آخر هفته با فلسفه از نوع کاربردی

آلن دو باتن (Alain de Botton) متولد ۱۹۶۹ در زوریخ، نام آشنایی در دنیای کتاب و نشر محسوب می‌شود. این نویسنده ساکن لندن که دوره دکتری فلسفه در دانشگاه هاروارد را برای نوشتن کتاب های فلسفه به زبان ساده رها کرد یکی از مهم‌ترین چهره های فلسفه کاربردی محسوب می‌شود. استفاده از زبان ساده و پرداختن به موضوعاتی که هر روز با آن مواجهیم؛ از جمله عشق، سفر و کار، دنیای غریب فلسفه برای مردم عادی را به دنیایی آشنا و قابل فهم تبدیل کرد و همین امر شاید دلیل استقبال مردم سراسر دنیا از آثار این فیلسوف جوان است.

آلن دو باتن در تازه‌ترین آثار خود باز هم به سراغ موضوعاتی رفته که برای انسان دنیای معاصر مهم است، حتی اگر تا امروز به آن بی توجهی کرده باشد.

اضطراب جایگاه اجتماعی

یکی از نگرانی‌هایی که در دنیای پراضطراب مدرن هر روز تجربه می‌کنیم، نوعی از اضطراب است که کمتر راجع به آن می‌دانیم؛ اضطراب جایگاه اجتماعی. از دغدغه‌های همه ما این است که دیگران چه نظری درباره ما دارند. همه ما خواستار موفقیت هستیم و از شکست می‌ترسیم، همه ما کم‌وبیش و غالباً در خفا درباره جایگاه اجتماعی مان اضطراب داریم. 

آلن دو باتن در کتاب اضطراب جایگاه اجتماعی به این نگرانی هر روزه و شاید هر لحظه ما پرداخته و می نویسد: جایگاه اجتماعی والا پیامدهای خوشایندی به دنبال دارد، از جمله امکانات، آزادی، فرصت، آسایش و شاید مهم‌تر از همه احساس مورد توجه و ارزشمند بودن. جایگاه اجتماعی والا از نظر بسیاری بهترین نعمت های زمینی است، حتی اگر کسی مستقیما به آن اذعان نکند.

دو باتن در مقدمه کتاب خود با ارائه تعاریفی در مورد جایگاه اجتماعی، تعریفی نیز از اضطراب جایگاه اجتماعی ارائه می‌دهد:  نوعی نگرانی که چنان تباه‌کننده است که می‌تواند گستره های مختلف زندگی ما را نابود کند، نگرانی از این که نتوانیم خود را با آرمان‌های موفقیت که جامعه تعیین کننده آن است تطبیق دهیم و از ‏شان و احترام محروم شویم. یا نوعی نگرانی از اینکه از لحاظ منزلت اجتماعی در پایین ترین مرتبه یا در آستانه سقوط به مرتبه‌ای پایین‌تر قرار داشته باشیم.

نویسنده با مطرح کردن این نظریه که اضطراب جایگاه اجتماعی قابلیتی استثنایی در ایجاد درد و رنج دارد به این ویژگی انسان امروز اشاره می‌کند که بیشتر ما برای اینکه احساس خوبی درباره خود داشته باشیم متکی به نشانه های احترامی هستیم که از جامعه دریافت می‌کنیم.

او همچنین با برشمردن کاربردهای تمایل به داشتن جایگاه اجتماعی نظیر «ایجاد انگیزه برای به کارگیری استعدادها، ترغیب به متمایز دیده شدن، ممانعت از رفتارهای نامتعارف و زیانبار و انسجام بخشیدن به اعضای جامعه هول یک نظام ارزشی متداول»، عنوان می کند که این تمایل می‌تواند کشنده باشد و به همین دلیل سودمند ترین راه برای پرداختن به این وضعیت، درک آن و صحبت در مورد آن باشد.

آلن دو باتن در اضطراب جایگاه اجتماعی، در دو بخش موجبات و راه‌حل‌ها برای نخستین بار به این وضعیت شایع نامی داده است و سرچشمه های آن و راه‌های ممکن مقابله با آن را بررسی کرده است. به قلمرو تاریخ، فلسفه، اقتصاد، هنر و سیاست سفر می کند تا ببیند متفکران بزرگ با چه شیوه های بدیعی بر این اضطراب غلبه کرده اند حاصل کار او کتابیست که نه فقط سرگرم کننده و تأمل برانگیز است بلکه رنگی از نبوغ و حکمت دارد و می تواند در حل این مشکل به انسان امروز کمک کند. اضطراب جایگاه اجتماعی هم تشریح یکی از دردهای انسان مدرن است و هم پیشنهاد راه‌هایی برای درمان این درد.

