لانچر۵؛ نمایش صریح خشونت روی صحنه برای رد آن

لانچر ۵ یکسالی می شود که چنان با کیفیت اجرای خود را ادامه می دهد که بعد از اجراهای متوالی بر صحنه سالن های مختلف هنوز مخاطبانی دارد که یا موفق به تماشای آن نشده اند یا به دنبال تماشای چندین باره آن هستند. در مصاحبه مفصلی که قسمت نخست آن روز دوشنبه منتشر شد، از این گروه پرسیدیم طرح اولیه از کجا آغاز شد و اصلا چگونه این گروه کنار هم قرار گرفته است، آنها هم از تجربه زیسته و تاثیر آن بر نوشتن گفتند و وضعیت خطرناکی که بداهه گویی و طنز می‌تواند ایجاد کند.

در این قسمت نیز از گروه در مورد خشونت بر روی صحنه تئاتر پرسیدیم؛ هم از آنان که خوردند و هم از کسی که زد، از واکنش‌های اهالی تئاتر به موفقیت این نمایش در جذب مخاطبان پرسیدیم و شنیدیم که عده ای گروه را به پایان دادن به اجراها تشویق می کنند اما گروه لانچر۵ معتقد است تا زمانی که مخاطب هست باید اجرا کرد.

ایرنا: به نظر شما آیا به نمایش گذاشتن این میزان از خشونت در یک تئاتر مخاطب را آزار نمی دهد؟

نوروزی: به نظر من در اجرای نمایش لانچر۵، حق شناس (نقش عبدی) بیشتر از همه کتک می خورد و بعد مجید یوسفی (نقش کمالی). البته جز یک ضربه باقی برخوردها نمایشی است من مخالف زدن بودم اما برای چنین نمایشی نمی توانیم این صحنه ها را حذف کنیم. میزان خشونت این نمایش زیاد نیست اما حذف آن هم قابل قبول نیست.

رضایی: جان کیج آهنگساز و نویسنده آمریکایی معتقد است یا کاری را نباید انجام داد و یا اگر قصد انجام دارید تا پایان باید ادامه داد؛ تجسم یک صحنه واقعی در اتاق بازرسی یک پادگان در فضایی عادی شکل نمی گیرد و در هر شکل دیگری تصنعی خواهد بود و کیفیت نمایش را خدشه دار می کند، برای لانچر ۵ به جز اجرای به این شکل راه دیگری نیست پس باید آن را انجام دهیم که در کنار آن از خشونت کلامی و مربوط به فضا نیز استفاده شده است. 

نوروزی در نقش شایگان به عنوان یک بازرس ارشد در نمایش به صورت واقعی ضربه می زند اما مخاطب فکر نمی کند دردناک است بلکه حتی به آن می خندد. 

البته که بازیگران کتک را می خورند اما این خشونت نیست بلکه نورپردازی، فضا و اوهام آن موجب تلقی خشونت می شود. صدا و موقعیت به وجود آمده صحنه را خشن می کند وگرنه زدن لازمه این نمایش بود بعد از تمرین های زیاد به این نتیجه رسیدیم که از این ضربه ها آسیب نمی بینیم و مشکلی پیش نمی آید.

یوسفی: در نمایش لانچر ۵ غیر از این ضربه خوردن ها طور دیگری نمی شد اجرا را به صحنه برد، با نبود خشونت در نمایش موافق هستم اما در این نمایش بدون چنین صحنه هایی نمایش واقعی به نظر نمی رسید، برای یک اجرای واقعی حتی در صورت آسیب دیدن آن را می پذیرم چون باید اثر درست و قابل پذیرش باشد.

حق شناس: پاسخ به این سوال برای من سخت است زیرا در زمان اجرای نمایش اتفاقات مختلفی با این ضربه خوردن ها می افتد؛ گوش آسیب می بیند لپ پاره می شود حتی گاهی غر هم می زنم و گاهی هم نه اما سوالاتی در این میان مطرح می شود آیا این خشونت برای نقشی که بازی می کنم یا برای موقعیتی که من در آن هستم لازم هست یا نه؟ اگر خشونت نباشد این شخصیت اقرار می کند یا نه؟

ما با داستان رئالیستی مواجه هستیم که اگر این اتفاقات در آن نیوفتد شبیه یک بالماسکه می شود، داستانی که از قتل و تجاوز صحبت می کند که این واژه ها، کلماتی پر مفهوم و سخت هستند به غیر از این خشونت به چه شکلی می شد آن را اجرا کرد، ما کنترل شده ترین حالت را اجرا می کنیم.

