پویش کتابخانه‌های روستایی راز و جرگلان؛ ایده‌ای که از مرزها گذشت

شهرستان محروم راز و جرگلان تا چند سال پیش کمترین سرانه کتابخانه ها را در خراسان شمالی و شاید کشور داشت اما به برکت ایده ای که چند جوان خوشفکر منطقه به اجرا درآوردند، تاکنون چندین کتابخانه خانگی در این منطقه راه اندازی شده و این جوانان به دیگر شهرستان های استان و حتی به استان های مجاور نیز کتاب هدیه می کنند.

حالا دیگر علاوه بر شهر راز، مرکز راز و جرگلان، روستاهایی مانند کرگز در بخش جرگلان و ده ها روستای دیگر منطقه که محرومیت هایی تاریخی دارند با کتاب آشنا شده اند و کودکان و اعضای کتابخانه های خانگی به طور مرتب نشست های کتابخوانی خود را برگزار می کنند.

کتاب هایی که روزگاری در قفسه های کتابخانه های مدارس و مساجد خاک می خوردند اکنون چون چلچله هایی فرهنگی بال گشوده و در فضای خانه ها، مغازه ها و مساجد بخش های جرگلان، غلامان و حتی بخش مرکزی به پرواز درآمده و دست به دست می چرخند.

سرانه رو به رشد کتابخانه ها

راز و جرگلان تا ۲ سال پیش فقط یک کتابخانه در شهر راز، مرکز شهرستان داشت که نه تنها پاسخگوی نیاز مردم نبود بلکه استقبال چندانی نیز از آن نمی شد.

یک معلم راز و جرگلانی به خبرنگار ایرنا می گوید: کتابخانه های مدارس مخاطب چندانی ندارند و چون به روز نیستند، در واقع دانش آموزان را اقناع نمی کنند.

این معلم مقطع متوسطه اول که مایل به ذکر نام خود نیست، می افزاید: مدارس آنقدر مشکلات مختلف دارند که مدیران با وجود اینکه می خواهند کتابخانه ها را تقویت کرده و بر شمار کتابخوان های مدارس بیفزایند اما در عمل نمی توانند اقدامی انجام دهند.

وی با بیان اینکه پویش کتابخانه های خانگی طرحی نو بود که مخاطبان زیادی را هم جذب کرد، اظهار می کند: این ایده که کودکان در خانه ای گرد آمده و کتاب بخوانند برای کودکان و نوجوانانی که احتیاج به حضور در گروه همسالان خود دارند، بسیار مفرح است.

او خاطرنشان می کند: این روزها این پویش با اردو، کمک تحصیلی برای بچه هایی که قادر به تامین مخارج مدرسه رفتن نیستند، تشویق به حضور والدین در کنار دانش آموزان در اردوها و برنامه های فرهنگی دیگر همراه شده است و خانواده هایی که شاید هرگز فرصت بودن در کنار دانش آموزان را نداشتند، با کودکان خود همراه شده و دنیای آنها را درک می کنند.
از ۶۰ تا هزاران عنوان کتاب  

صاحب‌جمال رحیمی، از کتابدارهای فعال پویش کتابخانه های خانگی روستایی راز و جرگلان است که در روستای گرکز زندگی می کند و  بسیاری از کودکان روستای خود را با کتاب آشنا کرده است.

وی در مورد آغاز فعالیت هایش در این پویش می گوید: فضای مجازی مرا با فعالان این حرکت آشنا کرد و از طرح آنان برای ایجاد کتابخانه خانگی استقبال کردم.
رحیمی که کارش را با ۶۰ عنوان کتاب آغاز کرده و اکنون شمار کتاب های جمع آوری شده این طرح را در منطقه خود به هزاران جلد رسانده، می گوید: در ابتدای کار ۶۰ جلد کتاب جمع آوری و کتاب های جمع آوری شده را به روستا انتقال دادم و از همان روز کار خود را آغاز کردم.
وی با بیان اینکه علاوه بر کودکان و نوجوانان حتی زنان خانه دار عضو کتابخانه به تناسب علاقه، به سطحی از مطالعه رسیده اند که حتی به ما منابع جدیدی را معرفی می کنند، می گوید: هم اکنون نبود منابع کافی از مشکلات ما است و برای ادامه حرکت نیازمند حمایت از سوی متولیان حوزه فرهنگ هستیم.

