج شده‌اند.

در این باره امیر ناظمی معاون وقت وزیر ارتباطات و رییس وقت سازمان فناوری اطلاعات ایران اظهار داشت: این موضوع تنها مختص به ایران نبوده و تغییر رویه جدید شرکت اپل برای حفظ امنیت اطلاعات و رعایت حقوق مالکیت معنوی است.

وی با بیان اینکه امکان استفاده از اپلیکیشن های تلفن همراه روی گوشی های آیفون از ۲ طریق ممکن بود، توضیح داد: یکی از این روش ها، هماهنگی با اپ استور برای قراردادن اپلیکیشن موردنظر روی این بازار اپلیکیشن، از طریق توسعه دهندگان بود. در این روش با توجه به تحریم هایی که چندسالی است از سمت اپل اعمال می شود، بسیاری از توسعه دهندگان اپلیکیشن ایرانی موفق به برقراری این هماهنگی نشده و اپلیکیشن های ایرانی از بازار اپل حذف شدند. در روش دوم که نه تنها در ایران بلکه در دیگر کشورها نیز مرسوم بوده، به روش اکانت شرکتی (اینترپرایز) معروف است و به توسعه دهندگان اپلیکیشن (طراحان اپلیکیشن) این اجازه را می دهد که اپلیکیشن مورد نظر را روی سایت قرار داده تا کاربران آیفون با مراجعه به لینک دسترسی در سایت، نرم افزار مورد نظر را روی گوشی خود نصب کنند. در این روش، قبل از نصب اپلیکیشن به کاربر ios هشدار داده می شود که این روش نصب، قابل اعتماد و مورد تایید نیست و اگر مسوولیت آن را می پذیرد، اجازه نصب را با تایید روی تنظیمات (ستینگ) گوشی می دهد. اما در تغییر استراتژی جدید شرکت اپل از این روش دوم، ممانعت به عمل آمده است.

رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران، دلیل این محدودیت را برخی سوءاستفاده های امنیتی از این نحوه دسترسی عنوان کرد و گفت: اپل به دلیل افزایش نرم افزارهای کرک شده (قفل شکسته) و کپی برداری شده و نیز عدم رعایت قانون کپی رایت که به ضرر کاربران و توسعه دهندگان بوده، این تغییر رویه را در پیش گرفته است. کاربران ایرانی برای دسترسی به اپلکیشن های ایرانی مانند اپ های پرداخت و خدمات و پیام رسان ها، تا پیش از این به سایت مورد نظر اعتماد کرده و اجازه نصب اپ مورد نظر را داده و از آن استفاده می کردند؛ اما این اعمال محدودیت جدید، سبب به وجود آمدن مشکلاتی برای کاربران شده است و  به بیان دیگر تبعات این سلب امکان، برای کشور ما که از قبل تحریم بوده، نمود بیشتری پیدا کرده است.

تحریم های اپل چه ضرر و زیانی برای کسب و کارهای آنلاین اینترنتی دارد؟

با این اقدام اپل بیشتر اپ‌های پرداختی و ارایه دهنده سرویس فارسی که از این گواهینامه استفاده می‌کردند، غیرقابل دسترس شدند. به طوری که اپلیکیشن های اسنپ، تپسی، ایرانسل و سیب اپ با منتشر کردن اطلاعیه‌هایی راهکارهای موقتی را پیش روی کاربرانشان گذاشته‌اند. در ابتدا این اسنپ بود که با منتشر کردن اطلاعیه‌یی از کاربران خود خواست تا حل این مشکل و پیدا کردن راهی برای دور زدن اجباری این محدودیت جدید اپل، کاربران از نسخه وب این سرویس استفاده کنند. بعد از آن تپسی هم با ارسال یک لینک جدید برای کاربران آیفون خود از آنها خواست با پاک کردن نسخه‌یی از تپسی که تا پیش از اعمال محدودیت‌های اپل از آن استفاده می‌کردند، نسخه جدید این برنامه را روی گوشی خود نصب کنند. ایرانسل هم با منتشر کردن پستی در شبکه‌های اجتماعی از کاربران اپلیکیشن ایرانسل من روی سیستم عامل ios از آنها خواست برای دریافت برخی از خدمات این برنامه از کدهای مخصوص ussd روی گوشی که از طریق سایت این اپراتور هم در دسترس است، استفاده کنند.

