تنش‌های ژئوپلیتیکی خاورمیانه و ناکارآمدی نقشه نفتی ترامپ

موضوع انرژی و سرمایه‌گذاری در آن یکی از عوامل موثر در روابط بین الملل و جغرافیای سیاسی معاصر است. از این رو، آمریکا با استفاده از این موضوع در سیاست خارجی برای تامین منافع خود به ویژه در منطقه خاورمیانه استفاده کرده است.

نفت شیل چه اندازه در کنترل بازارهای جهانی موثر است؟

رشد تولید نفت غیرمتعارف «نفت شیل» در آمریکا تغییر فراگیری در اقتصاد جهانی و داخلی آمریکا به وجود آورد و این کشور را به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت‌خام دنیا تبدیل کرد و موقعیت آمریکا را به لحاظ اقتصادی و ژئوپلتیکی تقویت کرد. پیش از افزایش تولید نفت شیل، قیمت نفت به شدت تحت تأثیر تصمیمات اوپک قرار داشت، اما افزایش تولید نفت شیل و به تبع آن کاهش بهای انرژی موازنه را در بازارهای جهانی نفت و گاز تغییر داد و آثار ژئوپلتیکی مهمی را به دنبال داشت.

آمریکا از این تحول ژئوپلتیک به عنوان یک راهبرد بین‌المللی در رقابت‌های اقتصادی سوء‌استفاده و برای تامین نفوذ آمریکا از آن به عنوان ابزار مهمی استفاده می‌کند. این کشور تلاش کرد تا نفوذ اقتصادی روسیه را در بازار نفت اروپا کاهش دهد و مانع از تداوم نقش روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ در زمینه انرژی شود. واشنگتن تلاش کرد تا کرملین نتواند از برگ برنده انرژی به عنوان یک امتیاز برای پیش برد اهدف سیاسی به ویژه در شرق اروپا استفاده کند.

همچنین آمریکا از این رویداد علیه ونزوئلا استفاده کرد و با دامن زدن به بحران اقتصادی در داخل ونزوئلا مانع از ادامه سیاست ضد آمریکایی دولت کاراکاس شد. کاخ سفید از این امکان برای پیشبرد فشار حداکثری علیه ایران هم استفاده می‌کند و تلاش دارد که ایران نتواند از در آمدهای نفتی خود استفاده کند.

با وجود اینکه افزایش تولید نفت شیل این کشور را در جایگاه خودکفایی و حتی صادر کننده قرار داده است، به چند علت نمی توان گفت آمریکا از شوک‌های عرضه جهانی نفت‌خام و رقابت با رقباء مصون شده است زیرا در این مسیر با چالش بزرگی روبرو است. اندیشکده مطالعات راهبردی «المستقبل» عراق در این زمینه نوشت: با وجود اینکه آمریکا اکنون بزرگترین قدرت در زمینه انرژی در جهان به شمار می‌رود، این کشور در این زمینه با چالش‌هایی هم روبرو است. این کشور نمی تواند به طور موثر به عنوان تولید کننده نفت و تعیین کننده قیمت جهانی آن باشد. اگر چه این کشور می‌تواند نیازهای داخلی را بر طرف کند، اما تولیدات این کشور به اندازه ای پایدار نخواهد بود  که بتواند کنترل بازارهای نفت و بهای آن را در اختیار داشته باشد.

تصمیم تولید نفت هم در اختیار شبکه‌های تولید داخلی است که به صورت فردی تصمیم می‌گیرند. تولید نفت شیل در آمریکا سبب شد که اقتصاد چین به عنوان رقیب آمریکا به علت کاهش بهای نفت و گاز بیشترین استفاده را ببرد و گام‌های بزرگی را در مسیر پیشرفت بردارد. چین به عنوان رقیب سنتی آمریکا که در پرونده‌های یمن، سوریه و مساله فلسطین با آمریکا اختلاف‌هایی دارد، توانسته است از تغییرات ناشی از کاهش بهای نفت به طور کارامد بر روی اجرای راهبرد «جاده ابریشم جدید» از طریق اوراسیا و آفریقا تمرکز کند و آثار رکود اقتصادی را خنثی و حتی در مسیر پیشرفت اقتصادی گام بردارد.

