ضرورت حفاظت از قلمروی خرس قهوه‌ای در آذربایجان‌شرقی

به گزارش ایرنا، خرس ­های قهوه ­ای، برخلاف سایر گوشت­خواران پرتحرک، ساختار ژنتیکی کاملاً مشخصی دارد و بنا بر اعلام کارشناسان جهانی محیط زیست، جمعیت­ آن در خاورمیانه از جمله ایران در معرض تهدید قرار دارد.

در تبیین اهمیت زیستی خرس قهوه ای بومی آذربایجانشرقی ذکر این نکته کافی است که هنوز جایگاه تبارشناختی و تنوع ژنتیکی این گونه در مقایسه با تبارهای جهانی خرس قهوه ­ای در ابهام قرار دارد.

هر چند گستره زیستگاه خرس قهوه ای، وسیع بوده و محدوده ای حد فاصل کوه ­های البرز تا ارسباران (آذربایجان شرقی) و جنوب ­شرقی زاگرس (مرودشت تا اقلید و استان فارس) را در بر می گیرد، اما آذربایجان شرقی زیستگاه اصلی این گونه جانوری و حفاظت و صیانت از قلمروی آن در این خطه یک اصل خدشه ناپذیر و غیرقابل تردید است.

اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، موسوم به «آی.یو.سی.ان»، در برنامه عمل حفاظت از خرس ها در سال ۱۹۹۹، به ذکر عبارت «جمعیت کوچک» درباره خرس های ایران بسنده کرده و حتی برخی، خرس های خاورمیانه را تقریبا منقرض شده پنداشته اند.

نقشه های موجود در اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت نیز به صورت نادرستی بیان کرده که خرس ها در بخش های عظیمی از ایران منقرض شده اند، درحالی که خرس های ایران هنوز در بخش های گسترده ای از کشورمان، جمله آذربایجان شرقی، پراکنش تاریخی خود را همچنان حفظ کرده اند.

جمعیت خرس قهوه ای در آذربایجان شرقی کاهش نیافته است

سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در خصوص اقدامات حمایتی از خرس قهوه ای به خبرنگار ایرنا گفت: طول خرس قهوه‌ای ایران در حدود ۲ تا ۲.۵ متر و وزن این پستاندار بین ۹۰ تا ۲۹۰ کیلوگرم در نوسان است، اما به طور متوسط حدود ۱۸۰کیلوگرم وزن دارد، به رغم وزن و هیکل درشت می تواند تا ۶۴ کیلومتر بر ساعت بدود.  

داود غنی پور اظهار کرد: خرس قهوه ای به رغم اینکه بزرگترین گوشتخوار کشور محسوب می شود، ترسو است و از انسان گریزان می باشد و به محض احساس وجود افراد، پا به فرار می گذارد.

وی ادامه داد: بنا به گزارش کارشناسان محیط زیست آذربایجان شرقی این گونه در معرض تهدید در آذربایجان شرقی همچنان به زیست خود ادامه می دهد.  

سرپرست محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز به ایرنا گفت: به استناد اینکه آمار و مشاهدات کارشناسان محیط زیست استان تغییر محسوسی در خصوص حضور خرس قهوه ای در زیستگاه های منطقه گزارش نکرده اند، بر این اساس نگرانی خاصی در کاهش جمعیت آنها وجود ندارد.  

سیدمحسن حسینی قمی اظهار کرد: البته در یکسال گذشته ۲ گزارش مبنی بر حمله خرس قهوه ای به انسان در آذربایجان شرقی ثبت شده که منجر به زخمی شدن ۲ نفر از افراد بومی شده که تحت مداوا قرار گرفته اند ولی آسیبی به خرس مهاجم وارد نشده است.  

سه زیستگاه خرس قهوه ای در آذربایجان شرقی واقع است

کارشناس اداره پایش حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز به ایرنا گفت: گزارشات مختلف در چند سال گذشته از حمله خرس به افراد بومی در زیستگاه های این گونه جانوری رسیده که مهاجم بیشتر خرس ماده دارای توله بوده که به هر دلیلی عصبانی و حمله ور شده است؛ بر این اساس بهتر است کسانی که در زیستگاه های خرس قهوه ای تردد دارند با سر و صدا حرکت کنند تا خرس ها از وجود آنان آگاه شوند و منطقه را ترک کنند.  

محمدرضا مسعود اظهار کرد: خرس هایی که غافلگیر شوند و به یکباره با انسان روبرو شوند به آنها حمله می کنند و خطرناک خواهند شد؛ در غیر این صورت به سرعت متواری می شوند.  

وی افزود: توسعه باغات میوه در جنگل ها موجب شده تا خرس های قهوه ای زیانکاری کنند؛ از طرف دیگر در سال های اخیر برداشت میوه های جنگلی مانند آلوچه، ازگیل، انار و غیره توسط جوامع محلی این جانور را در مضیقه غذایی قرار داده تا حملاتی را به جوامع انسانی داشته باشد.