این حرف که لانچر ۵ را نمایشی خشن تلقی می کنند مناسب نیست زیرا بسیاری از تماشاگران حتی از آن لذت هم می برند با این وجود حذف چنین صحنه هایی اجرا را نمایشی می کند و مخاطب نمی تواند آن را باور کرده و بپذیرد و نمی تواند بر روی آنها تاثیر بگذارد. تاثیر به این معنا که به صورت عریان با چنین موضوعاتی مواجه شویم تزکیه محسوب می شود.

نوروزی: در واقعیت شکنجه مدل های مختلف دارد یک بخشی روحی است و بخشی از آن قابل نمایش نیست و همین کتک زدن هم با واکنش های منفی مواجه می شد اما این اتفاق در واقعیت ها افتاده است.

در سراسر دنیا شکنجه ممنوع است اما باید بدانیم که حتی در کشورهایی که تمدن را ارج می نهند و دارای حقوق بشر هستند از شکنجه استفاده می شود ما نمی توانیم آن را نشان دهیم به همین دلیل آن را در چند ضربه خلاصه کردیم تا مسئله به این بزرگی را نشان دهیم. تماشاگر بخشی از خشونت را در نمایش می پذیرد و حتی بسیاری از آنان به شایگان در این برخوردها حق می دهند. در لحظه به تماشاگر شوک وارد می شود اما بعد وقتی به آن فکر می کند این شرایط را باور کرده و می پذیرد.

لانچر ۵ به دلیل فضایی که دارد مقتضیات خود را می طلبد زیرا نمایشی رئالیستی است و چنین نمایش هایی دارای قواعد مختص به خود هستند.

زمانی که واقعیت را نشان دهیم می توانیم از آن صحبت کنیم

سعیدی: «نگو نشان بده» یک اصل ساده و ابتدایی در نمایش است و ما به این اصطلاح بسیار اعتقاد داریم زیرا وقتی صاحت نگارش به جایی مثل صحنه تئاتر تبدیل می شود باید همه چیز را نشان دهیم و باید خشونت را با نشان دادن آن محکوم کنیم؛ اینکه بنشینیم همانند انسان های متمدن درباره اینکه خشونت بد است حرف بزنیم نتیجه نمی دهد و به همین دلیل است که خیلی از بیانیه ها در این عصر صدور افراطی بیانیه و بازی های رسانه ای معمول جواب نمی دهد زیرا همه چیز در یک ساحت نمادین خلاصه می شود و به واقعیت کاری ندارد؛ در این روزگار از واقعیت صحبت می شود بعد واقعیت صورت بندی می شود و درباره آن حکم صادر می شود، اما در واقعیت هیچ اتفاقی نیوفتاده است.

وقتی شکاف میان «نبود» و «بود» شدید می شود تبدیل به واقعیتی می شود که در آن زیست می کنیم؛ در گوشی ها اخبار واقعیت را منتشر می کنیم و درباره اینکه خشونت مذموم و فقر بد است حرف می زنیم اما همین که پای خود را بیرون از این فضا می گذاریم چک واقعیت آنقدر محکم است که تمام نظریات و تفکرات که تنها در زبان اتفاق افتاده اند بی معنا می شوند؛ به همین دلیل هم وقتی می توانیم درباره واقعیت حرف بزنیم که تلاش کنیم آن را نمایش دهیم اما همین موضوع نیز حد و مرزی دارد وقتی قاب ما صحنه و نمایش است می توانم اعتراف کنم که خیلی در برابر آن سوسول هستیم زیرا واقعیت بسیار هولناک تر از چیزی است که نمایش می دهیم در لانچر ۵ نیز نشان دادن این میزان از خشونت کمترین کاری است که می توانیم انجام دهیم در مقابل چیزی که راجع به آن صحبت می کنیم و برای این انتخاب زیبایی شناسی کردیم زیرا نمی توانیم به فردی آسیب بزنیم و وی را بکشیم اما می توانیم کتک بزنیم سعی کردیم آن را طوری قاب بندی کنیم که دروغی در آن نباشد و دست کاملا روی صورت می نشیند و صدایی را تولید می کند اما چون ما همه اضافات را زدودیم و با نور و سکوت صحنه تاکید گذاری کرده ایم و رویارویی دو نفر فضایی خوفناک را ایجاد می کند و شامل همه خشونت ها می شود به همین دلیل که نمایش می دهیم بیش از چیزی است که در واقعیت اتفاق می افتد و یک چک همانند این است که تمام خشونت ها را به نمایش گذاشته ایم.