انتشارات ققنوس کتاب اضطراب جایگاه اجتماعی را با ترجمه مریم تقدیسی در ۲۳۷ صفحه و شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه منتشر و روانه بازار کتاب کرده است.

چرا دائم سراغ اخبار می‌رویم؟

آلن دو باتن معتقد است:  امروزه اخبار همان تسلطی را بر زندگی مان یافته که زمانی دین بر زندگی ما داشت. ولی ما به ندرت به تاثیرات آن در زندگیمان توجه می کنیم.

نویسنده در مقدمه کتاب اخبار؛ راهنمای کاربر، مواجهه هر روز و هر لحظه ما را با اخبار، کاری بدون آداب و دستورالعمل می داند که به عادی ترین، بدیهی‌ترین و معمولی‌ترین کار دنیا مثل نفس کشیدن تبدیل شده است. آلن دو باتن در این اثر تلاش دارد این عادت فراگیر را امری عجیب و حتی خطرناک بنمایاند و در نخستین صفحات اثر می‌آورد:

به اعتقاد هگل جوامع زمانی مدرن شدند که اخبار، به عنوان منبع اصلی ارشاد و معیار اقتدار، جانشین دین شد ... گزارش های خبری با دقتی غیرعادی ساعات مهم زندگی مردم را پر می کنند: عبادت صبحگاهی به خبر صبحگاهی تغییر ماهیت داده است و عبادات شامگاهی به اخبار شبانگاهی. ولی اخبار فقط جدول زمانبندی شبه‌دینی را دنبال نمی کند بلکه از ما می خواهد همان احترامی را برایش قائل باشیم که برای اعتقاداتمان قایل بودیم. (ص. ۹)

این فیلسوف با اشاره به قدرت اخبار به عنوان نیروی تعیین کننده حال و هوای زندگی اجتماعی و شکل دهنده تصورات ما از جامعه بیرون دیوارهای خانه، می‌نویسد: همانطور که افراد انقلابی به خوبی می‌دانند، اگر می‌خواهید طرز فکر مردم کشوری را تغییر دهید لازم نیست به سمت گالری های هنری، مراکز آموزش و پرورش یا خانه نویسندگان مشهور بروید، کافی است مستقیم مرکز اعصاب بدنه سیاسی، یعنی ستاد فرماندهی اخبار را هدف قرار دهید.

نویسنده با اشاره به ایجاد ترس و هراسی که اخبار در ناخودآگاه ما به وجود می آورند و ما را در انتظار دائم دریافت اخبار بد قرار می دهد معتقد است همین هراس، دلیل مراجعه دائم ما به گوشی های هوشمند و دنبال کردن اخبار در فضای مجازی است.

این فیلسوف معتقد است همه ما برای رهایی از بلایی که اخبار به سرمان می آورد به کمک نیاز داریم و از این روست که این راهنمای کوچک را در جهت آنچه مصلحت همه ما نوشته است تا از پیچیدگی‌های عادتی پرده بردارد که «ظاهرا بیش از حد عادی و بی ضرر به نظر می رسد».

آلن دو باتن در این کتاب در هشت بخش از دیدگاهی جدید بررسی نمونه‌های رایج گزارش های خبری از قبیل سوانح هوایی، قتل، رسوایی سیاسی  و مصاحبه با شخصیت های سرشناس پرداخته و سوالاتی تفکر برانگیز مطرح کرده است: چرا گزارش های فجایع جذاب اند؟ چرا به روابط عاشقانه افراد مشهور توجه و علاقه نشان می دهیم؟ چرا وقتی سیاستمداری وجهه خود را از دست می‌دهد لبخند می‌زنیم؟

وی در این روند مخاطب را به سمت درکی روشن از نیرویی هدایت می کند که بیش از همه در نگاه ما به واقعیت اثر می گذارد.

انتشارات ققنوس کتاب اخبار؛ راهنمای کاربر را با ترجمه مریم تقدیسی در ۲۵۴ صفحه و در شمارگان یک‌هزار و ۱۰۰ نسخه به بازار عرضه کرده است.