سینمااولی‌های شگفت‌زده
وی خاطرنشان می کند: لازمه کار اثرگذار برای کودکان، امکانات آموزشی، ورزشی و تفریحی است و به همین دلیل جشن پاییزه ای را با حمایت «فریبا کلهر»، نویسنده معروف کتاب کودک و نوجوان در این شهرستان برپا کردیم که مخاطبان زیادی هم داشت.

رحیمی به برپایی نشست های هفتگی کتابخوانی در منازل اعضای کتابخانه های روستایی اشاره کرده و می گوید: تابستان امسال با مدارس و مراکز گردشگری اردوهای مختلفی برگزار کردیم که دیدن موزه های استان و تماشای فیلم در سینما برای کودکان راز و جرگلان، که نخستین تجربه آنها بود، با استقبال بسیار خوبی مواجه شد.

وی می افزاید: دیدن چهره های شگفت زده و علاقه مندی که برای نخستین بار فیلمی را بر پرده بزرگ سینما می دیدند بهترین تشویق من برای ادامه کار بود.

امانت دادن کتاب در اغذیه‌فروشی‌ها

وی روستاگردی را از برنامه های خوب امسال این پویش نام برد و اظهار داشت: با کمک هایی که دریافت کردیم، تابستان امسال با والدین بچه ها و به ویژه مادران، اردویی برگزار شد که همراه با چیدن زرشک نیز بود.

صاحب جمال رحیمی، با بیان اینکه اکنون علاوه بر خانه ها و مساجد در برخی مغازه ها نیز کتاب به امانت می دهیم، اظهار داشت: حتی در اغذیه فروشی های گرکز هم قفسه هایی از کتاب فراهم کرده ایم تا علاقه مندان بتوانند از آن استفاده کنند.

وی شمار کتاب های کتابخانه خانگی خود را ۸۰۰ جلد عنوان می کند و می گوید: تنها خوابگاه دانش آموزی دختران جرگلان هم درخواست راه اندازی کتابخانه دارد و در فضای مجازی و از طریق مکاتبه درخواست خود را در این مورد برای دریافت رمان، کتاب های علمی و کمک درسی در رشته های تجربی و انسانی اعلام کرده ایم که امیدواریم با کمک مردم این کتابها تامین شود.

جذب خیر برای حمایت از بازماندگان تحصیل

وی جذب خیر برای تامین نیازهای دانش آموزان ترک تحصیل کرده، لباس و آذوقه و پرداخت شهریه برای ۷۰ دانش آموز محرومی که در خوابگاه زندگی می کنند را از دیگر از برنامه های این پویش عنوان کرده و می گوید: هم اکنون حتی در نشست های کتابخوانی ما پزشکان، پرستاران و کودکان آنان نیز شرکت می کنند و در هر جلسه حداقل ۲۰ نفر حضور دارند.

وی اظهار می کند: با گذشت ۳ سال از راه اندازی این پویش، حتی خانواده هایی را که زمانی در برابر اجرای این طرح مقاومت کرده و اعتمادی به ما نداشتند، اکنون کودکان و دانش آموزان خود را به ما می سپارنند و اعتماد اهالی روستاهای منطقه را جلب کرده ایم.

دغدغه‌ای از جنس فرهنگ

مجری این پویش «رحمت الله دهش»، دغدغه ای از جنس فرهنگ دارد و تلاش های ۳ ساله او در این مورد، کم کم دارد گل داده و به ثمر می نشیند.