ما انتخاب کردیم دروغ نگوییم و به واقعیت وفادار بمانیم و با در مقابل «فراموش میشه و یادمون میره» از اصل «نگو نشان بده» استفاده می کنیم اما خشونت چون آزار دهنده است بیشتر دیده می شود.

ایرنا: در هر بخش طنز نمایش لانچر۵ فرصتی برای خنده مخاطب قرار داده شده است این موضوع انتخاب گروه بوده یا اتفاقی پیش آمده است؟

سعیدی: خیلی به این موضوع فکر کردیم؛ در پلاتوی تمرین، صدای خنده مخاطب وجود ندارد و این حد و مرز در اجرا تعیین می شود؛ چنین صحنه هایی دو وجهی است وجه اول طراحی شوخی است و خنده واکنشی است که در لحظه شنیده می شود و اگر پیش بینی نشود امکان دارد اختلال ایجاد کند به همین دلیل در تمرین آن را پیش بینی کردیم اگر کمدی این واکنش را از مخاطب دریافت کند این میزان زمان می برد پس بازیگر باید مکث مشخصی داشته باشد.

یکی از دلایل موفق بودن بخش کمدی نمایش لانچر۵ در خنده گرفتن از مخاطب این است که به واکنش بازیگر در مقابل موقعیت خنده دار نیز توجه نشان داده ایم و در بخشی کمدی صورت می گیرد و بازیگر مقابل واکنشی برای خنده بیشتر نشان می دهد که این در بیشتر نمایش ها مغفول می ماند.

این وجه دوم کمدی است که به کنش و واکنش بازیگران مربوط می شود و کنش گر و واکنش گر زوجی را تشکیل می دهند که یک صحنه کمدی را بسازند و نوروزی با بازیگران مقابل خود چنین روابطی را ساخته است تا به موفقیت دست یابد؛ البته زمان بندی نیز در صحنه صورت می گیرد که زمان پیش بینی شده را در ساختن خنده کنترل می کنند.

یوسفی: در بعضی اجراها در یک صحنه مشخص مخاطب واکنش خنده کمتری دارد و باید فاصله را کوتاه تر کرد و در برخی اجراها خنده مخاطب بیشتر است پس باید فرصت بیشتری به مخاطب داده شود زودتر یا دیرتر گفتن دیالوگ ها وابسته به واکنش مخاطب است.

تا زمانی که مخاطب داشت باشیم اجرا می کنیم

ایرنا: پیش بینی شما برای ادامه اجرای نمایش لانچر ۵ چیست؟

سعیدی: به طور کلی تا ۲۹ آذر سال جاری ۱۴۴ اجرا به صحنه برده ایم و تا ۲۵ دی ماه نیز در تماشاخانه ایرانشهر اجرا خواهیم داشت که البته ادامه اجرای بیشتر از این نیز وابسته به گروه نمایش لانچر ۵ است که تا چه زمانی می توانند ما را همراهی کنند اما برنامه کلی گروه این است که تا زمانی که مخاطب داشته باشیم به اجرای نمایش ادامه خواهیم داد.

ارزش نمایش به بیشتر دیده شدن است و این در حالی است که سیستم تئاتر ایران امکان بیشتر دیده شدن را نمی دهد به همین دلیل است عده ای مدام این میزان اجرا را کافی می دانند.

نوروزی: گروه هایی که هیچ وقت این امکان را نداشتند که این همه اجرا داشته باشند مدام می خواهند که به اجرای خود پایان دهیم، ما هیچ روزی را نداشتیم که سالن پر نشود و بلیت ها را نفروشیم حتی پیشنهاد می دهند که اجراهای امسال را متوقف کنید و از سال دیگر دوباره به صحنه بروید اما ما تا زمانی که مخاطب داشته باشیم اجرا خواهیم کرد؛ در جهان یک نمایش را تولید می کنند و حتی بیش از ۳۰ سال به اجرای آن ادامه می دهند زیرا زمانی که نمایشی محبوب شود به راه خود ادامه می دهد.

