به گزارش‌گروه اطلاع رسانی ایرنا، ماندگاری متون اصیل و به ویژه متون تاریخی و دینی مرهون تلاش و کوشش پژوهشگران و محققانی است که با جدیت فراوان و حفظ امانت داری در راه اعتلای آنها گام برداشته، تا جایی که شماری از آنها تا آخر عمر خویش نیز دست از پژوهش و تحقیق برنداشته اند. یکی از شخصیت هایی که در زمینه حفظ آثار و متون دینی و به ویژه متون اصیل تاریخ تشیع خدمات ارزنده ای را ارایه کرده اند، سید جلال‌الدین حسینی ارموی، مشهور به محدّث اُرمَوی بوده است. میرجلال‌الدّین محدّث ارموی به جهت پشتکار، همت عالی، قدرشناسی و عشق به اهل بیت (ع) نقش بسیار مهمی را در احیای میراث مکتوب اسلامی ایفا کرد. او از مصحّحان و پژوهشگران برجسته در حوزه متون اصیل تاریخ تشیّع به شمار می رود.
وی با تلاش و کوشش شبانه‌روزی و با بهره‌گیری از محضر علمای دینی و اندیشمندان حوزوی به مدارج بالایی از علوم فقه، اصول، حدیث، کلام، صرف و نحو، لغت و زبان و ادبیّات عربی دست یافت و از این علوم و فنون در تصحیح متون اصیل شیعی در هر ۲ حوزه زبان و ادبیّات فارسی و عربی بهره برد.
سید جلال‌الدین حسینی ارموی دوم آذر ۱۲۸۳ خورشیدی در ارومیه دیده به جهان گشود و ادبیات فارسی و مقدمات آن را در زادگاهش فراگرفت و سپس برای ادامه تحصیل راهی مشهد شد، علامه سیدحسین عرب باغی یکی از استادانش به او لقب محدث داد. پس از واقعه کشف حجاب و قتل عام مسجد گوهرشاد به تهران مهاجرت کرد و در کتابخانه ملی مشغول به فعالیت شد. از ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۷ خورشیدی به تدریس در دانشکده الهیات پرداخت. او داماد سیّداحمد طالقانی و شوهر خواهر جلال آل‌احمد بود.
از ویژگی‌های بارز دست نوشته‌های این استاد فرهیخته، نوشتن تعلیقات، تصحیحات و مقدّمه های بسیار دقیق و پربار بر متون اصیل شیعی به شمار می رود. محدث ارموی بیش از ۷۰ جلد کتاب و رساله را تصحیح کرد. تاریخ چاپ نخستین تصحیح وی ۱۳۲۴ و آخرین آنها به ۱۳۵۸ خورشیدی می رسد.
آثار علمی محدّث ارموی را می توان در سه بخش تصحیح، تألیف و ترجمه دسته‌بندی کرد.
از جمله آثار او در تفسیر و تصحیح می توان به تفسیر جلاء الاذهان و جلاء الاحزان معروف به تفسیر گازر اثر ابوالمحاسن جرجانی، تصحیح محاسن برقی اثر ابوجعفراحمدبن‌محمدبن خالد برقی، الغارات ثقفی کوفی و تصحیح شرح فارسی مصباح الشریعه و مفتاح‌الحقیقه عبدالرزاق‌گیلانی اشاره کرد. وی کتاب وسیله القربه فی شرح الندبه را نیز ترجمه کرد که تاکنون به چاپ نرسیده است.
سرانجام این اندیشمند بزرگ جهان اسلام پس از سال ها ممارست در ترویج و حفظ آثار دینی در پنجم آبان ۱۳۵۸ خورشیدی چشم از جهان فانی فروبست و در جوار آرامگاه ابوالفتوح رازی در حرم شاه عبدالعظیم به خاک سپرده شد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا در این نوشتار سعی دارد تا به مناسبت سالروز درگذشت میرجلال‌الدّین محدّث ارموی برای آشنایی بیشتر مخاطبان به بررسی برخی از آثار این عالم فرهیخته بپردازد.
نسائم الأسحار من لطائم الأخبار در تاریخ وزرا
تصحیح کتاب نسائم الأسحار من لطائم الأخبار در تاریخ وزرا به وسیله محدث ارموی به این دلیل که این کتاب مجهول المؤلف بود و محدث با تحقیق فراوان، نویسنده آن را تعیین کرد، دارای اهمیت است. وی در این ارتباط می گـوید: (تعیین مؤلف آن قریب سه سـال فـکر مـرا مشغول کرده بـود و قـسمت عظیمی از وقت مرا بـه خـود گرفته بود که نشر این کتاب از آن جهت به تأخیر افتاد، معلوم شد مولف آن نـاصر الدیـن منشی کرمانی است).
همچنین او با تحقیق در نسائم الأسـحار و مـراجعه به کتاب های سمط العلی و درّة الأخبار ثابت کـرد کـه نویسنده هـر سـه کـتاب، ناصر الدیـن منشی کرمانی بوده است، وی دلایل این امر را به طور مفصل در مقدمه ای کتاب می آورد.