او می گوید: در جرگلان سرزمین ابریشم و اسب، جای چیزهایی خالی است که کتاب در راس آن است و این دغدغه که سال ها فکر من را به خود مشغول کرده بود، کم کم به ایجاد این پویش منتهی شد.

وی دغدغه هایی که منجر به راه اندازی این پویش شد را این گونه بیان می کند: ناآشنایی با مهارت های گفت و گو، همفکری و تحمل یکدیگر، کمرنگ شدن سرمایه های اجتماعی، کاهش مشارکت، اعتماد و همدلی از مشکلات روستاها است که بر این اساس فعالیت هایی برنامه ریزی شد.

 این شهروند ۳۲ ساله می گوید: در ابتدای راه به ساده ترین کار، که تامین کتاب و تحویل آن به معلمان مدارس برای ایجاد ساعت مطالعه در کلاس بود، فکر می کردیم و به همین خاطر از فضای مجازی کمک گرفتیم.

دهش می افزاید: کتاب هایی جمع شد اما از تحویل کتاب به مدارس صرفه نبردیم و به همین جهت تصمیم گرفتیم حرکت خود را اصلاح کنیم.

وی خاطرنشان می کند: گروهی در استان تشکیل دادیم که این پویش را برنامه ریزی شده پیش ببریم و بخش مرزی جرگلان هم به عنوان نقطه آغاز فعالیت ها تعیین شد و باز هم به سراغ فضای مجازی رفتیم.
دهش اضافه می کند: فعالیت ها با درخواست کتاب در رشته های مورد نیاز به تناسب شرایط بخش جرگلان آغاز و از سوی مردم هم استقبال خوبی از آن شد،  کتاب های زیادی می رسید که نیاز به کتابدار و تسهیلگر داشتیم.

وی می گوید: آوازه این پویش اکنون به گوش همه رسیده است و حتی از خارج کشور هم حمایت ها و کمک هایی دریافت می کنیم که قابل تقدیر است.

کمک‌ها و اهدای کتاب کم شده است

در عین حال او به این موضوع هم اشاره می کند که این روزها شرایط تغییر کرده است و می گوید: کتاب ها کمتر و کمتر به دست ما می رسد اما فعالیت های ما ادامه دارد به طوری که اکنون به راه اندازی ۲۰ باب کتابخانه خانگی، مدرسه ای، مغازه ای و مسجدی منجر شده است.

وی از همکاری خوب کتابداران نیز سخن گفته و تامین فضایی برای راه اندازی کتابخانه، دیدار با والدین و جلب رضایت آنان برای مشارکت فرزندانشان در برنامه ها، اطلاع رسانی در خصوص راه اندازی کتابخانه و ارتباط گیری و استمرار ارتباط با ۲۰۰ کودک در روستاهای بخش محروم جرگلان را نتیجه این همکاری ها می داند و می افزاید: روستاگردی، تهیه هفته نامه، اردوهای علمی و تفریحی از برنامه های تسهیلگران است و تلاش داریم ۱۰ کتابخانه دیگر هم در نواحی روستایی راه اندازی کنیم.

دهش از استمرار این پویش نیز خبر داده و می گوید: این کار را به طور مستمر ادامه می دهیم و امیدواریم علاقه مندان به این کار زیاد شوند تا بهتر بتوانیم کار کنیم.

وی با بیان اینکه پنج باب کتابخانه فعال در جرگلان وجود دارد، می گوید: ما به کتابخانه های روستایی زیادی کتاب اهدا کرده ایم که یکی در اسفراین، ۲ کتابخانه در شیروان و یک کتابخانه در مانه و سملقان است و در راز، جرگلان و غلامان هم کتابخانه های زیر پوشش این پویش مانند قبل کار می کنند.