توقف اجرای نمایش لانچر ۵ پیشنهادی است که از سوی برخی مطرح می شود چون معتقدند که اجرای بیشتر ارزش هنری کار را از بین می برد و به سمت درآمدزایی می رود. اما به نظر من هیچ ایرادی ندارد که یک نمایش خوب بفروشد و پول به دست بیاورد این تفکر اشتباهی است که برخی اساتید در ذهن دانشجویان تئاتری به وجود می آورند که باید برای تئاتر زندگی خود را بدهید و درآمدی هم وجود ندارد اما چرا این تصور به وجود آمده است؟

اینچنین نیست اگر همه مسئولانه رفتار می کردیم و طبق ردیف بودجه همه دانشجویان می توانستند وام بگیرند، نمایش تولید کنند و کار انجام دهند این تصور به وجود نمی آمد که تئاتر پول ندارد پس اول باید به یک سوپر استار تبدیل شوم و پول در بیاورم بعد به سراغ تئاتر بروم.

اگر نمایش خوب تولید کنید پول هم به دست می آورید؛ می توانیم و باید به سمتی برویم که سرمایه گذار را به این فضا وارد کنیم؛ عده ای فکر می کنند اگر اجراها زیاد شود کیفیت کاهش می یابد اما اینطور نیست می توانیم حتی ۵۰۰ اجرا با کیفیت داشته باشیم این معنای حرفه ای بودن در تئاتر است.

درست این نیست که برای تولید نمایشی دو سال وقت صرف شود و با چند اجرای محدود به پایان برسد تا تنها در کارنامه خود اجرای عمومی را ثبت کرده باشد؛ نمایشی که عده ای محدود در سالن های نمایش تماشا کرده باشند چه دردی را مداوا می کند و چه اعتباری می تواند به همراه داشته باشد؛ اگر نمایش خوبی تولید شده است که رسالتی را بر عهده دارد باید بیشتر از یک میلیون نفر آن را ببینند و هیچ مشکلی وجود ندارد که از همان نمایشی که حرفی برای گفتن دارد کسب درآمد هم بکنید.

 گروه لانچر ۵ به هر میزانی که فروش داشته باشد به رقم بالای دستمزد نمی رسد زیرا گروهی بزرگ هستیم که عدد قابل توجهی دست افراد را نخواهد گرفت؛ نمایش ما این روزها تازه به جایگاه خوبی در میان تماشاگران رسیده است و اجرای چهارنفره ای نیست که به سود کلان رسیده باشد حداقل ۳۰ نفر هستیم که هر کدام به اندازه اندکی دستمزد به دست می آوریم برای نمایش که بیش از چهار سال برای آن تلاش شده است.

مشکل اساسی این است که فکر می کنند تئاتر پول ندارند نمی دانیم چه کسی این حرف را زده است و البته ما هم در هیچ نمایشی به چنین درآمدی نرسیده بودیم.

رضایی: کمبود درآمد در نمایش به لانچر ۵ مربوط نمی شود ظرفیت تئاتر در ایران در این حد است بیشتر از یک حدود مشخص به هنرمند پول نمی دهد؛ در سینما من به عنوان بازیگری تازه کار حتی اگر در زمینه مالی فریب هم بخورم در یک ماه درآمدی در حد اجرای طولانی مدت نمایش خواهم داشت. یک تئاتر خوب بعد از یک سال تمرین مداوم خوب هم فروش داشته باشد به درآمد بالایی نمی رسد زیرا این ظرف تئاتر در ایران است؛ تئاتر ارتباط نزدیکی با سرمایه ندارد سینما صنعت است اما تئاتر نیست.

اگر لانچر ۵ خوب می فروشد گناه نکرده است بلکه یک نمایش خوب را تولید کرده و مردم از آن استقبال می کنند و از هیچ مناسباتی نیز برای ادامه اجرا و فروش آن نیز استفاده نکرده ایم.

سعیدی: تماشاگران زیادی امکان دیدن یک نمایش را ندارند؛ سیستم چرخش سرمایه نمایش در ایران اینگونه است مگر این که اسپانسر داشته باشد.

نوروزی: وقتی صنعت نباشیم سرمایه گذاری به درستی در آن صورت نمی‌گیرد به همین دلیل است که در همه جهان حمایت از گروه های تئاتری برعهده دولت است که با ردیف بودجه مشخص که از مالیات ها تامین می شود گروه ها می توانند به تولید نمایش های خوب بپردازند و اجرا داشته باشند.

