فرهنگ‌سازی و آموزش، شاه کلید حفاظت از منابع طبیعی در اصفهان

جلب اعتماد عمومی، کاهش تنش‌ها و چالش‌ها، تقویت احساس مالکیت در منافع طرح‌های مرتبط با منابع طبیعی و آبخیزداری به حساسیت هر چه بیشتر مردم و حفظ همه جانبه عرصه‌ها می‌انجامد و مشارکت در حفظ منابع طبیعی علاوه بر حفظ محیط زیست و ارتقای سلامت ساکنان، عدالت اجتماعی و درآمدزایی بیشتر را در پی دارد.
در مقابل، نبود مشارکت موجب به نتیجه نرسیدن طرح‌ها، حفاظت نادرست، اجرا به شیوه‌های غلط و در نهایت موجب تنش اجتماعی، تخریب، بهره برداری بی رویه و سیر قهقرایی منابع طبیعی و گنجینه‌های زیست محیطی می‌شود.
تقویت سفره‌های آب زیر زمینی که متاسفانه بدلیل کمبود بارش‌ها و برداشت‌های بی رویه و غیر اصولی گرفتار وضعیتی حساس و بحرانی شده، یکی از موثرترین مزیت‌های اجرای صحیح طرح‌های آبخیزداری از جمله زیرمجموعه‌های منابع طبیعی به شمار می‌رود که به دنبال آن چاه ها و قنوات پرآب تر می شود و بخشی از کمبود بارش ها را جبران می‌کند.
کنترل و جلوگیری از فرسایش خاک و جلوگیری از جاری شدن سیل را از دیگر نتایج مفید اجرای طرح‌ها بویژه با مشارکت مردم است و این امر تعدیل آب و هوا، حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری، بهبود کشت کشاورزان و فعالیت بهتر دامداران را به دنبال دارد.

این نکته حائز اهمیت است که بکارگیری توان مردمی و ظرفیت های تشکل های غیر دولتی با توجه به کمبود اعتبارات و گستردگی حجم فعالیت‌ها راهکاری اساسی برای حفظ منابع طبیعی خواهد بود که لازمه آن برنامه ریزی و ایجاد بستری مناسب برای هم افزایی اقشار مختلف است.

در کنار آموزش و فرهنگسازی باید پذیرفت که تشکیل سازمان‌های محلی با محوریت مردم و تشکل های زیست محیطی، برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی ضروری است، تشکیل این چنین سازمان‌های محلی برای جلب مشارکت فعال مردم برای تصمیم گیری‌ها ضرورت دارد.

نگاهی به وضعیت استان اصفهان از حیث عرصه‌های طبیعی نشان می‌دهد که این منطقه به مرکزیت شهرستان اصفهان با ۲۴ شهرستان، مساحتی معادل ۱۰.۷ میلیون هکتار دارد که بیش از ۹۰ درصد از این مساحت را معادل ۹.۸ میلیون هکتار عرصه های منابع طبیعی و ملی و ازاین میزان حدود ۴۰۳ هزار هکتار جنگل معادل (۴ درصد)، ۶ میلیون هکتار مرتع معادل (۶۴ درصد ) و سه میلیون هکتار بیابان معادل ( ۳۲ درصد) در بر گرفته است.
جنگل های استان اصفهان بطور عمده در ۲ شهرستان فریدونشهر با ۴۰ هزار هکتار و سمیرم با ۲۵ هزار هکتار قرار دارند و سرانه جنگل درکمتر از ۰.۱ هکتار است اما با وجود سطح کم تنوع گونه ای خوبی ( ۳۵ گونه درختی ودرختچه ای) دارد.
این استان از نظر تقسیم بندی نواحی رویشی در دو ناحیه رویشی زاگرسی و ایران تورانی قرار گرفته که ناحیه رویشی زاگرسی غرب و جنوب استان را شامل می‌شود و بقیه مناطق استان جزو ناحیه رویشی ایرانی تورانی است.
این استان واقع در مرکز کشور دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است و از این پهنه ۳.۲ میلیون هکتار معادل ۳۲ درصد سطح استان را اراضی بیابانی و شنزار تشکیل داده که به طور عمده در بخش‌های شمالی و شرقی آن پراکنش دارند، این اراضی مشتمل بر ۱۶ کانون بحرانی فرسایش بادی است که حدود یکهزار ۱۰۰ هزار هکتار از سطح استان را به خود اختصاص داده اند.

گستردگی و تنوع زیست محیطی در این استان می طلبد که با جدیت بیشتر همگان را برای نگهداری بیشتر از این ذخایر با ارزش فراخواند.