وی با بیان اینکه برخی کتابخانه های خانگی فعالیتی آهسته تر از بقیه دارند، می گوید: کتابداران ما معمولا خانم های روستایی هستند که علاوه بر کارهای روزانه، کشاورزی و قالی بافی هم می کنند و برای همین در برخی موارد نشست های ما ممکن است مستمر نباشد.

وی شمار کتابهایی که توسط این پویش جمع آوری شده است را ۲۰ هزار جلد عنوان کرده و می افزاید: اکنون تنها در شهرستان راز و جرگلان ۶ هزار جلد کتاب در کتابخانه های خانگی به امانت داده می شود.

دهش می گوید: با یک ایده ساده شروع کردیم اما این ایده از مفاهیمی شکل گرفت که در اطراف خود می دیدم و دلم می خواست این مفهوم را در ذهن کودکانی بنشانم که به این سرزمین تعلق دارند و به ذهن آن ها متبادر کند که این روستا ارزشمند است، به ما تعلق دارد و هر گلی بزنیم به سر خود زده ایم و به همین علت باید در پی رفع نواقص باشیم به همین دلیل باید احساس مسئولیت کنیم حتی برای زباله ای که می بینیم و کمر خم کنیم و آن را از روی زمین برداریم.

وی ادامه می دهد: خیران و نیک اندیشان می توانند کمک های خود شامل کتاب های اضافه، کتاب های درسی و کمک درسی و هر چه را که می تواند به ما در پیشبرد این پویش کمک کند به کتابفروشی اندیشه سبز بجنورد و کتابخانه موسوی بجنوردی نزد کتابدار این کتابخانه به امانت بگذارند تا به دست ما برسد.

پایانی بر محرومیت راز و جرگلان از کتاب

مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان شمالی با بیان اینکه راز و جرگلان تا ۱.۵ سال پیش، شهرستانی محروم از فضای مناسب کتابخانه ای بود، می گوید: تا آن مقطع تنها شهر راز در این شهرستان از ساختمان کتابخانه برخوردار بود که از سال گذشته تا کنون یک باب کتابخانه در شهر غلامان، یک باب در کلاته ابریشم و یک باب نیز در روستای تازه قلعه راه اندازی شده است.

علی‌محمد جهانی اظهار می کند: امسال نیز ساخت ۲ باب کتابخانه در منطقه جرگلان با همکاری نهاد کتابخانه های عمومی آغاز شده است.

او می گوید: اکنون عدالت در توزیع امکانات کتابخانه‌ای در سطح استان انجام شده است و این را می توان در وضعیت شهرستان مرزی راز و جرگلان به خوبی دید زیرا شهرستانی که  تنها یک کتابخانه نهادی داشت امروز با افتتاح و بهره برداری از کتابخانه های غلامان، کلاته ابریشم و تازه قلعه، تعداد کتابخانه‌های نهادی در این  شهرستان محروم و مرزی به ۴ باب افزایش پیدا کرده است.

وی با بیان اینکه راز و جرگلان هزار عضو کتابخانه دارد، موجودی منابع  کتاب کتابخانه های این شهرستان را هم اکنون ۳۰ هزار جلد عنوان می کند.

منطقه مرزی راز و جرگلان، تا سال ۱۳۹۲ از توابع شهرستان بجنورد بود که با تصویب دولت به شهرستانی مستقل به مرکزیت شهر راز ارتقا یافت.
این شهرستان که در شمال غربی خراسان شمالی واقع شده از شمال با ترکمنستان، از شرق به شهرستان شیروان، از غرب به شهرستان مانه و سملقان و استان گلستان و از جنوب به شهرستان‌های بجنورد و مانه و سملقان محدود می‌شود.
این شهرستان که بیشترین ترکمنان اهل سنت خراسان شمالی در آن ساکنند،  با گستره حدود سه هزار و ۱۳۸ کیلومتر مربع ۷۰ هزار نفر جمعیت دارد.