برخی از گروه های تئاتری هستند که بعد از دو سال کار کردن تا سقف سه میلیون تومان کمک هزینه دریافت کرده اند، با توجه ردیف بودجه ای که وجود دارد گروه ها باید حمایت شوند اما این اتفاق نمی افتد و مشخص نیست که این پول ها به کدام ارگان ها داده می شود.

گروه لانچر ۵ تبلیغ ویژه ای نداشته است و از هیچ هنرمند و سلبریتی برای پست گذاشتن در فضای مجازی درخواستی نکردیم و نه تنها هیچ برنامه ریزی برای فروش نداشتیم بلکه هیچ مبلغی هم خرج تبلیغات نکردیم. تئاتری ها به میل خود از نمایش ما در شبکه های مجازی گفتند خود تبلیغی برای نمایش بود اما به درخواست ما انجام نشده بود.

البته تعداد افرادی که به ادامه اجرای نمایش و درآمد آن ایراد می گیرند محدود است و آن هم افرادی هستند که یا اجرای متوقف شده ای دارند و یا مخاطب کمی همزمان با نمایش ما به سالن آنها می رود زیرا ما تماشاگری داریم که به عنوان مثال ۵ بار نمایش ما را تماشا کرده است که می توانست هزینه چهار بار از آن را به اجراهای دیگر بدهد به همین دلیل است که عده ای  تصور می کنند باید لانچر ۵ تمام شود تا آنها نیز به تماشاگران خود برسند.

ایرنا: درآمد لانچر ۵ تاکنون چه میزان بوده است؟

سعیدی: با ۱۴۴ اجرا حدود ۸۵۰ میلیون تومان فروش داشته ایم که احتمالا با فروش اجراها در تماشاخانه ایرانشهر به یک میلیارد تومان برسد که از این میزان نیمی متعلق به تماشاخانه هایی است که در آن اجرا داشته ایم و نیمی دیگر نیز به دست ما می رسد. تاکنون نیز با توجه به استقبال مردمی جایزه و تشویق خود را از مردم گرفته ایم.

ایرنا: طراحی صحنه چگونه شکل گرفت؟

ابراهیمی: نخستین بار با پویا سعیدی درباره نمایش در همدان صحبت کردیم که از زمانی که نمایشنامه ۷۰ صفحه ای را برای من ارسال کرد چنان جذاب بود که به سرعت مطالعه کردم نمایشنامه چنان گیرا بود که دوست داشتم هر چه زودتر تا پایان آن را بخوانم.

با توجه به ایده های سعیدی صحنه باید اتاق ساده ای طراحی می شد به عنوان مثال فلز ابزار باشد فلز خنثی اما درگیر کننده بود که سخت و سرد بودن آن مورد توجه است به همین دلیل در قفسه ها از آن استفاده کردیم و چون امکانات ساخت یک اتاق کامل فراهم نبود و در سالن ها باید صحنه را تحویل دهیم طراحی را پرتابل انجام دادیم و از هر چیزی در اتاق بازرسی بخشی را گذاشتیم. وجود پرونده های زیاد نشان از بایگانی ندارد بلکه در دیالوگ ها هم گفته می شود که پرونده بسیاری در این زمینه وجود دارد و ما از این موضوع برای نشانه گذاری استفاده کردیم و البته سه صندلی نیز وجود دارد که بیشترین کار را انجام می دهند. نقش پنکه سقفی حتی در طرح اولیه وجود داشت که بعد به تکامل رسید. در اجراهای مختلف و گذشت زمان طراحی صحنه نیز تغییراتی داشت و به زمان گذشته نزدیک تر شد و بسیاری از نمادهای امروز را از آن حذف کردیم.

ایرنا: حرف آخر؟

صرامی: نمایش لانچر ۵ از آغاز تا به امروز در هر موقعیتی که قرار دارد هیچ حمایت دولتی نداشته است و هر آنچه که به دست آورده به واسطه همبستگی و همراهی اعضای گروه در کنار یکدیگر است. تهیه کنندگان نیز هر کدام به فکر سود آوری خود بودند.

انگار معجزه ای به وقوع پیوسته است که یک گروه ۳۰ نفره بدون هیچ قدرت مالی و همراهی تهیه کننده به موفقیت برسد همه چیز دست به دست هم داده تا بتوانیم روی پای خودمان بایستیم.

گروه نمایش لانچر۵ این شب ها دور دیگری از اجراها را در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه می‌برد.