شتاب کاهشی سطح تراز آب دریای خزر سه برابر شد

همایون خوشروان روز سه‌شنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا افزود: بر اساس خبر منتشر شده از مرکز ملی مطالعات دریای خزر در رابطه با تغییر سطح تراز آب دریای خزر در سال آبی ۹۷ - ۹۸ مشخص شد که سطح تراز آب دریای خزر ۱۲ سانتیمتر نسبت به سال آبی گذشته یعنی ۹۶ - ۹۷ دچار کاهش سطح شده است که اینجا دو نکته مد نظر است؛ یکی اینکه در سال آبی گذشته یعنی ۹۶ - ۹۷ بر اساس مطالعاتی که این مرکز انجام داد تقریبا کاهش چهار سانتیمتری را متذکر شده بود اما اکنون که یک سال از آن گذشته کاهش تراز ۱۲ سانتیمتری را اعلام کرده، یعنی سرعت کاهش سطح تراز آب دربای خزر سه برابر افزایش یافته است.

وی تاکید کرد: این روند کاهش تراز از لحاظ هیدرولوژیک نکته بسیار مهمی است و مساله مهم این است که چه عاملی باعث شد این اتفاق بیفتد آن‌هم در شرایطی که احساس می‌کردیم سطح تراز آب دریای خزر در حال رسیدن به یک سطح متعادل است و یا حتی سرعت کاهش آن دارد شتاب خیلی کمی را به خود می‌گیرد اما اینجا می‌بینیم که عکس این واقعیت اتفاق افتاده است.

مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات آب دریای خزر وزارت نیرو گفت: بنابراین سوال اول اینجا مطرح می‌شود که چه اتفاقی در حوضه آبی دریای خزر افتاده که ما کاهش سطح تراز آب را سه برابر سال گذشته داریم اگر به رژیم بارندگی در حوضه جنوبی خزر توجه کنیم می‌بینیم که به نسبت بهاری پربارش و سیلابی داشتیم و الان هم که پاییز است بارندگی‌ها وضعیت نرمال نشان می‌دهد یعنی بارندگی‌ها خوب بوده البته اطلاعاتی درباره رژیم بارندگی دریای خزر و شمال دریای خزر که حوضه آبریز رودخانه ولگا است نداریم که بدانیم آیا وضعیت بارندگی در آنجا به این شکل بوده یا خیر، اما مسلم است که دو عامل بسیار مهم می‌تواند در بروز این اتفاق موثر باشد؛ اول برداشت آب دریای خزر برای استفاده آب شرب و کشاورزی که اکنون کشورهای حاشیه دریای خزر در حال سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی روی این مساله هستند و از سال ۱۹۷۵ در این زمینه بسترسازی‌های گسترده‌ای داشتند.

وی ادامه داد: دوم روند خشکسالی است یعنی اگر ما همگام با تغییرات اقلیم جهانی، شرایط دریای خزر را بسنجیم می‌بینیم که میزان تبخیر در آن افزایش یافته است و همین باعث می‌شود سرعت کاهش سطح تراز آب دریای خزر افزایش یابد، بنابراین اینجا دو عامل مهم یعنی هم عامل انسانی و هم طبیعی دخیل هستند.

خوشروان گفت: موضوع دوم این است که تغییرات سطح آب دریای خزر به صورت سالانه در یک منحنی نرمال قرار می‌گیرد، منحنی نرمال یک نقطه شروع و یک نقطه پایان دارند، اگر روی این منحنی‌ها دقت کنیم نقطه شروع افزایش سطح تراز آب دریای خزر معمولا در آغاز ماه ژانویه اتفاق می‌افتد و نقطه پایانی آن در دسامبر است یعنی در چهار کشور حاشیه دریای خزر مبنای زمانی بررسی تغییرات سطح تراز آب نوسانات بر اساس سال میلادی است اما در کشور ما تغییرات سطح آب دریای خزر بر اساس سال زراعی یا آبی سنجیده می‌شود و همین موضوع باعث می‌شود منحنی تغییرات سطح تراز آب دریای خزر تبدیل به یک منحنی S شکل شود در این حالت منحنی از حالت نرمال خارج و باعث می‌شود نتایج محاسبات آماری با فاز زمانی تغییرات طبیعی دریای خزر هم‌خوانی نداشته باشد.