جِلاءالاذهان و جَلاءُالاحزان
تفسیر جِلاءالاذهان و جَلاءُالاحزان معروف به تفسیر گازُر تفسیر فارسی قرآن از ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی، یکی از مهم ترین آثار محدث ارموی به شمار می رود. این تفسیر خلاصه تفسیر ابوالفتوح رازی است که مؤلف در آن به بیان مطالبی از نظم، نثر و اخبار شیعه به ویژه درباره فضایل سوره ها می پردازد و شیوه نگارش و نحوه تدوین آن با تفسیر مرجع (ابوالفتوح رازی) تفاوت دارد.
محدث ارموی در ارتباط با این تفسیر می گوید: این تفسیر، فایده بسیار مهمی را نیز مشتمل می‌باشد که برای فارسی زبانان از نظر ملیت و فرهنگ، اهمیت شایان و مقام بسزایی دارد و آن به فارسی سلیس و شیرین بودن آن است که شاید تا حدی لطیف‌تر و شیرین‌تر از تفسیر شریف ابوالفتوح نیز باشد، زیرا چون بعد از آن بوده و در نتیجه دقت و توجه بیشتر، پخته‌تر و آسان‌تر و در بیان مراد و فهم مطالب روشن‌تر باشد.
النقض
کتاب نقض (النقض) در تبیین و اثبات عقاید امامیه و رد اتهامات مخالفان و در نقض کتاب بعض فضائح الروافض نگاشته شد و در حدود ۵۶۰ قمری به وسیله عبدالجلیل قزوینی رازی به رشته تحریر درآمد. گفتنی است که دست کم ۹ نسخۀ خطی از این کتاب شناسایی شده است. این کتاب نخستین بار در ۱۳۳۱ خورشیدی به کوشش سید جلال الدین حسینی ارموی (محدث) در تهران به چاپ رسید. وی در ۱۳۳۵ رساله‌ای با نام مقدمۀ نقض و تعلیقات آن و در ۱۳۳۶ کلید نقض و تعلیقات آن را منتشر کرد. محدث پس از چاپ نخست، پژوهش دربارۀ نقض را رها نکرد و به تکمیل تصحیح و تعلیقات آن پرداخت که نتیجۀ آن چاپ دوم کتاب بود که اندکی پس از مرگ وی در ۱۳۵۸ خورشیدی انجمن آثار ملی آن را منتشر کرد.
الغارات
الغارات از قدیمی ترین متون تاریخی شیعه محسوب می شود. این کتاب به زبان عربی و اثر ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی کوفی است و مطالبی منتخب از زندگانی امیرالمؤمنین علی(ع)، حیات عملی، خطبه‌ها، نامه‌ها و سفارش‌های حضرت و نیز جنگ‌ها و کشمکش‌ها در زمان خلافت امام علی(ع) و پس از آن را دربر می گیرد. این کتاب به آن دلیل که در این اثر به غارت‌های معاویه در قلمرو امیرمؤمنان پرداخته می شود به الغارات شهرت یافت و کتابی غنی و معتبر از این جهت که از راویان شیعه و سنی در نگارش آن استفاده شده است، به شمار می رود.
با وجود شهرت و اهمیت این کتاب، نسخه‌های چندانی از آن موجود نیست و همان‌گونه که محقق کتاب، محدث ارموی می گوید نسخ این کتاب از قدیم بسیار کمیاب بوده است. قدیمی‌ترین نسخه شناخته شده در اختیار علامه مجلسی بود که بر پایه نسخه‌ای دیگر در دوره صفویه نسخه برداری شده است.
این کتاب در ۱۳۹۵ خورشیدی در ۲جلد همراه با حواشی و تعلیقات مبسوط سید جلال‌الدین محدث ارموی با مقدمه‌ای قریب به ۱۰۰ صفحه به چاپ رسید.
مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه
مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه به وسیله عبدالرزاق رانکوئی گیلانی، عالم امامی سده ۱۱ تالیف شد و شامل احادیث منسوب به امام جعفر صادق(ع) است و شرح این کتاب که به فارسی روان نوشته شده و با مقدمه و تصحیح محدث ارموی در ۲ جلد به چاپ رسیده است.
المحاسن برقی
ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد برقی، مولف کتاب المحاسن برقی است و این اثر از کتاب‌های حدیثی معتبر شیعه به شمار می رود. این کتاب از مصادر اصول کافی محسوب می شود. محدث ارموی مصحح این کتاب در معرفی نویسنده آن، مقدمه ای طولانی دارد و تصریح می‌کند: «او نخستین فردی است که پرچم شیعه را در ری برافراخت».
کشف الکربه فی شرح دعا الندبه
کشف الکربه فی شرح دعا الندبه یا شرح دعای ندبه کتابی است که این محقق نزدیک به ۶۰ سال در دست تالیف داشت. درباره نگارش این کتاب آورده‌اند که محدث به دعای ندبه دلبستگی ویژه‌ای داشت. هر جمعه آن را با سوز و اشک می‌خواند و از دوستان و استادان خود درخواست می‌کرد که شرحی بر آن دعا بنگارند. همزمان خود نیز به تدریج، شرح دعای ندبه را می‌نگاشت، به گونه‌ای که تا آخر عمر موفق به اتمام و نشر آن نشد.
از دیگر آثار تالیفی این اندیشمند می توان به شرح بر الاصول الاصلیه، برگ سبز، ایمان و رجعت، تشریح الزلازل بأحادیث الأفاضل و عشق و محبت اشاره کرد.
نظر شما