ضرورت آموزش بر مبنای مخاطبان

در همین ارتباط رییس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: آموزش و فرهنگ‌سازی از پیش‌نیازهای اساسی جلب مشارکت مردم برای حفظ منابع طبیعی به شمار می‌رود که این امر باید بر مبنای مخاطبان به صور مختلف انجام شود.
عیسی ابراهیمی خاطرنشان کرد: برای مثال آموزش دانش آموزان کم سن و سال و کودکان با آموزشی که برای عموم مردم در نظر می‌گیریم متفاوت است و سیاست‌های خاص خود را می‌خواهد، از سوی دیگر ارایه مطالب بصورت تخصصی در قالب مقاله‌ها یا برگزاری سمینارهای اختصاصی برای قشر تحصیلکرده می‌تواند مثمر ثمر باشد.

وی با اشاره به اینکه آگاهی‌بخشی باید در موضوع جلب مشارکت‌های مردمی بعنوان اولویت اصلی لحاظ شود، افزود: اینکه به شهروندان آگاهی دهیم که انسان خود جزیی از طبیعت محسوب می‌شود اگرچه ساده به نظر می‌رسد اما مستلزم راهکارهای متعدد و متنوع است.

این پژوهشگر با بیان اینکه انسان با اقدامات همسو با طبیعت به آرامش می‌رسد، گفت: باید بدانیم که همزیستی با محیط زیست بهترین راهکار برای حفظ سلامتی روحی و جسمی است، بخاطر همین است که هر شهروندی سعی می‌کند در اوقات فراغت خود را به پارک یا محیط طبیعی برساند.

ابراهیمی با تاکید بر اینکه فطرت انسان برگرفته از طبیعت است، افزود: بر همین اساس میزان دست اندازی‌ها به مواهب خدادادی باید به صفر برسد و استفاده عقلانی و منطقی از منابع طبیعی جای آن را بگیرد.

اجرای طرح‌های توسعه منابع طبیعی به جای جبران خسارت

عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان، برنامه ریزی دراز مدت را لازمه حفظ منابع طبیعی دانست و گفت: مسوولان نهادهای متولی باید پیش از گسترش گردشگری و طبیعت‌گردی، زیرساخت‌های لازم را فراهم کنند برای مثال در جنگلی که قرار است مردم حضور یابند ساز و کار جمع‌آوری و انتقال زباله‌ها تعریف و اجرا شود

رییس اداره جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: حفظ داشته‌های با ارزش منابع طبیعی بدون مشارکت مردم کاری سخت خواهد بود، زیرا هر چقدر شهروندان منابع طبیعی را از آن خود بدانند میزان تخریب ها کاهش پیدا می کند و بجای جبران خسارت ها می توان طرح های توسعه ای در مساحت‌های بیشتر اجرا کرد.

مرتضی برزو زاده با بیان اینکه این اداره کل و نهادهای متولی تا حدی می توانند جنگل‌ها را پایش کنند، افزود: درست است که وظیفه گشت و مراقبت را بر عهده این اداره کل گذاشته اند، اما شمار افراد این بخش آنچنان کم است که نمی توان انتظار داشت که تمام محیط های طبیعی را رصد کنند.

وی اضافه کرد: حتی در صورتی که نیروی کافی هم وجود داشت، اما تا خود مردم نخواهند از سرمایه‌های طبیعی محافظت کنند این امر میسر نخواهد شد.

اهمیت طرح‌های بازدارنده همزمان با فرهنگ‌سازی و آموزش

رییس اداره جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری تاکید کرد: البته طرح های بازدارنده و تامین کننده نیازهای ساکنان مناطق جنگلی از شدت تخریب‌ها و قطع درختان می کاهد، برای مثال توزیع وسایل گرمایشی، سیلندر گاز و سلول های خورشیدی از میزان وابستگی مردم به چوب درختان خواهد خواست.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا، مشارکت مردم بومی مناطق جنگلی و طبیعی را لازمه حفظ آنها برشمرد و گفت: خود ساکنان این مناطق در کنار ترویج فرهنگ حفظ، باید به مسافران و گردشگران نیز موارد مهم را یادآور شوند.

عبدالرضا مهاجری با اشاره به اینکه بسیاری از حوادث در طبیعیت به‌دلیل سهل انگاری رخ می‌دهد، تصریح کرد: برای مثال رها کردن شیشه یا ته سیگار در جنگل‌ها، احتمال آتش سوزی را به شدت افزایش می‌دهد.

وی اضافه کرد: در کنار پیشگیری از بروز حوادثی نظیر آتش سوزی، در زمان رخ دادن چنین پدیده‌هایی نقش عوامل محلی در پایان دادن به آن زیاد است، اما باید برنامه ریزی اصولی و حساب شده برای آن داشت.