فرشاد قاسمی برنامه نویس در این زمینه می‌گوید:‌ در  این شرایط بسیاری در شوک هستند و برنامه‌ریزی هایشان برای رشد کسب وکارشان که وابسته به این اپلیکیشن‌های فارسی است در هاله‌یی از ابهام قرار گرفته است. براساس اظهارات وی ادامه داشتن این محدودیت و محدود کردن راه‌های جدید از طرف اپل می‌تواند شرایط را برای بسیاری از کسب وکارهای آنلاین که از داخل کشور هم با تهدید به پلمب و فیلتر مواجه هستند، سخت‌تر کند.

حمید حبیبی یکی از فعالان استارتاپی در حوزه فین تک Financial technology  نیز ابراز داشت: نکته‌یی که در زمان وقوع چنین اتفاقی وجود دارد این است که ما در ایران تعداد زیادی کاربر گوشی اپل داریم که به صورت روزانه چندین مرتبه از کسب و کارهای ایرانی استفاده می‌کنند و به اپلیکیشن‌های خود دسترسی ندارند. این اتفاق سال قبل نیز رخ داد و استارتاپ‌ها مجبور شدند برای دسترسی کاربران نسخه‌های تحت وب اعلام کنند، آن زمان مشکل دسترسی مقطعی بود و نسخه‌های تحت وب آنقدر به روز نیستند که بتوان در حال حاضر به سرعت از آن استفاده کرد به همین دلیل دسترسی به اپل قطع شده است. اگر بخواهیم از منظر کسب و کار به این موضوع نگاه کنیم، اگر روزانه درصدی از تراکنش‌هایی که اتفاق می‌افتد از طریق کاربران IOS باشد از لحظه‌یی که دسترسی قطع شده، میزان زیادی از تراکنش‌ها کم و ممکن است موجب ریزش کاربران شده باشد.

مسعود نیکومنش مدیر محصول ابرآروان در این باره گفت: برای این‌که اپلیکیشن‌ها بتوانند در اپل منتشر شوند، چند راه پیش روی‌شان است. اول این‌که می‌توانند مستقیم از شرکت اپل مجوز سازمانی (License organization ) دریافت کنند و با این مجوز می‌توانند اپلیکیشن خود را ارایه دهند و کاربر به صورت مستقیم آن را دانلود، نصب و استفاده کند. اما اپلیکیشن‌هایی هم هستند که به دلایل مختلف مانند تحریم یا درزهای بانکی به آن‌ها مجوز نمی‌دهد. شرکت‌های واسطه مانند سیب اپ- نمونه ایرانی اپ استور وجود دارند که مجوز سازمانی را از اپل دریافت کرده‌اند- بر اساس مجوز خودشان اپلیکیشن‌های ایرانی را منتشر می‌کنند. به این شکل که کاربر ابتدا باید برنامه آن‌ها را دانلود و بعد از آن هم برنامه مورد نظر خود را دانلود کند. این کار باعث می‌شود آن اپلیکیشن مورد نظر از لایسنس اپل استفاده کند و زمانی که اپل بر اساس تحریم‌ها این دسترسی را ببندد، حتی به آن شکل هم نمی‌توان از اپلیکیشن مورد نظر استفاده کرد و خطای غیرقانونی بودن می‌دهد. محدودیت‌ها و عدم دسترسی که در حال حاضر پدید آمده از نظر امنیتی مشکلی را ایجاد نمی‌کند.

واکنش مردم و مسوولان نسبت به تحریم ها اپل چه بود؟

شرکت اپل همان زمان و پس از حذف اپلیکیشن‌های ایرانی در پیغامی به برخی شرکت‌های برنامه‌نویس ایران اعلام کرد: در راستای قوانین تحریم‌های آمریکا علیه ایران، اَپ استور اَپل نمی‌تواند برنامه‌های ایران مربوط به گوشی‌های آیفون را در خود جای دهد یا به توزیع آن‌ها اقدام کند. هم‌چنین این شرکت اعلام کرد که نمی‌تواند با برنامه‌نویسان ایرانی داد و ستد داشته باشد. اما واکنش وزیر ارتباطات، کاربران و نمایندگان مجلس نسبت به این اتفاق نیز جالب بود که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است:

آذری جهرمی وزیر ارتباطات دولت دوازدهم، به این اقدام غیرعاقلانه شرکت اپل واکنش نشان داد و آن را غیر حرفه یی خواند. وی پیام زیر را در صفحه شخصی خود منتشر کرده است: ۱۱% سهم بازار گوشی ایران متعلق به اپل است، احترام به حقوق مصرف کننده امروزه یک اصل است که اپل رعایت نکرده. حذف اپ ها را پیگیری قانونی می‌کنیم.

