گونه نادر پلنگ ایرانی و ضرورت رهایی از چنگال انقراض

پلنگ ایرانی هم‌اکنون تنها در ایران، افغانستان،  عراق، ترکمنستان، ترکیه و کشورهای حوزه قفقاز یافت می‌شود و جمعیت آن از ۱۳۰۰ قلاده تجاوز نمی‌کند.

بیشترین جمعیت پلنگ ایرانی با حدود ۵۵۰ تا ۸۵۰ قلاده در مناطق کوهستانی و جنگلی ایران وجود دارد که درسال‌های اخیر نرخ جمعیت آنها روند رو به کاهش داشته و در بعضی مناطق به کلی منقرض‌شده‌است.

پلنگ از گونه های جانوری حفاظت شده در ایران محسوب می شود که در لیست قرمز IUCN در معرض خطر قرار دارد.

پلنگ، گربه سانی است که جمعیت اصلی آن در ایران باقی مانده و تقریباً در سراسر کشور زیست می‌کند اما عوامل متعددی مانند شکار، طعمه مسمومیت و حوادث جاده‌ای زندگی این گونه ارزشمند را تهدید می‌کند.

همچنین از بین رفتن زیستگاه ها بر اثر جاده سازی و ورود عشایر به زیستگاه های پلنگ کاهش شدید طعمه‌های اصلی پلنگ شامل شکار بی‌رویه کل و بز، قوچ و میش و گوزن‌ها از دیگر عوامل تهدید این گونه جانوری به شمار می روند.
هر چند ایران با  یکهزار و ۱۶۳ گونه جانوران مهره دار از ۲۰ کشور دارای تنوع جانوری جهان محسوب می شود اما پلنگ ایرانی به عنوان یکی از گنجینه های ارزشمند حیات وحش برای دچار نشدن به سرنوشت ببر مازندران  و شیر ایرانی که در ۴۰ سال پیش منقرض شدند نیازمند تلاشی مضاعف برای بقاست.

وجود این گونه حیوانی شاخص نشانه سلامت زیستگاهی منطقه‌است که جوامع انسانی نیز می‌توانند از مزیت‌های آن بهره‌مند شوند به گونه‌ای که بطور مثال وجود آنها موجب کنترل جمعیت جوندگان و کنترل آفات باغ‌ها می‌شود.

پلنگ ایرانی از رسته گوشتخواران (carnivopa) و تیره گربه سانان (felidae) بزرگ با بدن دراز و باریک، دست ها و پاهای قوی، پنجه ها و ناخن های بزرگ، گوش هایی کوتاه و دم دراز است.
رنگ بدن پلنگ ایرانی با خال های مشکی، سفید مایل به زرد یا خاکستری است و طول بدن این حیوان تا ۱۶۰ سانتیمتر گاهی تا ۱۸۰ سانتیمتر و طول دم آن نیز تا ۱۰۰ سانتیمتر است.
زیست بوم این جانور در نقاط جنگلی، کوهستان ها در ارتفاعات زیاد تا سه هزار و ۵۰۰ است و نواحی پر درخت، صخره ای و نزدیک به رودخانه ها را ترجیح می دهد، کمتر به پایین تر از کوهپایه ها می آید و به ندرت در دشت ها دیده می شود.
خوراک اصلی این جانوار سُم دارانی مانند گوسفند، بز کوهی و گاهی خوک وحشی است و هنگامی که این نوع شکارها کمیاب باشند از پرندگان، جوندگان و حیوانات کوچک دیگر نیز تغذیه می کند.

کهگیلویه و بویراحمد یکی از مناطق حوزه زاگرس محسوب می شود که با ۳۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار منطقه حفاظت شده گنجینه ای ارزشمند برای زیست انواع گونه های جانوری از جمله گونه کمیاب و در حال انقراض پلنگ ایرانی است.

این استان  با مساحتی افزون بر ۱۶ هزار کیلومتر مربع سرزمینی ناهموار ، کوهستانی و به نسبت مرتفع یکی از مستعدترین زیستگاه های بومی پلنگ ایرانی است.

کهگیلویه و بویراحمد با توجه به موقعیت اکولوژیکی و توپوگرافی خاص خود دارای پوشش گیاهی، جانوری و منابع حیاتی متنوعی است به گونه ای که افزون بر ۲۰ درصد پوشش جنگلی زاگرس و بیش از ۳۰۰ گونه جانوری را به خود اختصاص داده است.
هم اینک هفت منطقه حفاظت شده دنا با وسعت ۹۳ هزار و ۶۶۰ هکتار، دنای شرقی با وسعت ۲۸ هزار و ۲۰۲ هکتار، خاییز سرخ با مساحت ۳۳ هزار و ۲۳۵ هکتار، خامی با وسعت ۲۵ هزار و ۶۷۱ هکتار، دیل با ۱۰ هزار و ۳۸۱ هکتار، سولک با ۲ هزار ۴۲۸۷ هکتار و سیوک با ۱۲ هزار ۸۵۸ هکتار در این استان زیبای طبیعی وجود دارد.
کهگیلویه وبویراحمد همچنین دارای پنج منطقه شکار ممنوع شامل پادنای سمیرم، خرم ناز، لار و ماغر، حاتم و کوه تلرش است.