مسعود گفت:  شکستن شاخه های درختان و کندوهای عسل در زیستگاه های خرس های قهوه ای در آذربایجان شرقی مشاهده شده، بنابراین نباید به زیستگاه آنها تجاوز شود؛ تحلیل ها نشان می دهد سالانه تعداد قابل توجهی از خرس ها جان خود را به خاطر دشمنی افراد بومی از دست می دهند.  

وی افزود: تاکنون هیچ گونه آمار رسمی از تعداد خرس های قهوه ای ایران و آذربایجان شرقی ارایه نشده و آمار ارایه شده گمانه زنی بوده و صحت علمی ندارد، چون سرشماری گوشتخواران بسیار دشوار است اما وجود سه زیستگاه خرس قهوه ای در آذربایجان شرقی ثبت شده است.

مسعود ادامه داد: خرس قهوه ای آذربایجان شرقی سه جمعیت جداگانه دارد، بزرگترین جمعیت خرس ها در مناطق ارسباران و هوراند زیست می کنند و بیشتر آنها ساکن جنگل هستند، دومین گروه جمعیتی این گونه گوشتخوار که بسیار با اهمیت می باشند، در رشته کوه بزقوش شهرستان سراب زندگی می کنند.  

وی اظهار کرد: اهمیت این گروه جمعیتی خرس قهوه ای در آذربایجان شرقی به علت برقراری ارتباط بیولوژیک خرس های منطقه خزر با جمعیت خرس های ارتفاعات سبلان اردبیل که از طریق منطقه حفاظت شده "کاغذکنان" آذربایجان شرقی برقرار می شود، است.   

کارشناس اداره پایش حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی اضافه کرد: سومین جمعیت خرس قهوه ای که جمعیت کوچکی را شامل می شوند، ساکن در ارتفاعات شمالی سهند در اطراف تبریز می باشند که از طریق شرق با جمعیت خرس های بزقوش دارای ارتباط بیولوژیک هستند.  

مسعود تاکید کرد: حفظ ارتباط بیولوژیک جمعیت های خرس قهوه ای بسیار مهم است و بر این اساس باید با کنترل ساخت و سازها و توسعه شهری و شبکه راه ها از پدیده جزیره ای شدن جمعیت خرس های قهوه ای کشور جلوگیری کرد.  

وی با بیان اینکه خرس های قهوه ای زمستان خوابی دارند و توله های خود را در خواب زمستانی به دنیا می آورند، یادآور شد: خرس های قهوه ای هر ۲ سال یکبار در فصل زمستان زاد و ولد می کنند و در هر بار زایمان ۲ توله و در برخی مواقع تا سه توله را به دنیا می آورند.

۹۰ درصد زیستگاه خرس های قهوه ای آذربایجان شرقی در مناطق حفاظت شده قرار دارد 

کارشناس اداره پایش حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی اظهار کرد: خرس های قهوه ای که در منطقه سهند آذربایجان شرقی ساکن هستند، زمستان خوابی دارند اما بقیه خرس های آذربایجان شرقی خواب زمستانی نداشته و توله های خود را در زمستان و در بیداری به دنیا می آورند.  

مسعود ادامه داد: ۹۰ درصد جمعیت و زیستگاه های خرس های قهوه ای آذربایجان شرقی در مناطق حفاظت شده ارسابان قرار دارند و بر این اساس به نوعی تحت حفاظت محیط زیست قرار داشته و جمعیت آنها در این استان کنترل می شود و وضع این گونه نگران کننده نیست.  

وی یادآور شد: آموزش کشاورزان و اجرای طرح هایی که بتواند به نوعی موجب تعامل بین جوامع محلی و گونه های وحشی به خصوص خرس قهوه ای شود، می تواند سرعت روند کاهش جمعیت خرس قهوه ای را متوقف کند و در ایران نیز از تشکل های زیست محیطی، جوامع آگاه محلی و رسانه ها انتظار داریم تا ماموران و کارشناسان حفاظت محیط زیست را در حمایت از این گونه های جانوری در معرض تهدید یاری دهند.  

زیستگاه‌های اصلی خرس قهوه‌ای، عموما مناطق جنگلی خزری، جنگل‌های ارسباران و زاگرس، علفزارهای مرتفع کوهستانی نزدیک به جنگل و دره‌های پایین‌دست جنگل است،  خرس‌های قهوه‌ای در اواخر تابستان و پاییز، معمولا در مناطق پایین‌دست جنگل یا دره‌هایی که میوه‌های وحشی در آنها یافت می‌شود، ساکن هستند.

این خرس‌ها با شروع فصل زمستان به خواب زمستانی می‌روند و جالب است بدانید که در همین فصل زایمان می‌کنند، نوزاد خرس قهوه‌ای پس از به‌دنیاآمدن، از شیر مادر تغذیه می‌کند و بزرگ می‌شود و وقتی مادر از خواب برمی‌خیزد، ۲ توله یک‌ماهه را در کنار خود می‌بیند.

خرس قهوه‌ای به خوردن مورچه‌های زیر سنگ‌ها در مناطق کوهستانی نیز علاقه دارد و تق‌تق سنگ‌ها در یک محل کوهستانی، می‌تواند از نزدیک‌شدن یک خرس قهوه‌ای خبر دهد.

گزارش: پیمان پاکزاد 

۳۰۹۳/۵۱۸