درباره فضل‌الله رضا | دانشمند ایرانی و از پایه‌گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات در جهان

به گزارش گروه اطلاع‌رسانی ایرنا؛ خاندان رضا از حاجی آقارضای مجتهد گیلانی نام گرفته است که مجتهدی ثروتمند و ذی نفوذ بود. حاج آقارضا پس از پایان دوره تحصیل در رشت که در آن روزگار یکی از مراکز تعلیم و تربیت دینی بوده است به فرمان پدر به نجف اشرف رفت و از محضـر مدرسـان بزرگ نجـف کسب فیض کـرد و به رشـت بازگـشت. اعـتبار خـانوادگی، دانش و شهـامـت او موجـب شد که از جملـه صدرنشینان محافل دینی و اجتماعی و مرجع اهل حاجت شود و ضرغام السلطنه خواهر امیر مقتدر طالشی به نکاح یکی از پسران او به نام حاجی شیخ اسدالله درآمد؛ فردی که ۲ تن از فرزندانش یعنی فضل الله و عنایت الله از دانشمندان و چهره های تاثیرگذار معاصر تبدیل شدند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت درگذشت فضل‌الله رضا به بررسی زندگی و فعالیت های علمی او پرداخته است.

تولد و تحصیل

فضل الله رضا متولد ۱۰ دی ۱۲۹۳ خورشیدی در رشت است. پدرش شیخ اسدالله رضا روحانی و مالک بود. او نوه دختری شریعتمدار رشتی و خواهرزاده رضا رفیع قائم مقام الملک نماینده مجلس و سناتور در دوره اول و دوم است.

وی تحصیلات خود را در رشت گذراند و هم زمان صرف و نحو عربی و بخشی از علوم قدیمی را از استادان وقت آموخت و با آثار برجسته فرهنگ ایرانی مانند گلستان و بوستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و… آشنا شد. وی لیسانس خود را در ۱۳۱۷ خورشیدی در رشته مهندسی برق از دانشگاه تهران اخذ کرد و هنگامی که آتش جنگ جهانی دوم به اواخر خود نزدیک شده بود، برای تکمیل تحصیلاتش راهی آمریکا شد و در ۱۳۲۴ خورشیدی مدرک فوق لیسانس را از دانشگاه کلمبیا در آمریکا و دکتری خود را در رشته مهندسی برق از دانشگاه مؤسسه تکنولوژی نیویورک دریافت کرد.

استاد دانشگاه های داخل و خارج از کشور

فضل الله رضا طی سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۴ خورشیدی عضو گروه مهندسی برق دانشکده مهندسی دانشگاه کاتولیک آمریکا و سپس دانشگاه‌ام آی تی در بوستون آمریکا بود و در سال‌های ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۷ خورشیدی در گروه مهندسی دانشگاه سیراکیوز در ایالت نیویورک عضویت داشت. وی از ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۸ خورشیدی به عنوان رئیس دانشگاه تهران و دانشگاه صنعت شریف انجام وظیفه می کرد و طی سال های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۳ خورشیدی سفیر ایران در یونسکو بود و از ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ خورشیدی به عنوان سفیر ایران در کانادا بود.

 رضا در سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۳ خورشیدی استاد مهمان در دانشگاه‌های مرکزی سوییس، کپنهاک دانمارک و دانشگاه کلرادو در بولدر آمریکا و پاریس بود و از ۱۳۵۷ خورشیدی تا پایان عمر سمت استاد دانشگاه‌های کنکوردیا در مونترئال در کبک کانادا و دانشگاه مک‌گیل مونترئال را برعهده داشت.