در ادامه حمید گرمابی نماینده مجلس دهم درباره تدوین طرح ۲ فوریتی تحریم شرکت اپل گفت: باید دید ما چقدر از بازار اپل را در داخل کشور داریم. با توجه به مشکلاتی که پیش آمده به نظر می‌رسد خود مردم هم کمتر به استفاده از محصولات اپل تمایل دارند، اگر خود مردم به این سمت بروند که کمتر استفاده کنند، مناسب‌تر است تااینکه بخواهیم به این شکل تحریم کنیم. در ادامه با ترنجی همراه باشید تا ببینیم تحریم آیفون و محصولات اپل در ایران چقدر عملی است؟ حمید گرمابی در خصوص اقدام مجلس در تدوین طرح ۲ فوریتی تحریم شرکت اپل گفت: من فکر می‌کنم در زمینه طرح‌های تقابلی باید دقت کنیم که به سمت خودتحریمی نرویم. باید باتوجه با رویه‌یی که آمریکا در پیش گرفته ما هم تقابل کنیم اما باید به سمتی برویم که برای خودمان مشکل بیشتری ایجاد نکنیم و خودتحریمی نباشد، فکر می‌کنم باید بیشتر بررسی شود.

این عضو کمیسیون صنایع و معادن عنوان کرد: به‌هرحال عده‌یی از مردم این گوشی‌ها را در اختیار دارند و در حال استفاده از آیفون هستند. در حال حاضر باتوجه به بالا بودن قیمت گوشی‌های تلفن همراه نباید برای آن افرادی که گوشی‌های آیفون دارند، مشکلی پیش بیاید. درصورتی که بخواهیم اپل را تحریم کنیم اگر از طرف مردم تحریم شود، بهتر از این خواهد بود که از سمت دولت و مجلس تحریم شود. برای اینکار به‌عنوان مثال می‌توانیم یک کمپین راه‌ بیاندازیم که مردم محصولات اپل را خریداری نکنند که این روش می‌تواند موثرتر باشد.

تقی زاده موسس نرم افزار سرویس سفارش آنلاین غذا نیز که ضررهای زیادی بابت این محدودیت ها برایش حاصل شده در این باره افزود؛  ما به سختی تلاش می کنیم و باید همیشه بجنگیم و حالا این مشکل پیش آمده... هیچ یک از دارندگان آیفون در ایران دیگر نمی توانند نرم افزارهای محبوب خود را دانلود کنند. تصور کنید شما در آمریکا نتوانید نرم افزار اوبر را دانلود کنید.  وی همچنین به صورت آنلاین به این اقدام شرکت اپل اعتراض کرده و کمپینی را در توییتر کلید زده تا از این طریق شرکت اپل را تحت فشار قرار دهد.

واکنش مردم نیز به این اتفاقات بیشتر جنبه اعتراضی داشت چنانکه برخی کاربران در توئیتر اعلام کرده‌اند که درست است که این تصمیم اپل جهانی و برای حفظ امنیت کاربران است اما تحریم‌های آمریکا علیه ایران باعث شده تا بسیاری از کسب و کارهای آنلاین برای دور زدن این تحریم از چنین گواهینامه‌یی در راستای توسعه کسب و کار قانونی شان استفاده کنند و حالا مسدود شدن استفاده از این گواهینامه شرایط را برای فعالیت اپ های فارسی سخت‌تر کرده است.

در همین راستا برخی فعالان استارتاپی و توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های ایرانی با ارسال نامه یی به مدیرعامل اپل خواستار توقف این تصمیم شدند. در همین حال کمپین توقف حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از اپ‌استور نیز با هشتگ #StopRemovingIranianApps در شبکه های اجتماعی تشکیل شده است. در این زمینه نتایج یک نظرسنجی که به وسیله یک سایت تخصصی فناوری اطلاعات در شبکه اجتماعی توئیتر مطرح شده است، نشان داد که کاربران ایرانی درصورت ادامه روند تحریم اپل، با مقابله به مثل با این اقدام، موافق تر هستند. در این نظرسنجی این پرسش مطرح شده است که اگر اپل تمام اپلیکیشن های ایرانی را حذف کند آیا حاضر به تعویض گوشی خود یا نخریدن محصولات اپل هستید؟  ۴۷ درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی اعلام کردند که با تحریم اپل موافق هستند و ۲۷ درصد کاربران نیز گفته اند که با این وضعیت کنار آمده و همچنان از محصولات اپل استفاده خواهند کرد. در این نظرسنجی ۲۶ درصد کاربران پاسخ قطعی به این پرسش ندادند.