 نیاز آمریکا به نفت خاورمیانه

نگرانی‌ها از افزایش تنش‌های ژئوپلیتیک در منطقه طی یک سال گذشته ادامه داشته است. این نگرانی‌ها که در پی وقوع حمله به نفتکش‌های عبوری از خلیج‌فارس و دریای عمان آغاز شد و در اوج خود به حملات پهپادی به قلب تاسیسات نفتی وابسته به شرکت آرامکو در عربستان منتهی شد، اکنون شکلی سیاسی به خود گرفته‌اند. علاوه بر این، با ترور سپهبد «قاسم سلیمانی» توسط نیروهای آمریکایی در عراق رویارویی سیاسی و نظامی ایران و آمریکا در منطقه به بالاترین سطح رسیده است. طبیعی است که ادامه تنش‌ها در مناطق ژئوپلتیک تولید نفت نگرانی درباره آینده تامین نفت و قیمت آن در بازارهای نفتی را به دنبال داشته باشد.

هرچند ترامپ به تازگی اعلام کرده که آمریکا دیگر نیازی به نفت خاورمیانه ندارد، به نظر می‌رسد موضوع تا این اندازه ساده نیست. تارنمای «عربی پست» لبنان در گزارشی در این زمینه به نقل از «حلیمه کروفت» رئیس جهانی راهبرد کالا در شرکت «RBC Capital Markets » گفت: ما نمی‌توانیم خود را از رویدادها دور نگه داریم. نفت شیل قهرمان فوق‌العاده ای نیست که بتوانیم تا ابد بر آن تکیه کنیم.

باید در نظر داشته باشیم که نفت کالایی است در سراسر جهان با آن تجارت می‌شود و اگر در جریان عرضه آن در هر نقطه‌ای از جهان وقفه‌ای ایجاد شود بهای آن در سراسر جهان افزایش خواهد یافت. به عنوان مثال این روزها سرمایه‌گذاران از تنش‌ها در تنگه هرمز نگران هستند. «بوب ماکنلی» رئیس شرکت مشورتی «Rapidan Energy Group» با این تحلیل موافق است. او می‌گوید اگر ما نیازی به نفت از خاورمیانه نداریم، چرا رئیس جمهوری پیش از باز شدن بازارها برای تجارت گفت که ما آمادگی استفاده از ذخایر استراتژیک نفت را داریم؟

 وی معتقد است اگر در عرضه نفت مشکلی به وجود آید، تولیدکنندگان نفت شیل با سرعت ایده‌ال نخواهند نتوانست خلاء را پر کنند و حداقل نیاز به یک ماه زمان دارند. نفت شیل آمریکا سبک است و نفت وست تگزاس نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای نفت عراق یا ونزوئلاا باشد.

 به گزارش، شبکه خبری الجزیره، «محمد الشطی» کارشناس مسائل نفتی بر این باور است که هرگونه تهدید در مسیر دریانوری، تجارت و نفتکش‌ها در گذرگاه های مختلف از جمله تنگه هرمز در افزایش بهای نفت و گاز طبیعی اثرگذار خواهد بود. ترور سردار سلیمانی و افزایش تنش‌ها، نگرانی ها را در این خصوص را افزایش داده است و نگرانی از افزایش تنش میان ایران و آمریکا و تاثیر بالای آن بر قیمت نفت وجود دارد. تحولات ژئوپلتیک در این زمینه مهم است، به ویژه که این تحولات در مناطقی رخ می‌دهد که دارای منابع عظیمی از نفت و گاز است و به عنوان ضامنی برای امنیت بازارهای نفت عمل کرده است.

روزنامه «الشرق الاوسط» عربستان در گزارشی به نقل از «رای اتریل» تحلیلگر بانک ملی استرالیا آورده است: تنش‌های ژئوپلتیک طی روزهای آینده ادامه خواهد داشت و سبب افزایش بهای نفت خواهد شد و ممکن است بازارهای مالی را در موضع دفاعی قرار دهد.