دلبستگی به فرهنگ و تمدن ایرانی

رضا دلبستگی خاصی به فرنگ و تمدن ایرانی داشت چنان که آرزوی قلبی خود را خدمت‌گذاری رایگان برای بهره‌وری از مغزهای جوانان ایرانی می دانست تا آنها خود را باور کنند و آنچه را که خود دارند از بیگانگان تمنا نکنند. وی با وجود اینکه در سال های پایانی عمر خود در خارج از کشور به سر می برد اما به مناسبت های گوناگون و در مراسم های مختلف در کشور حاضر می شد و سخنرانی هایی داشت؛ سخنرانی هایی که از لابه لای آنها دلبستگی اش به ایرانی و ایرانی را نشان می داد. این اندیشمند ایرانی در همین خصوص می گوید: در چنین روزگاری اگر بخواهیم روی کره زمین قومی به نام ایرانی وجود زنده و پایدار داشته باشد، باید فرهنگ سنتی آن قوم را پیوسته پاسداری کنیم. مهم‌ترین عاملی که قوم ایرانی را از دیگر اقوام برجسته می‌سازد، فرهنگ ملّی ایران است. زبان فارسی یعنی همین فارسی آمیخته به عربی که در هزار سال ورزیده و نیرومندتر شده است، در مرکز فرهنگ ملّی جای دارد. اگر امروز از یکی از کهکشان‌های دوردست با ما تماس بگیرند و بخواهند که به شتاب یک روز، فقط ۲ کتاب نمونه که معرف شخصیت ملی ما باشد برایشان بفرستیم، بنده گمان دارم که شاهنامه فردوسی و مثنوی جلال‌الدین رومی را می‌توان اختیار کرد. اگر جای چانه باقی بود، بوستان و گلستان را به آن پیوست می‌کنیم.

وی همچنین علاقه و اهتمام جدی به زبان فارسی داشت چنان که معتقد بود بنیاد زبان فارسی و گفت‌وشنود و نگارش به آن را باید روز به روز استوارتر و نیرومندتر کنیم و اعتقاد داشت که در این راه باید از روش‌های علم و ابزار تکنولوژی بیشتر بهره بریم و می گفت: اگر در حدود ۱۵ زبان زنده دنیا را که سابقه ممتاز فرهنگی دارند برگزنیم، زبان فارسی و زبان عربی در میان آن‌ها خواهد بود.

فعالیت‌های علمی و تالیفات

پروفسور رضا یکی از پایه‌گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات در جهان است و تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ظرفیت شنون و ارسال حداکثر اطلاعات در کانال‌های مخابراتی نویزدار، نظریه اطلاعات و فرایندهای تصادفی، سیستم‌های خطی آنالیز عمومی، نظریه سیستم‌ها و مدارها، نظریه کنترل سیستم‌های پویا، فضاهای خطی، انتقال و تلفات انرژی در شبکه‌های n دهانه‌یی انجام داده است.

وی همچنین کتاب های تحلیل شبکه‌های برق، تئوری اطلاعات، فضاهای خطی، برگ بی برگی، حدیث آرزومندی، مهجوری و مشتاقی، پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی، دیده‌ها و اندیشه‌ها، نگاهی به شاهنامه، محمد اقبال و هندسه عملی و علمی را به رشته تحریر درآورد و همچنین رییس افتخاری کنفرانس مهندسی برق ایران، استاد افتخاری دانشگاه تربیت مدرس، رییس انجمن علمی ایرانیان در آمریکای شمالی، رییس گسترش زبان و ادب فارسی و مشاور و همکار فعال مؤسسات علمی و ادبی فراوانی بوده‌است.

سرانجام

سرانجام این پرفسور و دانشمند پرآوازه ایرانی در ۲۹ آبان ۱۳۹۸ خورشیدی در اتاوای کانادا چشم از جهان فرو بست؛ دانشمندی که معتقد بود: جوان ایرانی باید واقعیت‌ها را ببیند. جوانان باید با خرد مأنوس شوند. آنها یک عرصه بازدارند و آن اِشراف به معارف ایرانی، اسلامی و جهانی است . . . جوانان ما باید اعتماد به نفس پیدا کنند و خود باخته نباشند و بدانند که ما وارث یک میراث فرهنگی و علمی بسیار غنی هستیم؛ یعنی بعد از تمدن یونان که چندصد سال بر تمدن ایرانی و بر تمدن اسلامی پیشی داشت در جایگاه رفیعی بوده‌ایم و ما اکنون وارث این تمدن عظیم هستیم. جوان ایرانی تا خودش را نیازمند مادیات غرب ببیند همیشه بنده خواهد بود باید طوری تربیت پیدا کند که فراتر این خواسته‌ها باشد.

فضل الله رضا استادی بود که محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه در پیام تسلیت خود او را به عنوان پرفسوری از تبار پاکان روزگار و از سلسله مشاهیر ایران می داند که درگذشت او موجب تالم و تاثر خاطر شد.