وی افزود: اکنون در گزارش نوسانات آب دریای خزر مرکز مطالعات دریای خزر رقم منهای ۲۷.۱۳ متر به عنوان متوسط تراز سال آبی ۹۷- ۹۸ دریای خزر قید شده در حالیکه این رقم در چهار کشور دیگر منهای ۲۸.۱۲ است یعنی ما تقریبا یک متر اختلاف ارتفاع داریم که باز نیاز به یک هماهنگ‌سازی در این مقیاس کمی دارد تا این اختلاف را از بین ببریم و مبنای مقایسه‌ای خود را به جای سال آبی بر اساس سال میلادی قرار دهیم که این سال هماهنگ با تغییرات زمانی است که در ماه‌های میلادی اتفاق می‌افتد یعنی از اول ژانویه هر سال تا پایان دسامبر سال بعد که معیار چهار کشور دیگر حاشیه دریای خزر است.

 رئیس گروه پژوهشی مدیریت محیط‌زیست وزارت علوم تحقیقات و فناوری ادامه داد: نکته مهم‌تر از تمام اینها این است حالا که دریای خزر با این سرعت سه برابری که اکنون دچار کاهش شده چه اتفاقی برای خلیج های مهمی مانند خلیج گرگان، تالاب گمیشان و منطقه پارک ملی بوجاق می‌افتد؟ تا زمانی که سطح تراز آب دریای خزر با سرعت ملایم کاهش می‌یافت یعنی در حد چهار سانتیمتر می‌شد ما نگران خشک شدن خلیج گرگان بودیم اما امسال نسبت به سال گذشته این سرعت سه برابر شده است یعنی اگر قرار بود خلیج گرگان طی ۵ سال آینده خشک شود این کاهش سطح تراز باعث می‌شود سرعت خشک‌زایی خلیج گرگان نیز سه برابر شود. 

وی اظهار داشت: حال این سوال مطرح می‌شود که اگر بیاییم با توجه به این روند کاهشی سطح آب دریای خزر خلیج‌های کناره‌ای را رها کنیم و زیستگاه‌های واجد ارزش بین‌المللی را نادیده بگیریم چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اتفاقی که می‌افتد این است که این اکوسیستم‌های ارزشمند دچار خشک‌زایی وسیع خواهند شد، از بین می‌روند، کارکرد خود را از دست می‌دهند و در نهایت دیگر نمی‌توانند خدمات اکوسیستمی خود را داشته باشند، این برای تمام کشور، منطقه و حتی دنیا یک نقصان و ضرر اقتصادی کلان است چون ذخیره‌گاه‌های زیستی ارزش بین‌المللی دارند بنابراین یکی از اقداماتی که ما الان باید روی آن سرمایه‌گذاری کنیم و از دولت بخواهیم بر روی آن تمرکز داشته باشد، همگام‌سازی تعادل زیست محیطی تالاب‌های حاشیه دریای خزر با سرعت نوسانات آب دریای خزر و همسو نگری با کشورهای حاشیه دریای خزر برای ممانعت از برداشت بی‌رویه آب دریا جهت اینکه بتوانیم جلوی خشک شدن سریع تالاب‌های حاشیه‌ای را بگیریم، است.

خوشروان گفت: یکی از نگرانی‌ها ما هم در بحث انتقال آب دریای خزر به سمنان همین موضوع است که اگر قرار باشد دریای خزر با همین سرعت روند کاهنده خود را ادامه دهد هم زیرساخت‌های اقتصادی که در مکان تولید منابع آب شیرین در حال سرمایه‌گذاری است دچار نقصان خواهد شد و هم برداشت بی‌رویه از آب دریا شرایط ناگواری را برای مناطق زیست محیطی بسیار مهم اطراف دریا رقم خواهد زد بنابراین اجرای این گونه طرح‌ها در این شرایطی فعلی دریای خزر که به شدت دچار کاهش شده یک اقدام عجولانه است که باید برای آن یک برنامه‌ریزی صحیح و یک تجدیدنظر کلی صورت گیرد.