رئیس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: آمار دقیقی از شمار پلنگ ایرانی در  استان به دلیل فعالیت شبانه، مخفیانه و سبک زندگی ویژه این گونه ارزشمند حیات وحش وجود ندارد.

محسن پاکباز افزود: غذای مورد نیاز برای پلنگ ایرانی در هر منطقه ای از کهگیلویه و بویراحمد موجود است زیرا  در بیشتر مناطق استان طعمه هایی چون گراز، کل و بز در طبیعت یافت می شود.
وی بیان کرد:تخریب زیستگاه با عواملی مانند تصرف زمین های ملی از مشکلاتی است که بقای این گونه حیات وحش ارزشمند را تهدید می کند.

رئیس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد با یادآوری این نکته که غذا و قلمرو زیست از نیازهای بقای پلنگ ایرانی است ابراز داشت: پلنگ ایرانی به دلیل نیاز به شکار برای تامین غذا قلمرو  معمولا چندین کیلومتری عرصه نیاز دارد که در صورت احساس خطر به مناطق دیگر مهاجرت می کند.

پاکباز با یادآوری این نکته که تا ۲ سال پیش بیمه پلنگ ایرانی در کشور مرسوم بود و در صورت حمله حیوان به دام هزینه آن به دامدار پرداخت و مانع از آسیب دیدن پلنگ ایرانی از سوی بهره برداران می شد افزود:احیای این گونه حمایت ها برای بقای پلنگ ایرانی ضروری است.

وی از دامداران نزدیک مناطق حفاظت شده خواست دام های خود را بیمه کنند تا در صورت هر گونه تعرضی امکان بازگشت سرمایه آنان وجود داشته باشد.

پاکباز تاکید کرد:با نصب دوربین در مکان تردد پلنگ ایرانی در سال های متمادی این گونه تصویربرداری شده است.
وی ادامه داد:برای مثال تاکنون این حیوان نادر در کوه نور، خائیز، دنا و دیگر ارتفاعات رشته کوه های زاگرس در استان کهگیلویه و بویراحمد مشاهده شده است.

وی با بیان اینکه برخی گونه های حیات وحش چون شاهین، عقاب طلایی و کبک دری در استان نیز در خطر انقراض قرار دارند بر مشارکت رسانه های ارتباط جمعی برای حفظ این گونه های ارزشمند تاکید کرد و گفت: شکار مهمترین تهدید گونه های ارزشمند پرندگان است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: براساس مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور جرایم شکار غیرمجاز گونه های جانوری تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست از ۵۰ تا ۱۵۰ درصد افزایش یافته و به تبع آن در تمامی استان ها اجرایی می شود.

سید اسدالله هاشمی اظهار داشت: براساس مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست بهای جانوران وحشی شکار و صید غیر قانونی از لحاظ مطالبه ضرر و زیان تا یک و نیم برابر افزایش پیدا کرده است .

وی افزود: مهمترین شاخصه این مصوبه افزایش ۳ برابری بهای جانوران ماده شکار شده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: جریمه شکار برخی از گونه ها همچون یوزپلنگ ۱۰۰ درصد افزایش و برخی دیگر نیز مانند کل و بز ۱۵۰ درصد افزایش داشته است.

براساس مصوبه جدید جریمه شکار کل و بز وحشی (پازن) از ۱۰۰ میلیون ریال به ۲۵۰ میلیون ریال،  کبک و تیهو از ۲ میلیون ریال به ۳ میلیون ریال، خرس قهوه ای از ۵۰۰ میلیون ریال به ۷۵۰ میلیون ریال، پلنگ از ۸۰۰ میلیون ریال به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال افزایش پیدا کرده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: تمامی طرح‌های عمرانی در حال اجرا در این استان براساس قانون ملزم به اخذ مجوزهای زیست محیطی هستند و در هر مرحله از کار درصورت تخطی از استانداردها، قانون برای آن‌ها اعمال می‌شود.

 سید اسدالله هاشمی اظهار داشت: کهگیلویه وبویراحمد از غنای بالای تنوع زیستی برخوردار است و می طلبد که برنامه ریزی استراتژی حفاظتی بلند مدت و کوتاه مدتی با اولویت بندی های مشخصی وجود داشته باشد.

منطقه حفاظت شده دنا یکی از غنی ترین مناطق زیستی از لحاظ تنوع گیاهی و جانوری در ایران و جهان محسوب می شود که در سال ۲۰۱۰ میلادی برابر با ۱۳۸۹هجری شمسی از سوی سازمان یونسکو به عنوان دهمین ذخیره گاه بیوسفری ایران و پانصد و پنجاهمین ذخیره‌گاه دنیا به ثبت رسیده است.
حیات وحش دنا معرف سیمای جانوری زاگرس محسوب می شود و با توجه به حفاظت مستمر محیط بانان این منطقه از اواخر سال ۶۹ تاکنون نیز این زیست بوم حیاتی محل رشد و تکثیر بسیاری از گونه هایی با اهمیت بوده است.
مهمترین پدیده طبیعی در دل این زیستگاه ارزشمند، رشته کوه دناست که از شمال غرب به سمت جنوب غرب به طول ۹۰ کیلومتر امتداد یافته و با دارا بودن ۵۰ قله مرتفع بالای چهار هزار و ۵۰۰ متر در زمره نواحی ارزشمند کوهستانی کشور و منطقه قرار گرفته است.
منطقه حفاظت شده دنا که در شمال شهر یاسوج و شهر توریستی سی سخت، جنوب استان اصفهان و جنوب استان چهار محال و بختیاری در حوزه آبریز کارون قرار گرفته، منطقه ای کوهستانی است که اختلاف ارتفاع بلندترین و پست‌ترین نقاط در این منطقه افزون بر سه هزار متر است.

این منطقه با وسعت ۲۰۲۸۲ هکتار واقع درحوزه استحفاظی شهرستان بویراحمد از بخش سردسری قرار دارد و طی مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به تصویب رسید.
دره های پر آب این منطقه در تامین آب رودخانه های مهمی چون بشار نقش مهم وحائز اهمیتی را ایفا می نماید.
گونه های جانوری چون خرس قهوه ای ،پلنگ ،گرگ در این منطقه بیشتر یافت می شود گونه های گیاهی این منطقه شامل کلیه گونه های گیاهی واقع در منطقه حفاظت شده دنا است.
این منطقه از نظر تقسیمات جغرافیایی واقع در شهرستان دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد.

منطقه حفاظت شده خائیز با وسعت ۳۳ هزار و ۳۳۳ هکتار واقع در حوزه استحفاظی در شهرستان های گچساران ، کهگیلویه و بهبهان است.
 تپه ماهوری، کوهستانی، صخره ای با بارندگی سالانه حداقل ۳۳۱ میلی متر و حداکثر ۶۷۱ میلی متر وحداقل ارتفاع ۶۱۰ متر و حداکثر ۳۳۱۱ متر از سطح دریا از ویژگی های منطقه حفات شده خائیز است.
پوشش گیاهی منطقه شامل بلوط /گونه غالب/ و بنه ،کلخنگ، بادام وحشی، ارژن، خوشک، زالزالک، گون، گیلاس وحشی ،تگ و گیاهان دارویی و خوراکی اعم از آویشن ،بن سرخ ، تره ،قارچ ، برنجاس ،پونه کوهی ،حلپه، گل گاو زبان ،کارده و گونه های از خانواده گندمیان بوده و گونه هایی مانند بن سرخ و کارده بدلیل بوته کنی در معرض خطر انقراض است.
گونه های جانوری منطقه شامل کل و بز ، کفتار ، شغال ،کاراکال ،روباه،تشی ،کبک ، تیهو ،بحری ، دلیجه، خوک وحشی ،خرگوش ،سنجاب ،سمور ،جوجه تیغی ،کبوتر، عقاب ، شاهین ،انواع کنجشک سانان ،خانواده سبز قبا ،دارکوب ،هد هد ،کمر کلی ،بلبل ،انواع مارمولک ، افعی شاخدار ، ماهیان از جمله کپور معمولی ،کپور سر گنده ،کپور گوشتخوار و کپور نقره ای است.
دیل منطقه ای است تقریبا کوهستانی ،متشکل از ارتفاعات و دره های عمیق و صخره های سخت و صعب العبور ،انتهای ضلع غربی آن محدود می شود به بخشی از سد مخزنی کوثر و دارای چشمه های فراوانی است .
پوشش گیاهی منطقه شامل بلوط گونه غالب و بنه ، بادام ، کلخنگ، زالزالک ، گون و... است.
جمعیت جانوری این منطقه شامل گرگ، روباه، شغال ، خرگوش ، کفتار، کبک معمولی ؛تیهو، بحری و دلیجه است.
تنگ سولک در غرب تنگ بجک و در نزدیکی شهر لیکک، از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد و در حدود ۴۵ کیلومتری غرب بهبهان قرار دارد.
این منطقه حفاظت شده خامین  دارای پوشش گیاهی بکر و پرندگان و خزندگان بی نظیری است.
منطقه حفاظت شده خامین در حوزه استحفاظی شهرستان گچساران از بخش گرمسیری استان قرار دارد و کوهستانی متشکل از ارتفاعات و صخره های سخت و صعب العبور دارای راههای متعدد و چشم اندازهای بسیار مهمی است.
حیات وحش خامین شامل کل و بز، گراز، تشی، خرس، گرگ، پلنگ، کفتار، روباه، شغال، سمور، سنجاب زاگرس، جوجه تیغی و پرندگانی مثل کبک، کبک دری و در ارتفاعات کبوتر جنگلی، کلاغ، کلاغ نوک قرمز، بلوط خوار، عقاب دو برادر، شاهین و در دامنه ها نیز تیهو یافت می شود.
بارها در اخبار متعدد گزارش شده تصاویری از پلنگ ایرانی در کهگیلویه و بویراحمد ثبت شده است و یا محیط بانان موفق به رویت این گونه نادر شده اند.